Κορίνα Τριανταφύλλου – Θεόφιλος Μανόλογλου: Φαινόμενα ναζισμού ξεπηδούν και σήμερα και πάντα

Ένα ταξίδι με τρένο, που διασχίζει τους αιώνες. Ένα ονειρικό παιχνίδι ανάμεσα σε έναν γοητευτικό άντρα και μια όμορφη νέα γυναίκα. Συναντιούνται στο κουπέ, φλερτάρουν μεταξύ τους, φλερτάρουν με την ιστορία, φλερτάρουν με τον θάνατο.

Ένα παιχνίδι ταυτοτήτων μεταμορφώνει αυτόν στον Μένγκελε, τον σατανικό γιατρό, τον Άγγελο του Θανάτου του Άουσβιτς-Μπίρκεναου και αυτήν στην Εσθήρ Κοέν μια Εβραία θύμα του.

Ένα γαϊτανάκι έρωτα και θανάτου, που ξετυλίγεται από τη δυστοπία του τότε, στη δυστοπία του σήμερα, μια ιστορία που φωτίζει το σκοτάδι, αποκαλύπτοντας την πραγματική μας φύση.

–Πρωταγωνιστείτε στην παράσταση “Μένγκελε”, σε σκηνοθεσία Χρύσας Καψούλη στο θέατρο Φούρνος. Θα θέλατε να μας μιλήσετε για το τι πρόκειται να παρακολουθήσουμε;

Θ.Μ: Στο κουπέ ενός τρένου, ένας άντρας συναντά μια γυναίκα. Μια ξαφνική διακοπή ηλεκτρικού θα ακινητοποιήσει το τρένο και θα βυθίσει το κουπέ στο σκοτάδι. Εκείνος για να καθησυχάσει την κοπέλα που τρομάζει, της προτείνει να παίξουν ένα παιχνίδι εναλλαγής ρόλων, στο οποίο εκείνος θα υποδυθεί τον Μένγκελε, τον Γιατρό του Θανάτου στο Άουσβιτς και εκείνη μια Εβραία επιζήσασα από το εργαστήριο πειραμάτων του, την Εσθήρ Κοέν. Γρήγορα όμως τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και παιχνιδιού αλλοιώνονται και μια ερωτική τραγωδία πέρα από κάθε έννοια ηθικής, μετουσιώνεται σε μια συνάντηση της αγάπης με το απόλυτο κακό.

Κ.Τ: Πρόκειται για ένα έργο με δύο πρόσωπα σε ένα βαγόνι,άγνωστα μεταξύ τους που επιδίδονται σ’ένα εξοντωτικό παιχνίδι αλλαγής ρόλων, ανιχνεύοντας τα ανθρώπινα όρια απέναντι στο κακό και προβάλλοντας νέο αυτοπροσδιορισμό ταυτοτήτων με αποτέλεσμα να ανασύρονται μνήμες που αφορούν στα ειδεχθή ναζιστικά εγκλήματα που στιγμάτισαν την ιστορία, μέσα από τη «ματιά» του συγγραφέα του έργου Θανάση Τριαρίδη.

-Σκιαγραφήστε μας τους ρόλους που υποδύεστε.

Θ.Μ:  Ο ρόλος του Μένγκελε είναι πολυεπίπεδος, πολυσύνθετος, ανατρεπτικός, μυστηριώδης, με μεγάλες συναισθηματικές εκρήξεις. Ο Μενγκελε που έμεινε στην ιστορία ως “ο Άγγελος του Θανάτου” ως μια αδιαφιλονίκητη προσωπικότητα που ενσαρκώνει το απόλυτο Κακό, εδώ μετατρέπεται από σύμβολο σε άνθρωπο. Γίνεται οικείος, οι ανθρώπινες ιδιότητες του εμφανίζονται και η φύση του φανερώνεται, αντίθετα με τον Ηράκλειτο που πρέσβευε ότι η “η φύσις κρύπτεσθαι φιλει”.

Κ.Τ: Ο ρόλος της Εσθήρ είναι πολύπλευρος, αφού ξεδιπλώνονται πολλές πτυχές του χαρακτήρα της ηρωίδας, άλλες πραγματικές, άλλες επίπλαστες και καθοριστικός στην εξέλιξη της πλοκής. Το θέατρο μέσα στο θέατρο την παρουσιάζει ως μια Εβραία επιζήσασα, πειραματόζωο του ΜΕΝΓΚΕΛΕ, που επέστρεψε για να τον εκδικηθεί.

-Η παράσταση, ακροβατεί ανάμεσα στην δυστοπία της ναζιστικής πραγματικότητας και την δυστοπία του σήμερα. Διακρίνετε κοινά ανάμεσα σε αυτές τις περιόδους;

Θ.Μ: Η οικονομική εξαθλίωση της Γερμανίας του μεσοπολέμου ως συνέπεια της ήττας στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, η φτώχεια, η ανεργία, ο πληθωρισμός είναι μερικά μόνο από τα φαινόμενα που οδήγησαν τους Γερμανούς και δη τους πιο μορφωμένους να ακολουθήσουν ένα δημαγωγό σαν τον Χίτλερ στο μεγαλύτερο κακό που γνώρισε η ανθρωπότητα. Αντίστοιχα η σημερινή οικονομική δυσπραγία, η κατάργηση του αξιακού συστήματος, η υποβάθμιση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, η πολιτική αδράνεια και αδιαφορία αποτελούν χαρακτηριστικά μιας σύγχρονης δυστοπίας.

Κ.Τ: Η επιρροή έγκειται στην διαπίστωση του πόσο βάναυσος ήταν τελικά ο ΜΕΝΓΚΕΛΕ, και πως δεν επιδέχεται η συμπεριφορά του το παραμικρό άλλοθι για τα ειδεχθή εγκλήματα που διέπραξε.

-Ο Μένγκελε, θεωρείται μία από τις πιο βάναυσες προσωπικότητες της ιστορίας, καθώς ευθύνεται για τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Εσείς, καλεστήκατε να αναμετρηθείτε μαζί του, ως ηθοποιοί. Σας επηρέασε σε προσωπικό επίπεδο, αυτή η “επαφή”;

Θ.Μ: Κάθε ρόλος με επηρεάζει. Άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο. Η επαφή με έναν τέτοιο ρόλο ήταν σε πρώτο επίπεδο δύσκολο εγχείρημα. Όμως η αποδόμηση του υπέρτατου κακού όπως ήταν ο Μένγκελε και η μετουσίωση του από ένα σύμβολο σε άνθρωπο, όπως πιστεύω πως ήταν και η πρόθεση του συγγραφέα καθιστά τον Μένγκελε ακόμη πιο τρομακτικό. Τον φέρνει πιο κοντά στα ανθρώπινα μέτρα κάνοντας τον οικείο αποδεικνύοντας περίτρανα πως το κακό δεν είναι μόνο δίπλα μας αλλά κυρίως μέσα μας.

Κ.Τ: Ναι. Είναι ασύλληπτη η συνάφεια των γεγονότων του «χθες» με το «σήμερα», αποδεικνύοντας πως η ζωή είναι ένας κύκλος ανακυκλώσιμος στην ιστορία, περιτυλιγμένος κάθε φορά με το κοινωνικό «γίγνεσθαι» της εκάστοτε εποχής .Φαινόμενα ναζισμού ξεπηδούν και σήμερα και πάντα. Θέλω να ελπίζω πως η ιστορία θα στέκεται αρωγός ώστε να αποφεύγονται.

-Ποια είναι η σχέση σας με την ιστορία;

Θ.Μ: Μου αρέσει να μελετώ την Ιστορία. Δεν ξέρω αν η Ιστορία επαναλαμβάνεται ή ό,τι ζούμε είναι αποτέλεσμα μιας συγκυριακής ακολουθίας γεγονότων. Αυτό που πιστεύω είναι ότι η Ιστορία γράφεται καθημερινά και το ζητούμενο είναι αν θα παραμείνουμε απλοί παρατηρητές ή αν θα διαδραματίσουμε ενεργό ρόλο σε αυτή.

Κ.Τ: Η ιστορία θέλοντας και μη σε κατακτά. Ο άνθρωπος ως λογικό όν, δεν μπορεί να παραμείνει παρατηρητής στη βία, στην καταπάτηση των αξιών, της ηθικής κακουργίας και της παραφροσύνης. Αναγκαστικά τάσσεται στον αντίποδα αυτής της θέσης παίρνοντας στον ρόλο του αντίδικου.

-Δεδομένου ότι, η παράσταση είναι αφιερωμένη στην μνήμη της Εσθήρ Κοέν, της γηραιότερης Ελληνίδας Εβραίας επιζήσασας του Άουσβιτς, κρίνετε σημαντική την συμβολή του θεάτρου στην διατήρηση της μνήμης ενάντια στην λήθη;

Θ.Μ:  Κάθε μορφή τέχνης δεν καθιστά απλά ζωντανές κάποιες μεμονωμένες ιστορικές στιγμές του ανθρώπου στην μνήμη μας, αλλά καθιστά διακριτή την ίδια τη φύση του. Το θέατρο συμβάλλει στο να μην ξεχνάμε πως ο άνθρωπος σε κάθε ιστορική συγκυρία μπορεί να πραγματοποιήσει το μεγαλύτερο καλό ή να γίνει συμμέτοχος στις μεγαλύτερες φρικαλεότητες που γέννησε ποτέ ο ανθρώπινος νους.

Κ.Τ: Ήταν μια παράδοξη και όχι τυχαία συγκυρία για όλους εμάς τους συντελεστές του ΜΕΝΓΚΕΛΕ, πέρυσι, μόλις ξεκινήσαμε τις πρόβες του έργου, να μάθουμε πως πέθανε στη Θεσσαλονίκη η Εσθήρ Κοέν, η τελευταία επιζήσασα, πειραματόζωο του ΜΕΝΓΚΕΛΕ στο Άουσβιτς. Είναι σημαντική και επιβεβλημένη η διατήρηση της μνήμης της, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η παράσταση μας είναι αφιερωμένη σ ’αυτήν, ως ελάχιστο δείγμα συμβολής του θεάτρου στην διατήρηση της μνήμης ενάντια στη λήθη.

Διαβάστε επίσης:

Μένγκελε, του Θανάση Τριαρίδη σε σκηνοθεσία Χρύσας Καψούλη στο θέατρο Φούρνος