“Την εποχή που συνέγραψε το Μαργαριτάρι, ο Στάινμπεκ ήταν βαθιά επηρεασμένος από την ψυχαναλυτική θεωρία του Καρλ Γιουνγκ. “Στους λαϊκούς θρύλους” γράφει και στην ψυχολογία του ασυνειδήτου, ο Γιουνγκ έχει την ίδια κατεύθυνση που ακολουθώ εγώ”” αναφέρει ο μεταφραστής Μιχάλης Μακρόπουλος στο επίμετρο του βιβλίου. Πράγματι, το Μαργαριτάρι ανήκει στα βιβλία που επιδέχονται πολλές ερμηνείες τόσο για το συμβολισμό των περιγραφών που παραπέμπουν σε αρχετυπικές μορφές μύθων όσο και για την σημασία που εκείνος επιθυμούσε να προσδώσει στην ιστορία αυτή για τον ίδιο. Είναι βέβαιο πως μπορεί κανείς να αναγνώσει ποικιλοτρόπως την ανάγκη του να αγγίξει τον μύθο αυτό που άκουσε το 1940 και αποφάσισε να γράψει το 1944.
Σε κάθε περίπτωση ο Στάινμπεκ διεισδύει με μυθιστορηματικό τρόπο στην έννοια του ασυνειδήτου και στον εσωτερικό κόσμο των πρωταγωνιστών του για να καταδείξει την τρωτή τους πλευρά, την απληστία τους για παράδειγμα ενώ εμποτίζει ουσιαστικά τους πρωταγωνιστές του με όλα αυτά που απασχολούν τον ίδιο εκείνη την περίοδο. Ο Στάινμπεκ με έναν μύθο που θυμίζει τις παραβολές του Χριστού διδάσκει και διδάσκεται από τα λάθη των ηρώων του, τα δικά του λάθη.
Η δοκιμασία του ανθρώπου
Πρόκειται για μια ιστορία που εμπεριέχει τον αριθμό δύο, αναφέρεται δηλαδή σε ένα δίδυμο που θα μπορούσε να μας θυμίζει την ιστορία του Αδάμ και της Εύας. Αποτελεί ένα δίδυμο σαφέστατα αρχετυπικό που οδηγεί σε πολλά συμπεράσματα για την ιστορία των πρωτόπλαστων και πόσο οι δύο πάλεψαν με το δικό τους ασυνείδητο, τις σκέψεις τους, τις μεταξύ τους αντιδικίες, την αγάπη τους και τον διωγμό τους. Αυτό το μαργαριτάρι που μνημονεύει ο συγγραφέας θα μπορούσε στα μάτια ενός απλού ανθρώπου να είναι το μήλο που αποτέλεσε την αφορμή για την εκδίωξη των πρωτόπλαστων, δηλαδή ένα αντικείμενο επικίνδυνο που μόνο δεινά φέρνει και σε καμία περίπτωση ευτυχία.
Εδώ έγκειται και η δοκιμασία του ανθρώπου του Στάινμπεκ να αντισταθεί σε έναν επικείμενο πειρασμό – το μαργαριτάρι – που βρίσκεται ενώπιόν τους, σε μία πιθανή απειλή που δεν μοιάζει ως τέτοια σε πρώτη φάση παρά εκλαμβάνεται ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για πλούτο -αλλά τι πλούτο – για το ζευγάρι του Κίνο και της Χουάνα. Ο Κίνο “ως άντρας” όπως ο ίδιος αναφέρει συνεχώς στην συμβία του, αναλαμβάνει να εκμεταλλευτεί την πώλησή του περίφημου μαργαριταριού για να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής της οικογένειάς του και οι προθέσεις του είναι πράγματι αγαθές και αγαθώς ορμώμενες. Ωστόσο, αυτή του η έντονη επιμονή στην εύρεση του πωλητή και την πώληση του μαργαριταριού με κάθε τρόπο και μέσο μπορεί να οδηγήσει τον ίδιο και την οικογένειά του σε απρόβλεπτες καταστάσεις και οδυνηρές συνέπειες που δεν φαντάζεται εκείνη την στιγμή.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η κρίση των αποφάσεων
Είναι αλήθεια πως εδώ αναδύεται αναμφίβολα η δοκιμασία της σχέσης του ζευγαριού από την μία και από την άλλη η επιτακτική ανάγκη ο Κίνο να φανεί έμπρακτα ως ο αρχηγός της μικρής του ομάδας, της οικογένειάς του και να ηγηθεί ενός καλύτερου μέλλοντος ενώ παράλληλα μέσα του δεν δέχεται να ηττηθεί από την κοροϊδία των αγοραστών που νιώθει πως τον περιπαίζουν. Ο Κίνο επιθυμεί και λαχταρά να δείξει τις δυνάμεις του και τις ηγετικές του ικανότητες απέναντι στη γυναίκα του αλλά και στο περιβάλλον του μικρού χωριού όπου όλοι ασχολούνται με το μαργαριτάρι που ο Κίνο έχει πλέον στην κατοχή του. Έχει ανοίξει πολλά μέτωπα και αυτό για τον εγωισμό του είναι βαρύ φορτίο, το οποίο ενδεχομένως να μην είναι ικανός να σηκώσει, όπως θεωρούσε αρχικά.
Έπειτα είναι και αυτή η συγκρουσιακή συνύπαρξή του με την Χουάνα, η οποία τον πιστεύει, τον στηρίζει αλλά και τον αμφισβητεί ταυτόχρονα, διστάζει, τον υπονομεύει άθελά της καθώς φοβάται τι θα συμβεί και προσπαθεί να τον πείσει να απαλλαχτούν από το μαργαριτάρι. “Δεν είναι καλό να θέλεις κάτι πάρα πολύ. Μερικές φορές διώχνει την τύχη. Πρέπει να το θέλεις απλώς αρκετά και να ‘σαι πολύ διακριτικός με τον Θεό ή τους θεούς”. Η βουλή του Θεού ή των θεών είναι πολύ σημαντική και καθοριστική στους μύθους και ο Στάινμπεκ έχει γνώση αυτού, για αυτό και προσπαθεί να συμμορφώσει τον ατίθασο και ανυποχώρητο πρωταγωνιστή του στα θέλω των θεών, πρόληψη για την νέμεση πριν την ύβρη.
Το επικίνδυνο μαργαριτάρι
Το μαργαριτάρι είναι το κακό που παραμονεύει στην γωνία έτοιμο να κατασπαράξει κάθε καλό και να καταδικάσει τη ζωή του ζευγαριού και για αυτό η απαλλαγή από αυτό καθίσταται άμεση ανάγκη, έτσι θα επανέλθει η ευτυχία και η αρμονία στην οικογένεια του Κίνο και δεν θα τίθεται πλέον θέμα να γίνεται ο ίδιος αντικείμενο φθόνου από τον περίγυρο. Εξάλλου, τα δείγματα και τα σύννεφα ήδη τα είχε δει να καταφθάνουν με την έλευση του σκορπιού που λίγο έλειψε να στοιχίσει τη ζωή στον γιο του Κογιοτίτο, μία ένδειξη πως έπρεπε να προσέξει τα μηνύματα που έστειλαν οι θεοί. “Η ουσία του μαργαριταριού ανακατεύτηκε με την ουσία των ανθρώπων κι ένα περίεργο σκοτεινό ίζημα μαζεύτηκε”.
Οι άνθρωποι είναι τόσο μικροί, μικροσκοπικοί και ταπεινοί μπροστά στους θεούς και για να έχουν ήσυχη τη συνείδησή τους αρκεί να μην ταράζουν τους κύκλους τους, να μην διαπράττουν παραπτώματα και να υπακούουν στις εντολές τους. Και το γεγονός πως οι θεοί του “έδωσαν” μια τιμή για το μαργαριτάρι ενώ εκείνος διεκδικούσε περισσότερα, και δικαίως, προσβάλλει με την πράξη του αυτήν τους την απόφαση. Ο Κίνο προσπάθησε να τα βάλει με τη δύναμή τους αλλά όσο και αν ο ίδιος είχε μέσα του τη φλόγα της επιτυχίας στο εγχείρημά του δεν θα ήταν σώφρον να τους αντιπαρατεθεί και να δοκιμάσει την μήνι τους.
Το μάθημα της σύνεσης το διδάσκει ο ίδιος ο Στάινμπεκ. “Γιατί λέγεται πως οι άνθρωποι δεν είναι ποτέ ευχαριστημένοι, πως τους δίνεις ένα πράγμα και θέλουν κάτι περισσότερο. Και λέγεται τούτο δυσφημιστικά, ενώ είναι ένα από τα μεγαλύτερα τάλαντα που διαθέτει το είδος κι αυτό που το έχει κάνει ανώτερο από τα ζώα, τα οποία ικανοποιούνται μ’ ότι έχουν”.
Αποσπάσματα
“Μερικές φορές η ποιότητα της γυναίκας, η λογική, η σύνεση, η αίσθηση αυτοσυντήρησης, μπορούσαν να διαπερνούν τον ανδρισμό του Κίνο και να τους σώζουν όλους”.
“Το νέο για την αρρώστια του μωρού ταξίδεψε γρήγορα στα αχυροκάλυβα, επειδή για τους φτωχούς μονάχα η πείνα είναι μεγαλύτερος εχθρός απ’ την αρρώστια”.
