Πολλές φορές θεωρούμε τη φιλοσοφία ως ένα στοιχείο πολυτέλειας, κάτι όχι και τόσο άμεσα αναγκαίο στην καθημερινότητά μας, χανόμαστε στα πιο απλά πράγματα και αναζητούμε λύσεις υλικές που θα μας βγάλουν από το αδιέξοδο ενός συναισθηματικού κενού ή μιας αποτυχίας. Έχουμε κατά νου τη φιλοσοφία ως κάτι παντελώς θεωρητικό που το προσπερνάμε γιατί η ουσία βρίσκεται αλλού, στα πιο άμεσα και απτά. “Η φιλοσοφία μου χάρισε την ετοιμότητα να αντιμετωπίσω οποιαδήποτε στροφή της μοίρας” θα μας πει ο Διογένης ο Κυνικός και πόσο δίκιο έχει. Διαβάζοντας κλασικούς και σύγχρονους φιλοσόφους δεν κερδίζουμε απλά την επαφή με ένα βιβλίο, ερχόμαστε σε επαφή με μια ολόκληρη κοσμοθεωρία για το πώς κινούμαστε, τι σκεφτόμαστε, πώς αντιδρούμε σε δυσκολίες και προβλήματα που εμφανίζονται.
Ένας εμπνευσμένος φιλόσοφος γεμάτος αγωνίες και ανησυχίες στοχάζεται το Όλον
Η φιλοσοφία γίνεται αδιαμφισβήτητα το απαραίτητο εργαλείο για να αντιληφθούμε αλλιώς τη ζωή στο σύνολό της, τις χαρές και τις λύπες της. Μελετώντας φιλοσοφία δεν σημαίνει πως κινητοποιείται κάποιος αυτόματος μηχανισμός που μεταβάλλει με το πάτημα ενός κουμπιού τη διάθεση μας προς το καλύτερο, οδηγώντας μας στην ευδαιμονία μας από τη μια στιγμή στην άλλη. Είναι μια διαρκής διαδικασία προσπάθειας αλλαγής θέασης των πραγμάτων, ένας άλλος εναλλακτικός τρόπος που μόνο θετικά μπορεί να μας προσφέρει γιατί έτσι θα κατανοήσουμε το πραγματικό νόημα της ύπαρξής μας και της παρουσίας μας στον κόσμο. Ο Ραλφ Γουάλντο Έμερσον ανήκει στους φιλοσόφους εκείνους που προσπάθησαν να προσεγγίσουν την έννοια της ύπαρξης του ανθρώπου και να μεταγγίσουν με την σκέψη τους την έννοια της αμφιβολίας για όσα συμβαίνουν γύρω μας και απαλλαγμένος από πεποιθήσεις επιχείρησε να αναλύσει την σχέση μεταξύ ψυχής και κόσμου.
Η σύλληψη της ιδέας του ΟΛΟΥ είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα. Σχηματοποιείται με βάση τα ιστορικά κατάλοιπα για πρώτη φορά στην Ινδουιστική φιλοσοφία (Ουπανισάδες), συνεχίζεται στους Ορφικούς, στους Προσωκρατικούς και φτάνει μέχρι και την σύγχρονη σκέψη και την σύγχρονη τάση για ολιστική αντιμετώπιση των επιστημονικών προβλημάτων. Αυτή η ιδέα – κυρίαρχη λ.χ. στην ηθική διδασκαλία του Μάρκου Αυρηλίου – είναι που διαπνέει και την εργασία που θα προσπαθήσουμε να σχολιάσουμε συμπυκνώνοντας ένα τεράστιο θέμα σε λίγες αντιπροσωπευτικές λέξεις. Ο κάθε στοχαστής που κάνει το τεράστιο βήμα να αντιληφθεί – οι περισσότεροι χάνονται σε ανούσια για τον απαιτητικό αναγνώστη επί μέρους θέματα -αυτήν την θεμελιώδη Απόλυτη Αρχή οδηγείται αυτόματα στα δυο βασικά ερωτήματα: Τελικά, τι είναι αυτό που συνέχει, συγκολλά και κρατά αιώνια συνεκτικό, αυτό το ΟΛΟΝ και ποιος είναι ο Δημιουργός του ΟΛΟΥ και από τι συνίσταται η ουσία του;
Εδώ ο Emerson, ενστερνιζόμενος την ιδέα του ΟΛΟΥ – που είναι και ο βασικός λόγος που αξίζει να διαβάσουμε την εργασία του και να ωφεληθούμε – προσπαθεί να δώσει μια κατά την γνώμη του αναμφισβήτητη απάντηση στο πρώτο από αυτά, παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι η φιλοσοφία εξ ορισμού δεν δίνει απαντήσεις αλλά εξετάζει ενδεχόμενα, άλλως θα ήταν ταυτόσημη με την δογματική θεολογία ή την αλαζονική επιστήμη. Αυτή κατά τον Emerson είναι η Υπερ-Ψυχή που διαπερνά τα πάντα στο σύμπαν ή τα σύμπαντα – για να μην αρχίσουμε αψιμαχίες με τους θιασώτες της επιστημονικής φαντασίας – και εκδηλώνεται μόνο με την διαίσθηση και την αποκάλυψη και η οποία υπάρχει μέσα μας από την γέννηση μας. Είναι εμφανής στον συγγραφέα η ροπή προς τον δυισμό: ψυχή – σώμα, τον μανιχαϊσμό: καλό κακό και την γνωστή και αποδεκτή από πολλούς θεωρία των αντιθέτων με τις αποστάσεις που κρατά από την τριαδικότητα.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Είναι επίσης εμφανής η θεοκρατική θρησκευτική του κληρονομιά – από την οποία όσο και αν προσπάθησε, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν μπόρεσε να απελευθερωθεί, όπως οι περισσότεροι άλλωστε – καθώς και η επιρροή της εποχής του. Το Θεός εν ημίν το χρησιμοποιεί κατά κόρον, χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης των ιδιοτήτων που έχει αυτός ο Θεός: είναι και Δημιουργός και Κυβερνήτης. Όχι πολύ μακριά όμως από το ο Θεός Αγάπη εστί, τα λόγια που ο Χριστός έβαλε στο στόμα του μαθητή του Ιωάννη. Από την άλλη στην εποχή του κυριαρχούσε ο μυστικισμός, ενώ τα οράματα, η εμφάνιση πνευμάτων και οι αποκαλύψεις ήταν της μόδας. «Όλα δείχνουν ότι η ψυχή στον άνθρωπο δεν είναι ένα όργανο, αλλά ζωογονεί και κινεί όλα τα όργανα · δεν είναι μια λειτουργία, όπως η δύναμη της μνήμης, του υπολογισμού, της σύγκρισης, αλλά τα χρησιμοποιεί αυτά ως χέρια και πόδια · δεν είναι η διάνοια ή η βούληση, αλλά ο κύριος της διάνοιας και της βούλησης · είναι το υπόβαθρο της ύπαρξής μας, μέσα στην οποία βρίσκεται – μια απεραντοσύνη που δεν είναι αποκτημένη και που δεν μπορεί να αποκτηθεί».
O Emerson εδώ αναφέρεται στους ανθρώπους και θέλει να βάλει μια ηθική διάσταση στο θέμα για να δώσει στόχους στον αναγνώστη. Έτσι επεκτείνει την έννοια του νου στην μητέρα του την Ψυχή, της οποίας, με Πλατωνικούς όρους, «μέρος» είναι ο νους. Αυτή η επέκταση με την σειρά της δικαιολογείται από το γεγονός ότι η ψυχή εκδηλωμένη ως συνείδηση στον άνθρωπο (το Υπερ-Εγώ του Φρόιντ) καθοδηγεί τον νου και τον προτρέπει σε ενάρετη – ηθική συμπεριφορά με χαλιναγώγηση των ενστίκτων του και των επιθυμιών του. Αυτό ακριβώς μας ζητά και ο Emerson: να αναγνωρίσουμε μέσα μας την παγκόσμια ψυχή, την Υπέρ-Ψυχή, και να ακούμε την φωνή της, εντασσόμενοι ενσυνείδητα στο ΟΛΟΝ και συντασσόμενοι με την θεϊκή βούληση.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Η Υπερ-Ψυχή»
«Όταν η ψυχή αναπνέει μέσα από τη διάνοια του ανθρώπου, γίνεται ιδιοφυία · όταν αναπνέει μέσα από τη θέλησή του, γίνεται αρετή · όταν ρέει μέσα από τη στοργή του, γίνεται αγάπη. Και η τύφλωση της διάνοιας αρχίζει, όταν θέλει να γίνει κάτι από μόνη της»
Διαβάστε επίσης:
Ραλφ Ουάλντο Έμερσον – Η Υπερ-Ψυχή: Ένα σημαντικό δοκίμιο πνευματικής ενόρασης
