Χριστίνα Μήτρεντσε: Με απασχολεί το βιβλίο ως σώμα που φέρει πάνω του τη φθορά

Ο χώρος της Citronne Gallery μεταμορφώνεται με τη ζωγραφική και γλυπτική εγκατάσταση της εικαστικού Χριστίνας Μήτρεντσε σε ένα ιδιότυπο δασικό περιβάλλον, όπου οι επισκέπτες καλούνται να εισέλθουν.

***

-Πώς θα περιγράφατε το καλλιτεχνικό σας έργο σε κάποιον που το βλέπει για πρώτη φορά;

Η δουλειά μου μπορεί να ιδωθεί ως ένα διαρκώς εξελισσόμενο εγχείρημα με αυτόνομες αλλά αλληλένδετες ενότητες που εξετάζουν και αναδιοργανώνουν τη λειτουργία του βιβλίου και των πολιτιστικών θεσμών ως φορέων γνώσης στη συνθήκη κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού και της διανόησης. Το έργο μου αποτελείται από εγκαταστάσεις, βιβλιογλυπτική, κολάζ, σχέδια, μεταξοτυπίες, ζωγραφική και διαδραστικές περφόρμανς. Επικεντρώνομαι στην ανάγκη διαφύλαξης των βιβλίων και στη διεπαφή του ανθρώπου με τη φύση. Ταυτόχρονα πραγματεύομαι την επίδραση του διαδικτύου στη μορφή και στην ανάγνωση του βιβλίου, στην πρόσληψη της πληροφορίας, στη διαμόρφωση της σκέψης και της γλώσσας και την σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον.

-Ποια είναι τα κύρια θέματα ή ιδέες που εξερευνάτε μέσα από την τέχνη σας; Από πού αντλείτε έμπνευση; Επηρεάζεστε από συγκεκριμένα κινήματα, καλλιτέχνες ή φιλοσοφικές ιδέες;

Η ιστορία της καταστροφής του βιβλίου και συνεπώς του πολιτισμού, όπως αναπτύσσεται και από το «κίνημα» Book Arts, είναι ένα κεντρικό θέμα της δουλειάς μου. Αντλώ έμπνευση από τη φύση, τη μουσική, την επιστήμη, τη λογοτεχνία, την τυπογραφία, τον έντυπο λόγο. Μέσα από μια καλλιτεχνική πρακτική που ονομάζω «#ΒDF Bibliographic Data Flow, Αdd to My Library» (2009) ζητώ από ανθρώπους να προτείνουν τα αγαπημένα τους βιβλία για τη συγκρότηση μιας βάσης δεδομένων, ενέργεια που μεταξύ άλλων τονίζει την ανθρώπινη εμπλοκή πίσω από τις ψηφιακές πλατφόρμες-βιβλιοθήκες. Από αυτή την πρακτική προκύπτει μια «ανοιχτή», λειτουργική μετα-βιβλιοθήκη (όπως στην περφόρμανς «Μeta-Library», 2009) ως μια διαδραστική γλυπτική εγκατάσταση (με το σχήμα του εμβλήματός μου) που χτίζεται από τα βιβλία-επιλογές των συμμετεχόντων και μεταφορικά οργανώνει τη γνώση εκτός θεσμών.

Mε απασχολεί επίσης το βιβλίο ως σώμα, ως υλικό αντικείμενο που, όπως και στον άνθρωπο, φέρει πάνω του τη φθορά. Στη γλυπτική σειρά «Wounded Books» (2007-2024) προσθέτω στην έρευνά μου τα βιβλία ως φορείς ιδεών και κοινωνικοπολιτικών αντικατοπτρισμών. ‘Εχω πυροβολήσει βιβλία που αναφέρονται, μεταξύ άλλων, σε καταστροφές δημιουργώντας στο σώμα τους οπές. Τα «τραύματα» υποδηλώνουν τον διαχρονικό πόλεμο ιδεών και υπομνηματίζουν την ανάγκη της επούλωσης-διάσωσης των βιβλίων αλλά και της ιστορίας. Χρησιμοποιώ τα υπολείμματα των «πληγωμένων» βιβλίων για να επαναδιαπραγματευθώ την παραδοσιακή τεχνική του κολλάζ στη σειρά «Bibliophiles» (2016-2024), ξαναδίνοντας έτσι ζωή σε θραύσματα του παρελθόντος και κάνοντας αναφορές σε καλλιτέχνες του είδους όπως ο Carl switzer κ.α

Τα βιβλία κυριολεκτικά και μεταφορικά ορίζουν το ίδιο το έργο. Στα «Bookscapes» (2016-2024) τα εξώφυλλα των βιβλίων με επιζωγραφισμένες λέξεις από τη γλώσσα του διαδικτύου συνιστούν τις ψηφίδες ενός «ζωγραφικού τοπίου» με αναφορές στον αμερικανικό μοντερνισμό και τα text-based paintings. Το έργο γίνεται ένας απτός υπερσύνδεσμος που υπαινίσσεται τόσο το ψηφιακό τοπίο (και ως κειμενικό τοπίο της μεταδιαδικτυακής εποχής) όσο και τον ζωγραφικό χώρο. Ο συνδυασμός της γλώσσας του ίντερνετ με τις ράχες και τα εξώφυλλα συνθέτουν ένα διάγραμμα το οποίο υποδηλώνει τους νέους, τεχνολογικούς τρόπους αρχειοθέτησης.

-Πώς ξεκινάει μια νέα δουλειά; Ποια είναι η δημιουργική σας διαδικασία από την ιδέα έως την ολοκλήρωση;

Είναι μια οργανική διαδικασία που με ακολουθεί και την ακολουθώ. Οι ιδέες πηγάζουν μέσα από την ωρίμανση της εικαστικής γλώσσας που έχω δημιουργήσει και εξελίσσω στην καλλιτεχνική μου πρακτική. Για παράδειγμα, το δίκτυο «Δάση-Δέντρα-Κορμοί-Χαρτί-Βιβλία-Μύκητες-Μυκόρριζα-Αποσύνθεση-Αναγέννηση» αποτελεί μια εννοιολογική και οργανική αλυσίδα που ξεκίνησε από το 2005 στο Λονδίνο με τη δημιουργία του πρότζεκτ «Secret School». Η πρώτη πειραματική ανάπτυξη σπόρων μανιταριών ξεκίνησε τότε και επανέρχεται τώρα, πιο ολοκληρωμένα, με επιπρόσθετα στοιχεία του δάσους και ζωγραφικών έργων με αναγνωρίσιμα δέντρα που συμβιώνουν με μανιτάρια. Παρουσιάζω αυτό το ολοκληρωμένο περιβάλλον που φαντάζεται νέους κόσμους στην τρέχουσα ατομική μου έκθεση «Wood Wide Web» στην γκαλερί Citronne.

-Το χαρτί είναι κεντρικό στο έργο σας. Τι σας έλκει σε αυτό το μέσο και πώς το πλησιάζετε διαφορετικά από άλλα υλικά; Ποιες τεχνικές χρησιμοποιείτε για να μεταμορφώσετε ή να «σπάσετε» τις παραδοσιακές ιδιότητες του χαρτιού (π.χ. διπλώσεις, κοψίματα, στρώσεις); 

Πράγματι, το χαρτί το αγαπώ, αλλά είναι οι σελίδες των βιβλίων που επίσης λατρεύω, όπως και τα εξώφυλλά τους και τα χαρτιά μαρμαρόκολλας που υπάρχουν στα παλιά βιβλία. Η καλλιτεχνική πρακτική μου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα βιβλία, το χαρτί και τις βιβλιοθήκες. Είμαι γνωστή στον χώρο του Book-Arts, στον οποίο δραστηριοποιούμαι εδώ και δύο δεκαετίες στο Λονδίνο. Το χαρτί είναι το σώμα και η ύλη των έργων μου, κυριολεκτικά και εννοιολογικά. Πίσω από τη χειροποίητη κατασκευή του στηρίζονται κοινωνίες και παραδόσεις από την Ασία, υπάρχουν ολόκληρες σχολές, μέχρι τον σχεδιασμό των μοτίβων επάνω του. Οι μαρμαρόκολλες πρώτα ξεκίνησαν να γίνονται στην Κίνα και μετά στην Ιταλία, και από εκεί μεταφέρθηκαν σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Οι σχολές σχεδιαστών και τεχνικών χαρτιού στη Μεγάλη Βρετανία δημιούργησαν μια σύγχρονη βιομηχανία χαρτιού.

Σελίδες βιβλίων λογοτεχνίας, περιοδικά κεντήματος των δεκαετιών του ’60 και του ’70 και μεταποιημένοι διπλωμένοι συλλεκτικοί άτλαντες σε διαδοχική σειρά αρθρώνουν τα ιδιόμορφα χειροποίητα γλυπτά μου, που θυμίζουν τελετουργικά αντικείμενα-τοτέμ («Pillar» 2011, «Totem» 2018) και έχουν τη μορφή αρχιτεκτονικών στοιχείων (πλίνθοι, στύλοι, κίονες) ή μοτίβων με συμβολικές και ιστορικές συνδηλώσεις, όπως τα ακροκέραμα. Διπλώνοντας με το χέρι τις σελίδες μία προς μία ακολουθώ τον επαναλαμβανόμενο ρυθμό των εικονογραφήσεων μοτίβων μέσα στα περιοδικά. Αυτή η διαδικασία εκφράζει περισσότερο μια πνευματική μεταμόρφωση παρά μια φυσική. Οι διπλώσεις αυτών των τυπωμένων σελίδων είναι ένα είδος διαλογισμού, που απαιτεί πολύ χρόνο και αυτοσυγκέντρωση. Η επαναλαμβανόμενη, επίπονη, χειρωνακτική εργασία έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά για να κατευνάσει τη σκέψη ως τον πιο αρχετυπικό τρόπο παραγωγής. Η επανάληψη επιβάλλει την τάξη που εκδηλώνεται στις έμμονες χειρωνακτικές διαδικασίες και στα συστήματα που εμπλέκονται στη δημιουργία της παραπάνω σειράς έργων. Ομοίως, τα «μανιταρογλυπτά» δημιουργούνται από βιβλία ενωμένα μεταξύ τους και μετά κομμένα με το χέρι. Για το φινίρισμα χρησιμοποιώ «γυαλόχαρτο» και τα τρίβω για μέρες σαν να ήτανε ξύλο, έτσι ώστε όταν αγγίζεις την επιφάνειά τους να αισθάνεσαι ότι αγγίζεις το ανθρώπινο σώμα.

-Έχετε πειραματιστεί με βιοδιασπώμενα ή ανακυκλώσιμα χαρτιά; Καθώς “ανακυκλώνετε” τα παλιά βιβλία, πώς επηρεάζει αυτό την αισθητική και το νόημα των έργων σας; Πώς συνδέεται αυτό με τα θέματα όπως η οικολογία ή η ανθρώπινη επίδραση στο περιβάλλον;

Χρησιμοποιώ βιοδιασπώμενα χαρτιά, ιαπωνικά και φυσικά ανακυκλώσιμα ή χειροποίητα και αντιόξινα, για να τυπώσω τις χειροποίητες μεταξοτυπίες μου, αλλά και για τις σειρές μου με κολάζ. Επίσης, όλα τα παλιά χαρτιά που χρησιμοποιώ από τα βιβλία εμπεριέχουν την έννοια και τη λειτουργία της ανακύκλωσης. Η σειρά ζωγραφικών έργων «Trees» στην έκθεση «Wood Wide Web» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Σίγουρα, χρησιμοποιώντας ανακυκλωμένο χαρτί στην τέχνη και άλλα βιώσιμα υλικά μπορούμε να μειώσουμε τα απόβλητα και να αποτρέψουμε την ανάγκη κοπής νέων δέντρων. Επίσης, τα έργα μου «Wood Logs» είναι φτιαγμένα με κομμένους κορμούς δέντρων που βρήκα και επεξεργάστηκα. Η επανάχρηση υλικών που διαφορετικά θα κατέληγαν σε χώρο υγειονομικής ταφής ή θα καίγονταν, με απασχολεί στη δουλειά μου. Το ανακυκλωμένο ξύλο δεν είναι μόνο φιλικό προς το περιβάλλον, αλλά προσθέτει επίσης ένα μοναδικό και ρουστίκ στοιχείο στα έργα. Η πατίνα και η ‘ξεπερασμένη’ υφή του ξύλου μπορούν να δημιουργήσουν μια μοναδική στο είδος της αισθητική που δεν μπορεί να αναπαραχθεί με νέο ξύλο και τιμούν την ιστορία και τον χαρακτήρα του. Μέσω της χρήσης φυσικών και ανακτημένων υλικών, δημιουργώ έργα που όχι μόνο αντανακλούν την αγάπη μου για τη φύση, αλλά τονίζουν επίσης τη σημασία της αειφορίας και της περιβαλλοντικής συνείδησης. Επιπλέον, η χρήση ανακυκλωμένου ξύλου προάγει τη σημασία της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης υλικών, μειώνοντας τα απόβλητα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής τέχνης. Όπως στην περίπτωση του Richard Long και της Land Art.

-Το χαρτί συχνά φέρει την ιδέα της εφημερότητας μα και της παράδοσης της ιστορίας στις επόμενες γενιές; Ποιες είναι οι σκέψεις σας όταν επεμβαίνετε σε ένα βιβλίο ώστε να το μετασχηματίσετε σε αντικείμενο τέχνης;

Στην Ευρώπη, μεγάλη προσοχή έχει δοθεί τα τελευταία χρόνια στο βιβλίο ως υλικό, στην ιστορία του χαρτιού και στην πιθανή τεχνολογική του απαξίωση στην εποχή της ψηφιοποίησης. Οι στοχασμοί μου επικεντρώνονται στην παραγωγή και την πολιτιστική κυκλοφορία των βιβλίων, τη σημασία τους και τη δύναμή τους να διαμορφώνουν τη γνώση και τις υποκειμενικότητες. Αλλά υπάρχει μια άλλη πτυχή στις αλληλεπιδράσεις μας με το βιβλίο που παραμένει σχετικά ανεξερεύνητη: η ιστορία της καταστροφής των βιβλίων. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα βιβλία δεν αντιμετωπίζονται με ευλάβεια, αλλά με βία ή περιφρόνηση.

Κάποια από τα ερωτήματα που σκέφτομαι καθώς μετασχηματίζω ένα βιβλίο και που ανέπτυξα στο DESTRUCTION IN ART SYMPOSIUM DIAS.02 που συμμετείχα στο Chisenhale studios (2018). Γιατί οι άνθρωποι και συνεπώς οι καλλιτέχνες καταστρέφουν βιβλία; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί της καταστροφής το κάψιμο, η πολτοποίηση, η παραμόρφωση, το σκίσιμο, το κόψιμο, το θάψιμο, το μασούλημα ; Ποια είναι τα πολιτιστικά νοήματα που έχουν αποδοθεί και τι αποκαλύπτουν; Γιατί το κάψιμο των βιβλίων έχει τέτοια συμβολική ισχύ; Η καταστροφή βιβλίων συχνά επικαλείται ως σύμβολο καταπιεστικών, δεσποτικών καθεστώτων. Ποια είναι η ηθική μας θέση σε σχέση με τέτοιες πράξεις; Πότε οι πράξεις καταστροφής γίνονται στιγμές δημιουργικότητας και αναγέννησης; Πώς σχετίζεται η καταστροφή με την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση; Η μετάβαση από το χειρόγραφο σε έντυπο, η εκτύπωση σε ψηφιακή απειλούν αυτές τις παλαιότερες μορφές; Πώς μπορεί η τρέχουσα φάση της ψηφιοποίησης και η σταδιακή εξαφάνιση του αποθέματος της βιβλιοθήκης να σχετίζεται με προηγούμενες στιγμές καταστροφής; Στην εποχή του διαδικτύου, είναι ακόμα δυνατό να καταστρέψεις (δηλαδή να σβήσεις εντελώς) ένα κείμενο; Τι σημαίνει υλικότητα στην ψηφιακή εποχή;

Τα έργα μου δημιουργούν μια αντίθεση ανάμεσα στο στιβαρό και στο ελαφρύ. Ταυτόχρονα μιλούν για τη διαχρονικότητα, αφενός των βιβλίων και της γνώσης και αφετέρου των αρχετύπων.

-Στην πρόσφατη έκθεσή σας «Wood Wide Web» στη γκαλερί Citronne παρουσιάζετε ένα πλούσιο φυσικό οικοσύστημα με ζωγραφικά έργα, κολάζ και γλυπτά, που θυμίζει τις πρώιμες σουρεαλίστριες, όπως και την Kahlo, όπου συνδυάζετε χαρτί και βιολογικά υλικά. Πώς αλληλεπιδρούν αυτά τα μέσα μεταξύ τους και τι νέες ερμηνείες δημιουργούν; Το χαρτί για παράδειγμα προέρχεται από φυτά, όπως και τα μανιτάρια συνδέονται με τη βλάστηση. Βλέπετε αυτή τη σχέση ως μεταφορά για την ανθρώπινη σχέση με τη φύση; Και πώς θα περιγράφατε τη «ζωή» ενός έργου σας που περιλαμβάνει οργανικά υλικά — από τη δημιουργία του έως την αποσύνθεσή του;

Χρησιμοποιώ συμβολικά τα βιβλία, τόσο ως τοποθεσίες έρευνας όσο και ως υλικά, ανάγοντας τη μορφή τους σε γλυπτό, εγκατάσταση, παράσταση, κολάζ, σχέδιο κ.λπ. Τα βιβλία στα έργα μου λειτουργούν ως ανοιχτές μορφές συγκέντρωσης και συναρμολόγησης, αντικειμένων, ανθρώπων και της φύσης. Και υφίστανται μια περαιτέρω μεταμόρφωση: γίνονται αρχέτυπα, κώδικας, στοίβα, σωρός, διεπαφή, παράθυρα, πεδία. Το σχήμα και ο τρόπος λειτουργίας του βιβλίου είναι μια εννοιολογική σκαλωσιά που στήνεται με πολλαπλούς συνδυασμούς.

Η καταστροφή και η επεξεργασία του οδηγούν στην αναγέννησή του. Στην έκθεση «WWW» εκτός άλλων παρουσιάζω γλυπτικά έργα με τίτλο «ISBN with Shittake & Oyster spores», όπου ανέπτυξα σπόρους μανιταριών σε βιβλία-αρχειακό υλικό. Το μυκήλιο πλευρώτους καταλαμβάνει τις δασονομικές μελέτες του παππού μου -τρέφεται από τα γράμματα, τις λέξεις, το κείμενο, και τη γνώση- και βοηθάει στην αναβίωση των φυτών και δέντρων από όπου προέρχεται το χαρτί και κατασκευάζεται το βιβλίο που φέρει το κείμενο και ούτω καθεξής… ως μέρος μιας συνεχιζόμενης διαδικασίας οργανικού μετασχηματισμού ή οργανικής διείσδυσης. Τα μανιτάρια που αναπτύχθηκαν έχουν πλέον στεγνώσει φυσιολογικά πάνω στην επιφάνεια του μυκηλίου που έντυσε το βιβλίο και διατηρούνται πλέον σε αποξηραμένα μορφή δημιουργώντας τα συλλεκτικά γλυπτά. Εδώ αναπτύσσω την οργανική σχέση των δικών μου σπόρων, το οικογενειακό DΝΑ μου με αυτό το μυκητιακό σπόρο, που γεννά νέες εννοιολογικές και οργανικές κατευθύνσεις.

Καθώς όπως μας αναφέρετε, στην έκθεση συνεχίζετε το θέμα των μανιταριών που έχετε αναπτύξει και μέσα από τα χάρτινα γλυπτά σας, έχει ενδιαφέρον να μας μιλήσετε μας για την αλλόκοτη αυτή Εδέμ και για τη χρήση ζωντανών οργανισμών και τις προκλήσεις τους. Πώς σας ενέπνευσε η βιολογία αυτών των οργανισμών μέσα από τα μυκηλιακά δίκτυα των μανιταριών; Μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί μία μεταφορά της «δικτύωσης» ή ακόμα και ως συμβολισμό του φόβου της εξάπλωσης και κατακτητικότητας που προκαλούν πιθανοί συσχετισμοί με την έννοια του Ανοίκειου σε έναν κόσμο που τελεί υπό κατασκευασμένη ασφάλεια και “τακτοποίηση”; Ταυτόχρονα, τα μανιτάρια συμβολίζουν και την καταστροφή (π.χ. με τον τρόπο που διαχειρίζονται τη ρύπανση) αλλά και την αναγέννηση. Πώς αυτή η δυαδικότητα αντανακλάται στην έκθεση;

Η επιλογή του θέματος των μυκήτων, με απασχολεί εδώ και είκοσι χρόνια πέραν του οικολογικού της ενδιαφέροντος (για την ενδεχόμενη φυσική επίλυση της μόλυνσης του εδάφους, της ρύπανσης του περιβάλλοντος εξαιτίας της ανεξέλεγκτης ανθρώπινης παρέμβασης) και πέραν της ποικιλίας όψεων που παρουσιάζει η μυκητολογία. Από την άποψη α) της ιατρικής/ψυχιατρικής, βοηθούν στη θεραπεία ανθρώπων με μακροχρόνια κατάθλιψη β) των βιοεπιστημών: οι μύκητες μπορούν να διασπάσουν βιοδιασπώμενα πλαστικά συμβάλλοντας στη μείωση του κόστους και της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης μιας ενζυμικής διαδικασίας ανακύκλωσης πλαστικού γ) της μορφολογίας των βρώσιμων μανιταριών και των ιδιαίτερων τρόπων ανάπτυξης και καλλιέργειάς τους στηρίζοντας οικονομικά ολόκληρες κοινότητες στην Ασία. Η Anna Tsing, στο βιβλίο «The Mushroom at the End of the World» (2015) παρουσιάζει πώς τα μανιτάρια επιβιώνουν στα ερείπια του καπιταλισμού, ξεκινώντας νέα ζωή μέσα από βιομηχανικά συντρίμμια και περιγράφει και αναλύει τις παγκοσμιοποιημένες αλυσίδες εμπορευμάτων των μανιταριών matsutake δ) αποτελούν επίσης πηγή νέων αντιβιοτικών και φαρμάκων και αξιοποιούνται στη βιομηχανία τροφίμων για τη ζύμωση του ψωμιού και της μπίρας. Τέλος, το μυκητιακό υπόστρωμα έχει επίσης μνήμη και οι επιστήμονες θεωρούν τα μανιτάρια έναν έξυπνο οργανισμό με μελλοντικά οφέλη προς την αναδάσωση εκτός άλλων.

Τα μανιτάρια, όπως και τα βιβλία, είναι αποθήκες γνώσης και καταλύτες για μετασχηματισμό. Και τα δύο χρησιμεύουν ως ενδιάμεσοι χώροι μεταξύ του θανάτου και της ζωής. Και τα δύο γίνονται αγωγοί συνέχειας, ενσωματώνοντας τη δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ θανάτου, καταστροφής και αναγέννησης, γνώσης και κατανόησης. Στην έκθεσή μου, στα χειροποίητα γλυπτικά έργα με τίτλο «Fungi/Μushrooms» (2010-), εξερευνώ με εμμονή την κοσμική ομοιότητα των βραγχίων των μυκήτων με τις σελίδες των βιβλίων, εκτός των άλλων. Επίσης, σπόροι σιτάκε αναπτύσσονται στο βιβλίο-γλυπτό «ISBN with Shiitake», βασισμένο στο βιβλίο «Το βάρος της πεταλούδας» του Erri De Luca, που επιλέχθηκε από τον επιμελητή Σταμάτη Σχιζάκη για τη συνεργασία μας στην «Πρώτη, Τελευταία και Παντοτινή Μπιενάλε του Ψηλορείτη».

Τα μανιτάρια, οι άνθρωποι και τα βιβλία σχετίζονται μεταξύ τους, καθώς στην ευρύτερη κατηγορία του καθενός υπάρχουν επίσης απαγορευμένες ουσίες. O απαγορευμένος καρπός της γνώσης, τα απαγορευμένα βιβλία από ολοκληρωτικά καθεστώτα ή ακόμα και τα θανατηφόρα ή τοξικά μανιτάρια που τρώγονται μόνο μία φορά. Ο εθνοβοτανολόγος, φιλόσοφος και ιστορικός Terence McKenna, στο βιβλίο του «Food of the Gods: The Search for the Original Tree of Knowledge A Radical History of Plants, Drugs, and Human Evolution» (1993) πρότεινε ότι το απαγορευμένο φρούτο ήταν μια αναφορά σε ψυχοτρόπα φυτά και μύκητες, συγκεκριμένα μανιτάρια ψιλοκυβίνης, τα οποία θεωρούσε ότι έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου. Πρόσφατα, ομάδα ερευνητών του Imperial College εφαρμόζει θεραπευτική αγωγή μανιταριών με θετικά αποτελέσματα σε ασθενείς με μακροxρόνια κατάθλιψη. Έτσι προκύπτει η σειρά έργων με τίτλο «Forbidden ISBN with Fungi», δώδεκα νεκρές φύσεις μικρής κλίμακας σε χαρτί (μολύβι, κολάζ και χειροποίητη μεταξοτυπία), όπου τα ISBN απαγορευμένων βιβλίων (βλέπε την τετράωρη περφόρμανς μου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος τον Ιούλιο του 2024 σε επιμέλεια Ν. Π. Παΐσιου) συνυπάρχουν στη σύνθεση με απαγορευμένα μανιτάρια βγαλμένα από την εγκυκλοπαίδεια Larousse. Όπως αναφέρει και η Yasmine Ostendorf-Rodriguez στο «Let’s Become Fungal!: Mycelium Teachings and the Arts» (2023) οι «ριζωματικές λειτουργίες δικτύου» μπορούν να γκρεμίσουν τα αυστηρά όρια, επαναφέροντας το υποτιθέμενα αδρανές σε διάλογο με το έμψυχο και δημιουργώντας αναπάντεχες συμμαχίες.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι οι επιστημονικές έννοιες πίσω από τα μυκηλιακά δίκτυα (όπως η αλληλεπίδραση και η συνεργασία) είναι ορατές στο έργο σας. Πώς μεταφράζετε αυτές τις ιδέες σε οπτική γλώσσα; Αλήθεια, υπήρξε ανάδραση από επιστήμονες ή οικολόγους για την προσέγγισή σας στο δικό σας έργο; Μοιάζει να σας ενδιαφέρει αρκετά η διασύνδεση τέχνης και επιστήμης.

Η ατομική μου στο Λονδίνο με τίτλο «Welcome to The Multiverse» (2013) στην Dalla Rosa Gallery επίσης βασιζόταν στη διασύνδεση τέχνης και επιστήμης, όπως και πολλές ομαδικές που έχω συμμετάσχει. Την έκθεση «Wood Wide Web» την έχουν επισκεφτεί γεωπόνοι, δασολόγοι, βιολόγοι, όπως και δημοσιογράφοι επιστημονικών θεμάτων, αλλά έχω επίσης συζητήσει και με συγγραφείς, όπως η ανθρωπολόγος Yasmine Ostendorf-Rodriguez.

Οι μύκητες, στο πλαίσιο της σύγχρονης τέχνης, δεν αποτελούν μόνο έμπνευση αλλά και μέσο στη δουλειά μου. Το μυκήλιο, το υπόγειο πλέγμα νηματωδών υφών, δημιουργεί περίπλοκα δίκτυα που αποκαλούνται «ξυλώδες διαδίκτυο» (wood-wide-web), μια υποδομή που τροφοδοτεί ολόκληρα οικοσυστήματα. Ο τίτλος της έκθεσης είναι εμπνευσμένος από την επιστημονική θεωρία της καθηγήτριας Suzanne Simard του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας, σύμφωνα με την οποία ο μύκητας μετατρέπει τον θάνατο σε τροφή, γεννώντας νέους κόσμους από τα υπολείμματα των παλιών. Και εδώ χρησιμοποιώ τον όρο «Funga», που στις βιοεπιστήμες είναι ένας αναγνωρισμένος όρος στο βασίλειο των μυκήτων (της δεκαετίας του 2000), παρόμοιος με τη μακροχρόνια πανίδα για τα ζώα και τη χλωρίδα για τα φυτά. Ακριβώς όπως οι μύκητες αποσυντίθενται και ανασυνθέτουν την οργανική ύλη, μετατρέποντας τη φθορά σε νέα ανάπτυξη, διευκολύνοντας την αναγέννηση του φυσικού κόσμου, τα βιβλία συλλέγουν και διαδίδουν την ανθρώπινη σκέψη σε γενιές, δίνοντας ζωή σε αδρανείς ιδέες, διασφαλίζοντας ότι η σοφία επανερμηνεύεται για να τροφοδοτήσει το μέλλον. Στη σειρά έργων με τίτλο «Fungi Logs–Nugrybauti» αυτό είναι εμφανές, καθώς λειτουργούν σαν κόμβοι ενός μυκητιακού δικτύου, ενεργοποιώντας εκ νέου τα βιβλία ως τμήματα μιας διαρκούς διαδικασίας μετασχηματισμού. Σε αυτά τα χειροποίητα ξυλόγλυπτα σκαμπό από κορμούς δέντρων που βρήκα και επεξεργάστηκα, τα μη αναγνώσιμα βιβλία κόπηκαν, τρίφτηκαν και εμφυτεύτηκαν μέσα στους κορμούς, και κατόπιν αναδύονται πλέον σε διαφορετικά σχήματα και είδη μανιταριών.

-Σε τι έργα εργάζεστε αυτήν τη στιγμή; Υπάρχουν νέες κατευθύνσεις που σας ενδιαφέρουν να αναζητήσετε;

Όσο υπάρχουν ερωτήματα θα υπάρχει χώρος για νέες δημιουργίες. Ερευνώ την συνεργασία με γεωπόνους για την ανάπτυξη νέων έργων – εγκαταστάσεων για ομαδικές εκθέσεις και δουλεύω στην επιμέλεια μιας μεγάλης ομαδικής έκθεσης με θέμα το Artist’s Books στο Λονδίνο το Φθινόπωρο.

-Ποια είναι η πιο δύσκολη και η πιο ανταποδοτική πλευρά του να είστε καλλιτέχνης σήμερα;

Η διαδικασία δημιουργίας της τέχνης είναι μια διαδικασία μάθησης που συνεχίζεται για ολόκληρη την καριέρα και τη ζωή ενός καλλιτέχνη. Το να δημιουργείς σε αντίξοες συνθήκες, πολιτικά και οικονομικά, χωρίς υποστήριξη από το κράτος, είναι μια τεράστια δυσκολία για τους καλλιτέχνες. Η επικοινωνία του έργου με το ευρύτερο κοινό, και όταν η αφοσίωση σου επικροτείται και αναγνωρίζεται είναι η πιο ανταποδοτική πλευρά του να είσαι καλλιτέχνης.

Στη σημερινή κοινωνία μόνο η ελεύθερη δημιουργία ευδοκιμεί. Ελεύθερη τέχνη όμως σημαίνει ελεύθερη αξιολόγηση. Η τέχνη οφείλει να είναι τέχνη. Ως (καλή) τέχνη τελικά θα είναι και ωφέλιμη, χρήσιμη και ευχάριστη. Η καλή τέχνη μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο δύσβατη. Για ποιον; Ο λόγος που προσεγγίζει κανείς ένα έργο τέχνης είναι επειδή του χαρίζει ψυχική απόλαυση. Έστω κι αν αυτή είναι «έλεος και φόβος». Ίσως να υπάρχουν μερικοί που βλέπουν την τέχνη σαν αγγαρεία και ασχολούνται με αυτήν από καθήκον. Αλλά αυτό είναι δικό τους πρόβλημα…

Διαβάστε επίσης:

Χριστίνα Μήτρεντσε – The Wood Wide Web: Έκθεση στην Citronne Gallery