«Η παρακμή του δήμου» είναι μια εξαιρετικά σημαντική ανθολογία κειμένων των Δημοσθένη και Ισοκράτη

Σε μια περίοδο πολιτικά και κοινωνικά εύθραυστη, σε έναν κόσμο που ολοένα και περισσότερο έχει ανάγκη από πραγματικούς ηγέτες, η αρχαία ελληνική γραμματεία έχει τόσα να μας διδάξει και να μας εμπνεύσει. Ο λόγος των ρητόρων, των φιλοσόφων, των πολιτικών είναι πάντα σημερινός σαν να μην πέρασε μια μέρα από τότε – πάνω 2500 χρόνια – που άρθρωσαν λόγο ενώπιον των πολιτών και εξέφρασαν με ειλικρίνεια και γενναιότητα τα όσα πρέσβευαν. Ο λόγος γίνεται για όλους εκείνους που σε πείσμα των καιρών τους υπερασπίστηκαν τις αρχές και τις αξίες τους, προκαλώντας τον θυμό και την οργή των αντιφρονούντων και των καιροσκόπων. Λόγος γίνεται εν προκειμένω για τον Δημοσθένη και τον Ισοκράτη, δύο ρήτορες θαρραλέους και τολμηρούς που ενώπιον των Αθηναίων μίλησαν ανοιχτά για αυτά που τους απασχολούσαν και τους ενοχλούσαν. Μην ξεχνάμε πως η Αθήνα του Περικλή και του Σόλωνα, του Κλεισθένη και του Σωκράτη έχει παρέλθει τον 4ο αιώνα π.Χ. και πλέον η Αθήνα βιώνει την παρακμή της.

Δύο ρήτορες των αρχαίων χρόνων νουθετούν τον πολίτη του σήμερα με χάρη και ευφυΐα

Η παρακμή αυτή του δήμου, του λαού δηλαδή, είναι ο λόγος που οι δύο ρήτορες έχουν ανάγκη να απευθυνθούν σε διαφορετικό χρόνο – ο Δημοσθένης γεννήθηκε με διαφορά 52 χρόνων από τον Ισοκράτη – απέναντι στον αθηναϊκό λαό και να του εξηγήσουν με τρόπο εύληπτο, αντικειμενικό αλλά και ευθύ τους κινδύνους από μια παρατεταμένη αδιαφορία και οκνηρία για τα κοινά. Εμμένουν ιδιαίτερα στο γεγονός των επιτυχιών των προγόνων τους και στην ανάγκη οι τωρινοί πολίτες να ακολουθήσουν ευλαβικά τα βήματά τους ώστε η πόλη να μην εκπέσει. Είναι η εποχή που ο Φίλιππος Β’ προελαύνει στην ελληνική επικράτεια και καταλαμβάνει σιγά, αλλά σταθερά πόλεις, που βρίσκονται και αυτές στη δύση της ακμής τους. Η Αθήνα είναι ο μεγάλος στόχος του Μακεδόνα βασιλιά, καθώς θα αποτελέσει εφαλτήριο για ακόμα μεγαλύτερες νίκες εντός και εκτός ελλαδικού χώρου.

Οι Αθηναίοι επιδεικνύουν μια ραστώνη, καθώς είναι βολεμένοι με τα κεκτημένα του χρυσού αιώνα και έχουν εφησυχάσει και επαναπαυτεί πάνω στις δάφνες του παρελθόντος, ενός πεφωτισμένου παρελθόντος στο οποίο χτίστηκαν μνημεία και η πόλη ευημερούσε χάρη σε ηγέτες σοβαρούς και άξιους. Πλέον βιώνουν, όπως αναφέρουν τόσο ο Δημοσθένης όσο και ο Ισοκράτης, μια καθημερινότητα ράθυμη χωρίς να κόπτονται ιδιαίτερα για το αύριο της πόλης, ενώ ο κίνδυνος ελλοχεύει. Η μάχη της Χαιρώνειας όπου δόθηκε η τελευταία μάχη πριν καταρρεύσει ο συνασπισμός των πόλεων, μέλος του οποίου υπήρξε η Αθήνα, υπήρξε τελικά το κύκνειο άσμα για μια πόλη που ζούσε χρόνια τώρα επικινδύνως γιατί δεν είχε συνέχεια. Στους λόγους τους, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από ειλικρινή διάθεση για προσπάθεια αναδόμησης της πόλης και συνετισμού των πολιτών, οι Ισοκράτης και Δημοσθένης επαναπροσδιορίζουν τη θέση τους και ζητούν από τους πολίτες να ξαναβρούν το χαμένο τους μεγαλείο, να αυτολογοκριθούν και να προσπεράσουν τις σκοπέλους της διαφθοράς και της πολιτικής αναξιοκρατίας.

Ο Αλέξανδρος Βέλιος, την μνήμη του οποίου τιμούμε, είναι εκείνος που έχει αναλάβει το έργο της απόδοσης και της επιλογής των κειμένων που κοσμούν την έκδοση. Ο ίδιος, σκεπτόμενος ων, αναφέρεται στο σήμερα σε αντιπαραβολή με το τότε και συγκρίνει τις περιόδους, προσφέροντας στον αναγνώστη το συμπέρασμα πως οι καιροί μπορεί να αλλάζουν, οι άνθρωποι όμως όχι. Και επειδή η ιστορία συνήθως ξαναγράφεται απευθύνεται στους σημερινούς Νεοέλληνες με στόχο να τους αφυπνίσει για την σημερινή κατάσταση – το βιβλίο εκδόθηκε το 2009 – των παλινωδιών. Κάθε τέτοιο κείμενο φωτίζει κάθε εποχή και ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά τα παρακάτω σημαντικά: «Η παρακμή της αθηναϊκής δημοκρατίας και ηγεμονίας θυμίζει πράγματι τον εκφυλισμό της σημερινής, μεταπολιτευτικής μας δημοκρατίας. Η Αθήνα του Δημοσθένη και του Ισοκράτη είναι η σημερινή Ελλάδα. Η ίδια έκπτωση αξιών και ιδεών, η ίδια σύγχυση και κακοφωνία, ο ίδιος παθητικός αναβρασμός».

Δεν είναι διόλου τυχαίο πως και οι δύο ρήτορες με διαφορά δεκαέξι χρόνων οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία διότι μετά την κατάκτηση της Αθήνας από τον Φίλιππο δεν άντεξαν την οδυνηρή κατάπτωση της πόλης τους. Η Αθήνα που γνώρισε τη δόξα και την αναγνώριση των αντιπάλων της είναι πια μια αδύναμη πόλη και μέσα από τους λόγους τους διαφαίνεται πως όλο αυτό είναι αποτέλεσμα πολιτών που κοιτούν αποκλειστικά και μόνο το δικό τους συμφέρον και το δικό τους σπίτι αδιαφορώντας για τα κοινά. Ο Δημοσθένης αναφωνεί έναν λόγο κόλαφο που δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης: «Πόσο ευτυχείς νιώθετε όταν ακούτε να παινεύει κάποιος τους προγόνους σας, να ιστορεί τα έργα τους και να μνημονεύει τα τρόπαιά τους». Ενώ ο Ισοκράτης στο ίδιο μήκος κύματος επισημαίνει: «Απορώ πραγματικά που δεν μπορείτε να διακρίνετε ότι καμία φάρα δεν είναι χειρότερη για το λαό από τους πονηρούς ρήτορες και δημαγωγούς {…}».

Το βιβλίο αυτό ανήκει στη σπουδαία σειρά των εκδόσεων Ροές, τα μικρομέγκα όπως αποκαλούνται, βιβλία τα οποία σκοπό έχουν να ανοίξουν τους ορίζοντες στα πεδία των γνώσεών μας και να μας οδηγήσουν σε νέα μονοπάτια του παρελθόντος, τόσο του απώτερου όσο και του πιο πρόσφατου. Με βιβλία σαν και αυτό, τα οποία αξίζει να μελετηθούν εις βάθος, τα διδάγματα και τα μηνύματα προσωπικοτήτων όπως ο Δημοσθένης και ο Ισοκράτης, έχουν τη δυνατότητα να μεταμορφώσουν την κοινωνία σε κάτι αρτιότερο από αυτό που είναι σήμερα και βέβαια να διαρκούν εις το διηνεκές. Οπότε δεν μένει παρά να επενδύσουμε σε αυτά και να ανατρέχουμε σε αυτά γιατί διαβάζοντας τέτοια βιβλία είναι σαν να συνομιλούμε με τους άριστους όλων των εποχών, όπως άλλωστε έλεγε και ο ξακουστός Ντεκάρτ.

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

“…είναι πάντοτε ευκολότερο να διαφυλάξει κανείς ό,τι έχει, παρά να το αποκτήσει εξαρχής”

“Η ανόητη πολιτική γίνεται αιτία πολλών δεινών για τη δημοκρατία”

Διαβάστε επίσης:

«Δημοσθένης – Ισοκράτης – Η παρακμή του δήμου»: Οι τοποθετήσεις των δύο ρητόρων σε ένα βιβλίο