Είναι που υπάρχει κάτι ακόμα πιο σμικρό κι από το θάνατο, αυτό που σβήσαμε με τη γομολάστιχα των παιδιών, στον μαυροπίνακα της Ιστορίας, η Ιστορία, η τελευταία μας ψευδαίσθηση. Όταν έκανε κρύο στα μη ζεσταμένα σπίτια μας, ζεσταινόμασταν με τη μνήμη των προγόνων μας, σκεφτόμασταν ότι οι προπάπποι μας ήταν ημίθεοι. Οπωσδήποτε. Τίποτα λιγότερο. Όμως τελικά ήρθαν, οι αλήτες, να αφανίσουν, με οβίδες, να μας πουν ότι πολύ απλά δεν υπήρχαμε. Άρχισαν λοιπόν από τα λιόδεντρα, συνέχισαν με τους δενδρόκηπους, ύστερα με τις πολυκατοικίες, κι όταν όλα όσα απαριθμήσαμε είχαν πια εξαφανιστεί, έριξαν ανάκατα παιδιά, γέρους και νιόπαντρους, νεκρούς ή ημιθανείς, σε τάφο ομαδικό, και παράχωσαν τα πάντα, κι όλα αυτά για να πουν στον κόσμο των νεκροζώντανων ότι δεν υπήρχαμε, ότι δεν είχαμε υπάρξει ποτέ και πως έτσι, λοιπόν, δικαίως… μας εξολόθρευσαν.

ΤΖΕΝΙΝ. Μικρή πόλη στη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, εμβληματική της Παλαιστινιακής Αντίστασης. Πεδίο μάχης ήδη από το 1948 στη Νάκμπα (στα αραβικά, καταστροφή), τη βίαιη εκδίωξη των Παλαιστινίων από τις εστίες τους και την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.

Ιδιαίτερα γνωστή από τη μάχη της Τζενίν το 2002, μετά την αποτυχία των συμφωνιών του Όσλο, στη διάρκεια της δεύτερης παλαιστινιακής Ιντιφάντα (στα αραβικά, εξέγερση), μια άνιση αλλά ηρωική σύγκρουση, που ο ιστορικός ηγέτης της Φατάχ και της παλαιστινιακής επανάστασης Γιασέρ Αραφάτ ονόμασε «νέα μάχη του Στάλινγκραντ». Τιμώντας τη μάχη του 2002, υψώθηκε στην Τζενίν παλαιστινιακό μνημείο των νεκρών μαχητών.

Διαχρονικά, κέντρο αντίστασης κατά της ισραηλινής κατοχής και του καθεστώτος απαρτχάιντ, ιδιαίτερα από μια πολυπληθή νέα γενιά, χωρίς μέλλον και χωρίς εμπιστοσύνη σε καμιά παραδοσιακή παλαιστινιακή ηγεσία, ισλαμική ή λαϊκή, η Τζενίν γνώρισε, πάλι το καλοκαίρι του 2023, μαζική εισβολή του ισραηλινού στρατού.

Μετά την επίθεση της Χαμάς στο Νότιο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου 2023, και το ξέσπασμα του νέου πολέμου και τους τρομερούς βομβαρδισμούς της Γάζας, οι επιθέσεις του ισραηλινού στρατού και των ένοπλων ακροδεξιών εποίκων επεκτάθηκαν και στη Δυτική Όχθη και στην Τζενίν, όπου και κατέστρεψαν το μνημείο της μάχης του 2002.

Η Ετέλ Αντνάν έγραψε το συγκλονιστικό ποίημα σε πεζό μετά τη μάχη της Τζενίν το 2002.

Είναι αλήθεια ότι ζήσαμε μια παιδική ηλικία οργιώδους διαύγειας. Τί απέγινε εκείνο το παρελθόν; Οι φονιάδες δεν σταματούν στη σάρκα. Στοχεύουν το αόρατο, που ήταν η δική μας ευτυχία. Στο μεταξύ το Σύμπαν γερνάει, δισεκατομμύρια χρόνια έχουν ήδη παρέλθει και τ’ αστέρια παλεύουν για τη ζωή τους. Δεν αρκεί να αστράφτεις για να μην πεθάνεις.

Η Ετέλ Αντνάν (Etel Adnan) γεννήθηκε το 1925 και μεγάλωσε στη Βηρυτό του Λιβάνου. Η μητέρα της ήταν Ελληνίδα από τη Σμύρνη και ο πατέρας της υψηλόβαθμος Οθωμανός αξιωματούχος από τη Δαμασκό. Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη, το Μπέρκλεϋ και το Χάρβαρντ. Από το 1958 έως το 1972 δίδαξε φιλοσοφία. Έγινε ζωγράφος. Χάρη στη συμμετοχή της στο κίνημα των ποιητών ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, άρχισε να γράφει ποιήματα και έγινε, σύμφωνα με τα λόγια της, «μια Αμερικανίδα ποιήτρια». Το 1972 επέστρεψε στη Βηρυτό και εργάστηκε ως πολιτιστική συντάκτρια. Έμεινε στον Λίβανο ώς το 1976. Το 1978 το πεζογράφημά της Sitt Marie Rose δημοσιεύθηκε στο Παρίσι από τις Éditions des Femmes. Την ίδια χρονιά επέστρεψε στην Καλιφόρνια. Ποιήματά της έχουν μελοποιηθεί από σύγχρονους συνθέτες και έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή φεστιβάλ. Έργα της για το θέατρο έχουν σκηνοθετηθεί σε όλο τον κόσμο. Μεταξύ άλλων, έγραψε για τον Αμερικανό σκηνοθέτη Bob Wilson το γαλλικό κείμενο τής πολύγλωσσης όπερας Civil wars. Το ποίημά της Τζενίν διασκευάστηκε και παρουσιάστηκε στο Θέατρο Άττις, στην Αθήνα, το 2006. Έργο της βασισμένο στο ποίημα To Be In a Time of War, με κείμενα του Heiner Müller, παραστάθηκε στο Forum Freies Theater στο Ντύσσελντορφ, το Βερολίνο και τη Βηρυτό το 2011. Συμμετείχε με το εικαστικό της έργο στη 13η documenta, στο Κάσσελ της Γερμανίας, το 2012. Το 2016 παρουσιάστηκε αναδρομική έκθεση του έργου της στο Institut du monde arabe στο Παρίσι. Στη 14η documenta, στην Αθήνα, το 2017, στο πλαίσιο του προγράμματος κινηματογραφικών ταινιών με τίτλο «Κείμενα», παρουσιάστηκε από την ΕΡΤ 2 το ντοκυμανταίρ Ισμύρνα ( Ismyrna / Ismyrne ), σε σκηνοθεσία Ιωάννας Χατζηθωμά (Joana Hadjithomas) και Khalil Joreige, όπου η σκηνοθέτις συνομιλεί με την Ετέλ Αντνάν για την κοινή τους καταγωγή από τη Σμύρνη.
Οι σημαντικότερες διακρίσεις της περιλαμβάνουν: Βραβείο France-Pays Arabes για το Sitt Marie-Rose (1977)· Arab American Book Award για το σύνολο του έργου της και PEN Oakland Award για το Master of the Eclipse (2010)· California Book Award for Poetry για τη συλλογή Sea and Fog και Lambda Literary Award για το σύνολο του έργου της ως ομοφυλόφιλης συγγραφέως (2013). Το 2014 χρίστηκε Ιππότης των Γραμμάτων και των Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας.

Πέθανε στο Παρίσι το 2021.

Στις Εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία της Γράφοντας σε μια ξένη γλώσσα (2016), Το τίμημα που δεν είμαστε διατεθειμένοι να καταβάλουμε για τον έρωτα (2016), Σχετικά με το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (2017), Ο « ελληνικός » κόσμος του Θεόδωρου Τερζόπουλου και Δελφοί και Κιάτο (2019), Σιττ Μαρί Ροζ ( 2019), Ο Ορφέας απέναντι στο κενό και Χάινερ Μύλλερ και Τιντορέττο: Το πιθανό τέλος του τρόμου (2021) και Ταξίδι – Πόλεμος – Εξορία (2023).

ΕΡΓΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: ETEL ADNAN, Βουνά, σινική μελάνη, 38,1 x 45,1 εκ., 2015
ΕΙΚΟΝΕΣ: RACHID KORAΪCHI