Η νεαρή Φιλοθέη Γαργάρα μεγαλώνει σε μια φανταστική κωμόπολη της Ανατολικής Μακεδονίας στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ο πατέρας της ένα ιλαροτραγικό κακέκτυπο πατριάρχη –ο μεγάλος αδερφός τον ακολουθεί κατά πόδας–, η μητέρα σηκώνει όλα τα οικογενειακά βάρη, και όταν φτάνει σε απόγνωση απειλεί ότι «θα κρεμαστεί στη μουριά», η μικρή αδερφή μοιάζει να ωριμάζει απότομα, και ο μικρός αδερφός δεν τολμάει να μιλήσει γιατί θα ακούσει «σους», επιφώνημα από το οποίο πήρε και το παρωνύμιό του. Η διέξοδος της Φιλοθέης: το όνειρο της Αθήνας, μιας πόλης που δεν έχει επισκεφθεί ποτέ αλλά μοιάζει να αποτελεί τη λύση σε όλα τα προβλήματα. Θα τα καταφέρει άραγε; Ο Γιάννης Ξανθούλης παραδίδει ένα ξεκαρδιστικό βιβλίο που με χιούμορ και ελαφράδα παρουσιάζει ένα πανόραμα της ελληνικής επαρχίας μια εποχή που όλα έμοιαζαν δυνατά, ακόμα κι αν αυτή η προσδοκία στην πορεία διαψεύστηκε με κρότο.
***
– Το τελευταίο σας βιβλίο εκτυλίσσεται σε μια κωμόπολη της Ανατολικής Μακεδονίας το τελευταίο έτος της δεκαετίας του 1950. Τι το ιδιαίτερο έχει, θεωρείτε, η συγκεκριμένη περιοχή της Ελλάδας;
Εγώ ζούσα ακόμη πιο μακριά, στον Έβρο. Εκείνη την εποχή οι περισσότεροι Έλληνες πίστευαν ότι η βόρεια Ελλάδα αρχίζει και τελειώνει στη Θεσσαλονίκη ή έστω στις Σέρρες, που ακουγόταν λόγω του Καραμανλή. Το θέμα, όμως, είναι πως η Ανατολική Μακεδονία, όπως και η Θράκη, ήταν μέρη δυσανάγνωστα για τους τους νότιους ελληνοτουρίστες. Ήταν όμως μέρη εύφορα με μια παράξενη γοητεία, με ονομαστά καπνά και προϊόντα σημαντικά, όπως και με ένα ενδιαφέρον κοκτέιλ πληθυσμών.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
– Την εποχή που εκτυλίσσεται το μυθιστόρημα ήσαστε κι εσείς ο ίδιος παιδί. Ποια ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που θυμάστε από τότε;
Η οικογένεια Γαργάρα είναι «λούμπεν», αν και το 1959 μάλλον αγνοούσαμε τη συγκεκριμένη λέξη. Γνωρίζαμε όμως την ουσία της. Εκεί που εγώ μεγάλωσα, επικρατούσε ένας ξεκάθαρος αστικός πολιτισμός πριμοδοτημένος από την παιδεία των προσφύγων. Μια εντυπωσιακή παιδεία.
– Η μητέρα και ο πατέρας της οικογένειας Γαργάρα έχουν κι οι δυο καταβολές που αφήνουν εσκεμμένα στη λήθη. Πιστεύετε ότι είναι εφικτό να μείνει το παρελθόν για πάντα καλά κρυμμένο ή είναι βέβαιο πως κάποια στιγμή θα εισβάλει στο παρόν;
Οι γονείς των αδερφών Γαργάρα είναι «αγνώστων» πατεράδων. Αυτό το κενό δημιουργεί πολλές ψυχολογικές παρενέργειες με σοβαρό αντίκτυπο στην ήδη προβληματική οικογένεια. Η παρακάτω στροφή από ένα λαϊκό άσμα απηχεί πλήρως τον σουρεαλισμό της ιστορίας μου:
«Από μητέρα ορφανός
κι από πατέρα νόθος
στο τέλος έγινα οδηγός
στο λεωφορείο ο πόθος…»
– Τόσο η μητέρα, Κατίνα, όσο και η κόρη, Φιλοθέη, ζουν ζωές αβίωτες, ωστόσο τις αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο: η πρώτη με απαντοχή και στωικότητα, η δεύτερη καταφεύγοντας στην ονειροπόληση. Υπάρχει τρίτος δρόμος;
Η πατριαρχική οικογένεια στην Ελλάδα αποτελούσε πρότυπο. Όποια κι αν ήταν η προσφορά της μητέρας, ο πατέρας ακολουθούσε –συνήθως– το δόγμα «Αρχηγού παρόντος, πάσα αρχή παυσάτω». Στους Γαργάρα, βέβαια, όλοι έχουν τσαγανό και το επιβάλλουν, όταν τους δίνεται η ευκαιρία. Όσο για τις διεξόδους στην πραγματική ζωή, απ’ όσα βλέπουμε κι ακούμε, γίνονται τα χειρότερα… Στο βιβλίο τα βολεύω σχετικά καλά… Έτσι νομίζω.
– Στο μυθιστόρημά σας υπάρχουν μεταφυσικά στοιχεία, που θα έλεγε κανείς ότι παραπέμπουν στον μαγικό ρεαλισμό. Ποιον σκοπό επιτελούν;
Σε όλα σχεδόν τα βιβλία μου κυκλοφορούν πεθαμένοι. Αλλά κι όταν μιλώ για απόντες χρησιμοποιώ ενεστώτα χρόνο γιατί τους νιώθω πάντα κοντά μου. Οι νεκροί στο μυθιστόρημα φανερώνονται μόνο στον μικρότερο αδερφό Γαργάρα ζητώντας μια κάποια επικοινωνία με άλλοθι παλιές ευτυχισμένες στιγμές…
– Πιστεύετε ότι η Αθήνα ασκεί ακόμα την ίδια γοητεία στους κατοίκους άλλων, μικρότερων πόλεων της Ελλάδας, και γιατί;
Όλες οι μεγάλες και ονομαστές πόλεις παίζουν με τις προσδοκίες μας. Κάτι περιμένουμε έστω κι αν δεν φτάσει ποτέ. Για μένα η Αθήνα υπήρξε η πόλη που έκρυβε πολλά χρήσιμα κομμάτια του εαυτού μου, όσα κι αν είναι τα φάλτσα της, που είναι πολλά… Να όμως που πάλι τη συγχωρούμε.
Photo credit: Γιώργος Οικονομόπουλος
Διαβάστε επίσης:
Γιάννης Ξανθούλης – Η άλωση των Αθηνών από τις αδερφές Γαργάρα: Το νέο βιβλίο του συγγραφέα
