Ζαν Ντυκά – Οι Είλωτες: Μελέτη πάνω στα κείμενα αρχαίων συγγραφέων για την ειλωτεία

Στους Νόμους ο Πλάτωνας κάνει την εξής παρατήρηση για τους είλωτες: «απ’ όλους τους θεσμούς των Ελλήνων, η ειλωτεία των Λακεδαιμονίων είναι ίσως αυτός που θα άνοιγε το μεγαλύτερο πεδίο σε ατέρμονες συζητήσεις και διενέξεις ανάμεσα σ’ αυτούς που θα την ενέκριναν και σ’ αυτούς που θα την απέρριπταν». Η παρατήρηση αυτή αποτυπώνει την αμηχανία των αρχαίων, αλλά και των συγχρόνων, απέναντι στο αινιγματικό φαινόμενο της σπαρτιατικής ειλωτείας, αμηχανία που δύσκολα επιτρέπει να συγκροτηθεί μια «ιστορία» του θεσμού. Ο Ζαν Ντυκά εκκινεί από τη θέση ότι πρέπει να αρκεστούμε στα ίδια τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων, και να ξαναδούμε την ειλωτεία μέσα από το δικό τους πρίσμα.

Τα κείμενα αυτά χαρτογραφούν ίχνη της σκέψης Ελλήνων διανοητών σε μια χρονική περίοδο που εκτείνεται από τον 5o π.Χ. έως τον 6o μ.Χ. αιώνα. Ο συγγραφέας ακολουθεί το παράδειγμα του εθνολόγου, ο οποίος αφουγκράζεται προσεκτικά τον πολιτισμό που μελετά και παρεμβαίνει όσο γίνεται λιγότερο, θέτοντας ως βασικό σκοπό του όχι να διατυπώσει τις δικές του θεωρίες, αλλά να συγκεντρώσει και να κατανοήσει τους ισχυρισμούς των Ελλήνων για το σύστημα δουλείας που λειτουργούσε στη Σπάρτη. Ως κριτήριο κατηγοριοποίησης χρησιμοποιεί τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει το θέμα ο εκάστοτε συγγραφέας — όχι για να ορίσει αλλά για να σκεφτεί την ειλωτεία: τη σημασία του όρου, τη σχέση ιδιοκτησίας, τους καταλόγους παρόμοιων θεσμών σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, την αναφορά στις κατηγορίες της δουλείας και της ελευθερίας, τον οικονομικό ρόλο της ειλωτείας, την καταγωγή του θεσμού, την κριτική που έχει δεχτεί, τον ρόλο των ειλώτων μέσα στην πόλη, τις εξεγέρσεις τους.

Η λαμπρή ανάλυση του Ντυκά είναι ένα μάθημα του πώς ένας σύγχρονος ιστορικός πρέπει να προσεγγίζει τα αρχαία κείμενα: όχι σαν απρόσωπες πηγές πληροφοριών, αλλά ως έκφραση του τρόπου σκέψης μιας κοινωνίας σε διαφορετικές στιγμές της ιστορίας της.

Ζαν Ντυκά – Πληροφορίες για τον συγγραφέα

Ο Jean Ducat (Ζαν Ντυκά, 1933–2024) σπούδασε στην École Normale Supérieure του Παρισιού. Το 1960 έγινε μέλος της Γαλλικής Σχολής Αθηνών (ώς το 1963) και έπειτα από μια τριετία στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου εντάχθηκε στο διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου της Νίκαιας στη Γαλλία, όπου από το 1972 ώς το 1994 διατέλεσε καθηγητής Ελληνικής Ιστορίας. Η πρώτη φάση της σταδιοδρομίας του ήταν αφιερωμένη στο αρχαιολογικό έργο, που, μεταξύ πολλών άλλων δημοσιεύσεων, αποτυπώθηκε στις μονογραφίες Les vases plastiques rhodiens archaïques (1966) και Les kouroi du Ptoion (1971). Έπειτα στράφηκε στην ιστορία, επικεντρώνοντας τις έρευνές του στη Σπάρτη και τις αρχαίες μορφές δουλείας· καρπός αυτών των μελετών υπήρξαν οι μνημειώδεις μονογραφίες του Les Hilotes (École française d’Athènes, 1990), Les Pénestes de Thessalie (Annales Littéraires de l’Université de Besançon 512, 1994), καθώς και Spartan Education. Youth and Society in the Classical Period (The Classical Press of Wales, 2006), με τις οποίες αναγνωρίστηκε από την επιστημονική κοινότητα ως σημαντική μορφή της έρευνας της ελληνικής αρχαιότητας. Ιδιαίτερο ήταν το ενδιαφέρον του για τη διάχυση της επιστημονικής γνώσης· υπήρξε συγγραφέας του Οδηγού της Δήλου (Guide de Délos, École française d’Athènes, 1965, 42005, σε συνεργασία με τον Ph. Bruneau), ενώ του ανατέθηκε η αναθεώρηση του L’Art grec (Παρίσι: Citadelles et Mazenod, 21993), έργου που αποσκοπούσε στην εξοικείωση του ευρύτερου κοινού με την αρχαία ελληνική τέχνη.

Εικόνα εξωφύλλου: Χάλκινο έλασμα σε σχήμα ανδρικής μορφής αρχαϊκών χρόνων από το ιερό του Απόλλωνος στο Πτώον (Αρχαιολογικό Μουσείο Θήβας).
Τα δικαιώματα επί του απεικονιζόμενου μνημείου ανήκουν στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Ν. 4858/2021).Τα κινητά μνημεία υπάγονται στην αρμοδιότητα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Βοιωτίας. Υπουργείο Πολιτισμού – Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων (Hellenic Ministry of Culture / Archaeological Resources Fund).