Ο τρίτος άνθρωπος (The third man)

«Ο τρίτος άνθρωπος», το αριστουργηματικό φιλμ νουάρ του ΚΑΡΟΛ ΡΙΝΤ, βραβευμένο με Όσκαρ Φωτογραφίας και Μέγα Βραβείο φεστιβάλ Καννών …

από το ομώνυμο κατασκοπικό μυθιστόρημα του ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΙΝ, με τον ιδιοφυή ΟΡΣΟΝ ΟΥΕΛΣ σε ένα ρόλο που έμεινε στην κινηματογραφική ιστορία θα προβάλλεται σε επανέκδοση στους κινηματογράφους από την Πέμπτη 4 Αυγούστου 2011.

Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Βιέννη, λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Βιέννη, στην καρδιά της Ευρώπης, άλλοτε αριστοκρατική και γλεντζέδικη, τώρα έχοντας περάσει από την φονική επίδραση των ναζί, είναι κατεστραμμένη, φτωχή και διαιρεμένη σε συμμαχικές ζώνες επιρροής, και προσπαθεί να επιβιώσει μέσα από συντρίμμια, ενώ καλπάζει η μαύρη αγορά. Σε ένα τέτοιο κλίμα καταφτάνει ένας αφελής και άνεργος συγγραφέας λαϊκών μυθιστορημάτων γουέστερν, ο Χόλι Μάρτινς, ύστερα από πρόσκληση ενός παλιού του φίλου, του Χάρι Λάιμ.

Όταν όμως φτάνει εκεί τον περιμένει μια δυσάρεστη έκπληξη: ο Λάιμ έχει ήδη πεθάνει σε αυτοκινητιστικό ατύχημα. Και ενώ είναι έτοιμος να φύγει πάλι πίσω στην Αμερική, αρχίζει να υποψιάζεται ότι ο θάνατος του Χάρι μπορεί και να μην ήταν τόσο ατύχημα, όσο δολοφονία. Γνωρίζει τους φίλους του Χάρι, την κοπέλα του και έναν Άγγλο αστυνομικό επιθεωρητή και εμπλέκεται όλο και περισσότερο στην υπόθεση. Το μυστήριο μεγαλώνει συνεχώς, καθώς φαίνεται ότι στον τόπο του ατυχήματος εκτός από τους δύο φίλους του Χάρι, που τον σήκωσαν, υπήρχε και ένας τρίτος άνθρωπος, που ίσως είχε ρόλο-κλειδί στον περίεργο ατύχημα. Το μυαλό του νεαρού συγγραφέα αρχίζει να φαντάζεται διάφορα σενάρια ενώ σιγά σιγά ανακαλύπτει όλη την αλήθεια, μια αλήθεια που δεν είχε ποτέ υποψιαστεί…

Η ΤΑΙΝΙΑ

Μόλις ακούσουμε τη χαρακτηριστική μουσική της ταινίας, το διάσημο θέμα του Άντον Κάρας, μας έρχεται αμέσως στο μυαλό η εξής εικόνα: μια καπνισμένη, εξπρεσιονιστική Βιέννη, βρεγμένα πλακόστρωτα, ζωές στο μεταίχμιο, και τον θρυλικό Όρσον Ουέλς, με το πρόσωπό του να κυριαρχεί επιβλητικό στην οθόνη, να μας λέει έναν από τους πιο φημισμένους κινηματογραφικούς μονόλογους στην ιστορία του σινεμά! Μια ταινία, που λατρεύτηκε ακαριαία, έγινε τεράστια επιτυχία, έγινε κινηματογραφικό πρότυπο, και συνοδεύεται από διάφορες ιστορίες-μύθους για τη δημιουργία της.

Καταρχήν, η ταινία είχε στη σκηνοθεσία τον έμπειρο και καταξιωμένο Βρετανό ΚΑΡΟΛ ΡΙΝΤ, έναν άνθρωπο που είχε ζήσει τον πόλεμο από πρώτο χέρι, αφού είχε εργαστεί στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ως ντοκιμαντερίστας της βρετανικής κυβέρνησης. Ο ΡΙΝΤ ήξερε πολύ καλά πώς να αποδώσει το κλίμα μιας μεταπολεμικής Ευρώπης, με όλη την καταστροφή, τα τραύματα, τη σκληρότητα και την απογοήτευση που βίωναν τότε όλοι οι Ευρωπαίοι. Δημιουργεί λοιπόν ένα εξαιρετικό φιλμ νουάρ, τόσο ιδιαίτερο που μόλις το δεις μένει χαραγμένο στη μνήμη για πολλούς λόγους, με έναν από τους κυριότερους να είναι η ιδιόρρυθμη σκηνοθετική ματιά του ΡΙΝΤ που γυρίζει πολλά πλάνα του με κλίση.

Όλα σε αυτή την πόλη, τη Βιέννη, είναι κυρτά και γυρτά, δημιουργώντας έτσι μια πόλη παζλ, μια πόλη-λαβύρινθο για τον αφελή αμερικανό επισκέπτη, τον συγγραφέα Χόλι, δείχνοντας μας έτσι την Ευρώπη από τη ματιά των ανθρώπων που δεν γνώρισαν τον πόλεμο και όλα αυτά τους φαίνονται μυστηριώδη και ακατανόητα. Μάλιστα, η χρήση κεκλιμένου πλάνου ήταν τόσο συχνή που λέγεται ότι, όταν ο μεγάλος Αμερικανός σκηνοθέτης Ουίλιαμ Ουάιλερ –και φίλος του ΡΙΝΤ- είδε την ταινία, έστειλε στον ΡΙΝΤ ένα… αλφάδι και του έγραψε: «Κάρολ, την επόμενη φορά που θα γυρίσεις ταινία, απλώς βάλ’ το αυτό πάνω στην κάμερα, εντάξει;»!

Πρόκειται λοιπόν για μια ταινία εντυπωσιακού κινηματογραφικού στυλ, που αναμειγνύει στοιχεία εξπρεσιονιστικά και φιλμ νουάρ, έντονο κοντράστο μεταξύ φωτός και σκοταδιού, παραμόρφωση των προσώπων μέσα από ευρυγώνιο φακό, στραβά πλάνα, δημιουργώντας την απόλυτη μεταπολεμική ταινία, που εκφράζει την παράνοια, τον παραλογισμό και το κλίμα ανασφάλειας και φόβου, της πρώτης περιόδου μετά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην αρχή του Ψυχρού Πολέμου…

Στο σενάριο, ένας άνθρωπος που ίσως δεν υπήρχε καταλληλότερος για μια τέτοια ιστορία: ο γνωστός Βρετανός συγγραφέας κατασκοπικών μυθιστορημάτων, ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΙΝ, που και ο ίδιος είχε εμπειρία ανάλογη των ιστοριών του, καθώς και πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε εργαστεί και στην αντικατασκοπεία. Ο ΓΚΡΙΝ γνωρίζει όλους τους κώδικες της κατασκοπικής πλοκής, πώς μπορούν να δρουν, πώς μπορούν να κρύβονται, τι δημιουργεί σασπένς και πόσο απρόσμενα μπορεί να είναι καμιά φορά τα πράγματα. Δημιουργεί λοιπόν ένα εξαιρετικό σενάριο, εύστοχο, κυνικό, αγωνιώδες και πολύ μυστήριο. Μυστήριο είναι σίγουρο ένα στοιχείο που ξέρει καλά να χειρίζεται ο ΓΚΡΙΝ και η ταινία είναι ταυτόχρονα ομιχλώδης, καπνισμένη και ατμοσφαιρική, τόσο στα σοκάκια της όσο και στην υπόθεσή της…

Στην ατμόσφαιρα της ταινίας συμβάλλει βέβαια και η εξαιρετική δουλειά του διευθυντή φωτογραφίας ΡΟΜΠΕΡΤ ΚΡΑΣΚΕΡ, που δημιουργεί όλο αυτό το σκοτεινό, ύποπτο και εξπρεσιονιστικό τοπίο της Βιέννης. Μάλιστα, για να προσθέσουν στην «ανάγλυφη» αίσθηση της φιλμ νουάρ αίσθησης της πόλης, στα γυρίσματα, έριχναν νερό στους πλακόστρωτους δρόμους για να αντανακλούν περισσότερο το φως μέσα στο σκοτάδι και να δημιουργούν μια όσο πιο ζωντανή και δυνατή εικόνα γίνεται. Βλέποντας την ταινία, είναι σαν να περπατάμε κι εμείς σε αυτά τα βρεγμένα σοκάκια, που λαμπυρίζουν μέσα στο σκοτάδι από τα λίγα φανάρια των δρόμων, σε μια κατά τα άλλα, σκοτεινή και τρομαγμένη πόλη…

Τα γυρίσματα λοιπόν είναι φανερό ότι έγιναν σε πραγματικές τοποθεσίες της Βιέννης, και όχι μέσα σε κάποιο στούντιο. Αυτό ήταν μεγάλη επιτυχία της ταινίας, γιατί προσέδωσε μεγάλη πιστότητα και ρεαλισμό στην εικόνα και την έκανε μια αληθινή ιστορία που πίστευες ότι πράγματι μπορεί αυτή τη στιγμή να διαδραματίζεται κάπου στη μεταπολεμική Ευρώπη. Ο Αμερικανός παραγωγός της ταινίας, ο μυθικός ΝΤΕΪΒΙΝΤ Ο’ ΣΕΛΖΝΙΚ, παραγωγός του «ΟΣΑ ΠΑΙΡΝΕΙ Ο ΑΝΕΜΟΣ», ήθελε στην αρχή η ταινία να γυριστεί σε κάποιο στούντιο, με αισιόδοξη μουσική και πρωταγωνιστή τον Νόελ Κάουαρντ στον ρόλο που πήρε τελικά ο ΟΡΣΟΝ ΟΥΕΛΣ.

Πόσο διαφορετική θα ήταν τότε η ταινία! Πόσο λίγο θα την θυμόμασταν! Η σοφή επιλογή να γυριστεί η ταινία σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στη Βιέννη, σε πραγματικές τοποθεσίες, όπου τα πλήγματα του πολέμου ήταν ακόμα πολύ ορατά, ήταν που έκανε όλη τη διαφορά.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που έκανε την ταινία ξεχωριστή ήταν φυσικά και η μουσική του ΑΝΤΟΝ ΚΑΡΑΣ, που τον άκουσε κάποια μέρα τυχαία ο ΡΙΝΤ σε μια μπυραρία στη Βιέννη. Ο ΡΙΝΤ έψαχνε μια μουσική που να μην θυμίζει την παλιά Βιέννη των βαλς και δεν ήθελε βαρύγδουπα ορχηστρικά θέματα. Όταν άκουσε τη μελαγχολική, ταξιδιάρικη μουσική του ΚΑΡΑΣ που την έπαιζε στο όργανο ζίθερ, ενθουσιάστηκε και έφερε τον μουσικό στην Αγγλία, όπου εκεί ο ΚΑΡΑΣ δούλεψε έξι εβδομάδες πάνω στο σάουντρακ της ταινίας. Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό. Η μουσική έγινε αμέσως τεράστια εμπορική επιτυχία, και ο ΚΑΡΑΣ έγινε διεθνής μουσικός σταρ.

Έπειτα, τι να πεις για το πρωταγωνιστικό καστ της ταινίας! Εκεί η ταινία πραγματικά εκτοξεύεται στα όρια του μύθου: στο ρόλο του καλοκάγαθου Αμερικανού συγγραφέα ο ΤΖΟΖΕΦ ΚΟΤΕΝ, σταθερός συνεργάτης του ΟΡΣΟΝ ΟΥΕΛΣ, που έχει παίξει σε σπουδαίες ταινίες, σπουδαίων σκηνοθετών, ανάμεσά τους και ο Χίτσκοκ. Στο ρόλο της Άννα, η Ιταλίδα

Ο Κάρολ Ριντ, άγγλος σκηνοθέτης, γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1906. Είχε ξεκινήσει ως ηθοποιός από έφηβος ακόμα, αλλά σύντομα πέρασε στη σκηνοθεσία/παραγωγή. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στο Βρετανικό στρατό, αποκτώντας πολλές εμπειρίες που χρησιμοποίησε αργότερα σε ταινίες του. Η περίοδος των πιο δημοφιλών του ταινιών χρονολογείται στα τέλη της δεκαετίας του 40, και το περιεχόμενό τους αναφέρεται στην παρακμή της μεταπολεμικής Ευρώπης (\”Odd Man Out/Απόκληρος της κοινωνίας\”, 1947, \”The Fallen Idol/Πρώτη απογοήτευση\”, 1948, \”The Third Man/Ο τρίτος άνθρωπος\”, 1949, πάνω στο μυθιστόρημα του Γκ. Γκρην). Μετά το 1956, ο θάνατος του παραγωγού και φίλου του Alexander Korda τον ανάγκασε να αναζητήσει την τύχη του στο Χόλιγουντ, γυρίζοντας ταινίες όπως το \”Our Man in Havana/Κατάσκοπος στην Αβάνα\”, 1959, πάνω σε άλλο ένα μυθιστόρημα του Γκ. Γκρην, καθώς και το μιούζικαλ \”Oliver!/Όλιβερ!\”, 1968, που του απέφερε τα βραβεία Όσκαρ καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας.

Έχει τιμηθεί με τον τίτλο του Σερ. Πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1976 σε ηλικία 69 ετών. Θεωρείται ο επιφανέστερος Βρετανός σκηνοθέτης. Με την ταινία του, «Ο ΤΡΙΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ» είχε κάνει τόση επιτυχία, που την εποχή της προβολής της, θεωρούταν από πολλούς ως ο σημαντικότερος εν ζωή σκηνοθέτης! Ήταν σκηνοθέτης μετριόφρων, τελειομανής και λεπτολόγος. Ο σπουδαίος Βρετανός σκηνοθέτης Μάικλ Πάουελ έλεγε για τον Ριντ ότι «Ο Κάρολ μπορεί να συναρμολογήσει μια ταινία όπως ο ωρολογοποιός συναρμολογεί ένα ρολόι».

ORSON WELLES

Ο Όρσον Ουέλς, γεννήθηκε το 1915. Όταν τελείωσε το σχολείο αρνήθηκε προτάσεις Πανεπιστημίων, για να συμμετάσχει ως ηθοποιός σε πειραματικό θέατρο στην Ιρλανδία. Ταυτόχρονα σκηνοθέτησε μικρές θεατρικές ομάδες. Απέτυχε να παίξει σε θεατρικές παραστάσεις του Λονδίνου και του Μπρόντγουει με αποτέλεσμα να ταξιδέψει στην Ισπανία και στο Μαρόκο. Το 1934 επιστρέφει στην Νέα Υόρκη και αρχίζει να παίζει σε θεατρικές σκηνές της. Την ίδια χρονιά γυρίζει την πρώτη μικρού μήκους ταινία του, εμφανίζεται στο ραδιόφωνο και παντρεύεται. Το 1937 με τον βρετανό παραγωγό (και μετέπειτα ηθοποιό) Τζον Χαουζμαν δημιουργούν τον θίασο Μέρκιουρι (Mercury) και ανεβάζουν ριζοσπαστικές παραστάσεις στην Νέα Υόρκη.

Το 1938 είναι που συνταράσσει τους συμπατριώτες του και γίνεται διάσημος μέσα σε μια νύχτα σε όλη την Αμερική, με τον ρεαλισμό της ραδιοφωνικής σκηνοθεσίας του έργου του Χ. Τζ. Γουέλς «Ο πόλεμος των κόσμων». Με την ψευδαίσθηση ότι εξωγήινα όντα είχαν όντως εισβάλει στη Γη, ο κόσμος κατέβηκε πανικόβλητος στους δρόμους αναζητώντας καταφύγιο! Τον μίσησαν, αλλά είχε πετύχει.

Η φήμη που απέκτησε από τον «Πόλεμο των κόσμων» δεν άφησε αδιάφορο το Χόλιγουντ, το οποίο σύντομα τον κάλεσε στα λημέρια του και το 1941 σκηνοθέτησε την πρώτη του ταινία (Πολίτης Κέιν) Περιέργως ο κινηματογράφος άφηνε αδιάφορο ως τότε τον Γουέλς, ο οποίος μάλιστα δεν είχε ιδέα από την πρακτική του.

Αν και τον ακολούθησαν όλα τα μέλη του Μέρκιουρι (15 ηθοποιοί του έπαιξαν στον «Κέιν»), στο Χόλιγουντ φρόντισε να βρει τους κατάλληλους συνεργάτες που θα τον βοηθούσαν να εκφρασθεί έτσι όπως μόνον ο ίδιος επιθυμούσε. Ένας από αυτούς ήταν ο διευθυντής φωτογραφίας Γκρεγκ Τόλαντ, που – σύμφωνα με τον ίδιο τον Γουέλς – τον βοήθησε να ξεπεράσει την ασχετοσύνη του μαθαίνοντάς του κινηματογράφο μέσα σε ένα μόλις απόγευμα! Αφομοίωσε με δημιουργικότητα την τεχνική των παλιών δασκάλων του κινηματογράφου: εξαρθρώνοντας τους χρόνους, τεμαχίζοντας το ντεκουπάζ και προτείνοντας πρωτοποριακές για την τότε εποχή γωνίες λήψης και κινήσεις της μηχανής, ανανέωσε την παραδοσιακή κινηματογραφική αφήγηση.

Διόλου παράξενο που ο Φρανσουά Τρυφώ είπε κάποτε ότι ο «Πολίτης Κέιν» είναι ίσως η ταινία χάρη στην οποία οι περισσότεροι κινηματογραφιστές αποφάσισαν να ξεκινήσουν την καριέρα τους. Αλλά η μεγαλομανία και η αστείρευτη φαντασία του Γουέλς δεν μπορούσαν να αντέξουν ένα σύστημα καταπίεσης όπως αυτό του Χόλιγουντ (ή μήπως το αντίθετο;).

Μετά τη δεύτερη ταινία του – «Οι υπέροχοι Αμπερσον» – , που ξεπέρασε τον προϋπολογισμό παραγωγής της και τελικά σφαγιάστηκε από το στούντιο RKO στην αίθουσα του μοντάζ, ο Γουέλς εξεδιώχθη. Η καριέρα του δεν «ανάρρωσε» ποτέ, αλλά εκείνος ποτέ δεν σταμάτησε να επιμένει. Έπαιζε παντού για να συγκεντρώνει τα απαραίτητα χρήματα για την παραγωγή των προσωπικών ιδιοφυών δημιουργιών του, παραμένοντας πάντα μια γοητευτική προσωπικότητα μπροστά στα φώτα της δημοσιότητας.

Απίστευτα ευφυής, δυνατή και επιβλητική προσωπικότητα και παρουσία, μανιώδης αναγνώστης βιβλίων και λάτρεις των ωραίων γυναικών αλλά και της δικής του μεγαλομανίας, ο ΟΥΕΛΣ επηρέασε όσο κανείς άλλο τον κινηματογράφο και άφησε πίσω του, εκτός από τον «ΠΟΛΙΤΗ ΚΕΪΝ» πολλά αριστουργήματα, όπως τους «Υπέροχους Άμπερσονς», τον «Κύριο Αρκάντιν», την «Κυρία από τη Σαγκάη» και τον «Άρχοντα του τρόμου».

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ

1973 Η αλήθεια και το ψέμα
1970 The Deep
1967 Αθάνατη ιστορία
1965 Falstaf
1962 Η δίκη
1958 Ο άρχων του τρόμου
1955 Ο κύριος Αρκάντιν
1952 Οθέλλος
1948 Μάκβεθ
1947 Η κυρία από τη Σαγκάη

Σκηνοθεσία: CAROL REED
Σενάριο: GRAHAM GREENE, από το ομώνυμο μυθιστόρημά του
Παραγωγή: CAROL REED, ALEXANDER KORDA, DAVID O. SELZNICK 
Διεύθυνση φωτογραφίας: ROBERT KRASKER 
Μουσική: ANTON KARAS 

Πρωταγωνιστούν: JOSEPH COTTEN, ORSON WELLES, ALIDA VALLI, TREVOR HOWARD, BERNARD LEE, ERNST DEUTSCH, SIEGFRIED BREUER, ERICH PONTO, WILFRID HYDE-WHITE