Στους μεγαλοπρεπείς χώρους της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών του Λονδίνου, ο Kerry James Marshall μας προσφέρει μια από τις πιο σημαντικές εκθέσεις ιστορικής ζωγραφικής των τελευταίων ετών συνδυάζοντας τεχνική αρτιότητα με επείγουσα πολιτική σημασία. Με περισσότερα από εβδομήντα έργα που εκτείνονται σε σχεδόν μισό αιώνα δημιουργικής πορείας, το «The Histories» αποτελεί την πιο εκτεταμένη έκθεση του καλλιτέχνη εκτός Ηνωμένων Πολιτειών, και ταυτόχρονα μια επιτακτική πρόσκληση για επανεξέταση του δυτικού καλλιτεχνικού κανόνα.
Το Μαύρο Σώμα στο επίκεντρο
Η ιδιοφυΐα του Marshall έγκειται στην ικανότητά του να μετασχηματίσει τις συμβάσεις και τα είδη της δυτικής ζωγραφικής – από το πορτρέτο και το τοπίο μέχρι την ιστορική ζωγραφική – τοποθετώντας το μαύρο σώμα στο κέντρο αντί στην περιφέρεια.
Τα μνημειώδη έργα του, που συχνά ξεπερνούν τα τρία μέτρα, δεν είναι απλώς ζωγραφικές αναπαραστάσεις: είναι πολιτικές πράξεις, ρητορικές δηλώσεις ύπαρξης και παρουσίας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Το εναρκτήριο έργο της έκθεσης, «The Academy» (2012), θέτει αμέσως τον τόνο. Ένα γυμνό αντρικό μοντέλο σε μαύρο χρώμα λαμβάνει όχι την κλασική πόζα της ακαδημαϊκής παράδοσης, αλλά τη στάση της Black Power με τη σφιγμένη γροθιά ψηλά. Μια άσπρη αυλαία πλαισιώνει τη σκηνή σαν να ανοίγει η παράσταση, καλώντας μας να συμμετάσχουμε στο είδος της ζωγραφικής μάθησης για την οποία η Royal Academy είναι διάσημη – αλλά με ριζικά διαφορετικούς, ριζοσπαστικούς όρους.
Η Χρωματική Ένταση του Μαύρου
Τα μαύρα του Marshall δεν είναι φυσικοί δερματικοί τόνοι, αλλά χρωματικές εντάσεις που προκαλούν και αναδιαμορφώνουν τις προσδοκίες μας. Όπως έχει πει ο ίδιος: «Αν πεις μαύρο, μπορείς να δεις μαύρο». Σε έργα όπως το «A Portrait of the Artist as a Shadow of His Former Self» (1980), μόλις οκτώ ίντσες ύψος, το οποίο σηματοδοτεί την καλλιτεχνική του μεταστροφή, τα λευκά μάτια, δόντια και πουκάμισο φαίνονται να επιπλέουν σε έναν απύθμενο μαύρο χώρο. Το έργο αυτό αποτελεί διάλογο με την παράδοση της αυτοπροσωπογραφίας από τον Dürer και τον Rembrandt, αλλά και συμβολική απάντηση στον «Invisible Man» του Ralph Ellison.
Καθημερινή Ζωή και Μνημειακότητα
Η σειρά «Garden Project» (1994-95) μεταφέρει την ιστορική ζωγραφική στα οικιστικά συγκροτήματα της μαύρης Αμερικής. Στο «De Style» (1993), το πρώτο έργο του Marshall που απέκτησε μεγάλο μουσείο, ένα κομμωτήριο στο Λος Άντζελες μετατρέπεται σε αρχέτυπο χώρο χάριτος και ομορφιάς, με τα πρωτογενή χρώματα του De Stijl να δημιουργούν μια ειρωνική αλλά τρυφερή σύνδεση με τον ολλανδικό μοντερνισμό.
Το «Past Times» (1997) παρουσιάζει οικογένειες σε πάρκο, απολαμβάνοντας το σαββατοκύριακο με αξιοπρέπεια και χαρά μακριά από καταναλωτικά πρότυπα– στιγμές που σπάνια απεικονίζονταν με τέτοια μνημειακότητα στην ιστορία της τέχνης.
Τα Νέα Έργα: «Africa Revisited»
Η σειρά «Africa Revisited», που δημιουργήθηκε ειδικά για αυτή την έκθεση, αποτελεί ίσως το πιο φιλόδοξο τμήμα της παρουσίασης. Οκτώ νέοι πίνακες αντιμετωπίζουν την υπό-αναγνωρισμένη ιστορία της αφρικανικής συμμετοχής στο διατλαντικό εμπόριο σκλάβων. Το τρίπτυχο «Haul» (2025) δείχνει Αφρικανούς εμπόρους σκλάβων να επιστρέφουν φορτωμένοι με λεία.
Η «Δολοφονία του Shaka Zulu» (2023) και η «Απαγωγή του Olaudah Equiano» (2023) είναι έργα που συνδυάζουν το ύφος του 19ου αιώνα με μια ωμή ειλικρίνεια για δύσκολες ιστορικές αλήθειες.
Αυτή η ενότητα επιδεικνύει το θάρρος του Marshall να αντιμετωπίσει πολύπλοκες αφηγήσεις που άλλοι προτιμούν να αποφεύγουν. Δεν απλοποιεί την ιστορία σε διχοτομίες θύτη-θύματος, αλλά αναγνωρίζει την ατομική φιλοδοξία και τη συλλογική προδοσία που συνυπάρχουν στην ανθρώπινη εμπειρία.
Το Γλυπτό «Wake»
Στην τελευταία αίθουσα, το γλυπτό «Wake» (2003-ongoing) προσφέρει μια συγκινητική κατάληξη.
Ένα μοντέλο ιστιοφόρου σε μαύρο Plexiglass φαίνεται να τραβά ένα δίχτυ με πορτρέτα-μετάλλια – αντικαθιστώντας τους απογόνους των πρώτων είκοσι υποδουλωμένων Αφρικανών που έφτασαν στο Jamestown της Βιρτζίνια το 1619. Το σκάφος του πένθους συνεχίζει να μεγαλώνει καθώς ο Marshall προσθέτει νέα πορτρέτα, αντικατοπτρίζοντας την εκτεινόμενη παρουσία και τα πολλαπλασιαζόμενα επιτεύγματα των Αφροαμερικανών.
Ο Kerry James Marshall δεν ζητά απλώς χώρο στον κανόνα της Δυτικής Ζωγραφικής – τον σμιλεύει από μέσα, αποδεικνύοντας ότι η πολιτιστική παράδοση της Δύσης μπορεί να συμπεριλάβει και να εμπλουτιστεί από τις εμπειρίες και τις ιστορίες του Άλλου που για πολύ καιρό παρέμειναν αόρατες.
Είναι μια έκθεση βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής ενσυναίσθησης όπου γιορτάζεται η Ζωγραφική στην πληρέστερη και πιο δυναμική μορφή της: όχι ως άχρονη αισθητική άσκηση, αλλά ως ζωντανός διάλογος μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, ανάμεσα σε ατομική και συλλογική ταυτότητα, μεταξύ τραύματος και δυνατότητας θεραπείας, μέσα από τη παρουσίαση ενός από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της εποχής μας.
Photo credits: Φαίη Τζανετουλάκου
