Ιωάννα Παπακωνσταντίνου: «Το Καταραμένο Παιδί» – Όταν το θέατρο γίνεται καθρέφτης της ψυχής

Η συμμετοχή μου στην παράσταση «Το Καταραμένο Παιδί» του Ονορέ ντε Μπαλζάκ είναι για μένα μια σημαντική καλλιτεχνική και προσωπική εμπειρία. Πρόκειται για ένα έργο με ιδιαίτερο βάρος, ένα σκοτεινό πορτρέτο της ανθρώπινης ψυχής, των λαθών, της σιωπής, της απόρριψης και βαθιά μέσα του της ανάγκης για λύτρωση.

Ταυτόχρονα, είναι ένα έργο που φέρνει στο φως τα σκληρά πρόσωπα της κοινωνίας: τη μισαλλοδοξία απέναντι στο διαφορετικό, τη ματαιοδοξία της κοινωνικής επίφασης, την πατριαρχική αντίληψη που καθορίζει τις ζωές των ανθρώπων χωρίς έλεος.

Στην παράσταση υποδύομαι τρεις ρόλους: την Ιωάννα, την Παραμάνα και τη Δεσποινίδα ντε Γκρανλιέ. Καθεμιά από αυτές τις γυναικείες φιγούρες κουβαλά τη δική της οπτική πάνω στα γεγονότα, λειτουργώντας ως καθρέφτης διαφορετικών πλευρών της κοινωνίας, αλλά και της ανθρώπινης συνείδησης.

Κάθε ρόλος είχε τις δικές του απαιτήσεις, αλλά αυτό που με συγκίνησε πιο πολύ ήταν η σιωπηλή δύναμη αυτών των χαρακτήρων, η θέση τους, το βλέμμα τους, η σχέση τους με το παιδί και το δράμα που ξεδιπλώνεται. Μέσα σε αυτό τον ιστό της χειραγώγησης και αποσιώπησης, κάθε πρόσωπο κουβαλά το δικό του βάρος. Μέσα από τη σιωπή τους αποκαλύπτονται μηχανισμοί καταπίεσης, προκαταλήψεων και κοινωνικής σκληρότητας που θυμίζουν πως η ανθρώπινη μοίρα συχνά καθορίζεται από τη νοοτροπία και όχι από την ουσία.

Το «Καταραμένο Παιδί» δεν είναι απλώς ένα κείμενο. Είναι μια αλήθεια που ζητά να ειπωθεί. Ο Μπαλζάκ φανερώνει μια εντυπωσιακή διαύγεια για το τι σημαίνει ψυχικός αποκλεισμός, έλλειψη αγάπης και κοινωνική υποκρισία.

Μέσα από τις οικογενειακές σχέσεις του έργου αναδύεται μια ολόκληρη δομή εξουσίας, η οικογενειοκρατία που υπαγορεύει συμπεριφορές, και η πατριαρχία που ορίζει τι επιτρέπεται και τι όχι, ποιος αξίζει τη στοργή και ποιος την απόρριψη. Είναι ένας καθρέφτης που δείχνει πώς οι κοινωνικοί θεσμοί, στο όνομα της «τάξης», συντρίβουν το άτομο.

Το έργο γεννά ερωτήματα τύπου:

Ποιος ορίζει τι είναι «καλό»; Πώς κρίνεται ένα παιδί όταν δεν του δόθηκε ποτέ χώρος να ανθίσει; Πόσο βαθιά μπορεί να ριζώσει η ενοχή μέσα σε μια οικογένεια; Και πώς η ματαιοδοξία των ενηλίκων ή η ανάγκη για κοινωνική επιβεβαίωση μπορεί να καταδικάσει την αθωότητα;

Οι ρόλοι ως αφορμή κατανόησης

Η Ιωάννα, η Παραμάνα, και η Δεσποινίδα ντε Γκρανλιέ είναι τρεις γυναικείες μορφές που έρχονται σε επαφή με το «καταραμένο παιδί» από διαφορετικές πλευρές: ως φροντίδα, ως παρατήρηση, ως κοινωνική παρουσία. Μέσα από αυτές τις εναλλαγές, είχα την ευκαιρία να προσεγγίσω πολλαπλές φωνές και στάσεις ζωής: τη στοργή, την απόσταση, την κριτική, αλλά και τη σιωπηλή κατανόηση.

Αναμετρήθηκα με το πώς οι ίδιες οι γυναίκες, μέσα σε ένα σύστημα πατριαρχίας και κοινωνικών ιεραρχιών, άλλοτε διαιωνίζουν την καταπίεση κι άλλοτε την υπερβαίνουν μέσα από πράξεις συμπόνιας και αλήθειας.

Το θέατρο ως αλήθεια

Προσεγγίζω τη σκηνή σαν ένα μέρος όπου προσπαθείς να σταθείς με αλήθεια απέναντι στον εαυτό σου και στους άλλους. Όπως και στη μουσική, έτσι και στο θέατρο, με συγκινεί αυτό που δεν είναι πάντα “τέλειο”, αλλά αληθινό.

Το θέατρο, όταν τολμά να αποκαλύψει την ανθρώπινη υποκρισία, τη μισαλλοδοξία και τον φόβο της διαφορετικότητας, γίνεται πράξη κοινωνικής αυτογνωσίας. Μπορεί να δείξει πώς η «κανονικότητα» χτίζεται πάνω σε σιωπές και αποκλεισμούς και πώς η τέχνη μπορεί να τα φωτίσει.

Αγαπώ την τέχνη γιατί μπορεί να σε ταρακουνήσει, να σε φέρει προ των ευθυνών σου, να σε κάνει να σκεφτείς όχι μόνο για τους άλλους, αλλά και για εσένα τον ίδιο.

Το «Καταραμένο Παιδί» είναι ένα έργο σκοτεινό αλλά απαραίτητο που κοιτάει κατάματα τα πιο δύσκολα ανθρώπινα συναισθήματα: την ενοχή, την αδιαφορία, την απόρριψη, την ανάγκη για αποδοχή. Μας φέρνει όλους σε επαφή με εκείνο το παιδί μέσα μας που ζητά να το δουν, να το καταλάβουν, να το αγαπήσουν.

Μέσα από την αναμέτρηση με αυτά τα σκοτάδια, ο θεατής αναγνωρίζει και τις κοινωνικές δομές που τα γεννούν: την πατριαρχία, την οικογενειοκρατία, τη ματαιοδοξία που καλύπτει τις πληγές με το πρόσχημα της τιμής. Ένα σκοτεινό έργο, αλλά απαραίτητο, γιατί μας αναγκάζει να δούμε την αλήθεια πίσω από τις μάσκες.

Για μένα, η παράσταση αυτή δεν είναι απλώς συμμετοχή σε μια παραγωγή. Είναι μια στιγμή ειλικρίνειας και σκέψης. Και χαίρομαι που μπορώ να τη μοιραστώ με το κοινό, με την ελπίδα ότι κάτι από αυτό θα βρει τόπο και μέσα του.

Μια ομάδα με ουσία

Χαίρομαι πάρα πολύ για τη συνεργασία με αυτήν την ομάδα. Εκτιμώ βαθιά τον Λάζαρο Βαρτάνη και τον Στέφανο Παπατρέχα για την καθαρή τους ματιά, την υψηλή ποιότητα που τους διακρίνει, και το πνεύμα συνεργατικότητας που φέρνουν σε κάθε πρόβα και συνάντηση.

Αυτό το συμπληρωματικό καλλιτεχνικό δίδυμο, που αγκαλιάζει και καθοδηγεί την ομάδα με στήριξη, φαντασία και σεβασμό, αποτελεί για μένα παράδειγμα δημιουργικής σύμπραξης. Με διάκριση και ταλέντο, ανοίγουν έναν φωτεινό σκηνικό κόσμο, ακόμα και μέσα από το σκοτάδι του έργου.

Στην ομάδα είναι επίσης η Βασιλική Γεωργικοπούλου και ο Θωμάς Θάνος, που με την ευαισθησία, την εργατικότητα και τη δημιουργικότητά τους κάνουν τις πρόβες να είναι μια πολύ όμορφη και δημιουργική διαδικασία.

Στόχος όλων μας είναι, μέσα από τις δυσκολίες και τα εμπόδια που φυσιολογικά εμφανίζονται στην πορεία, να ανακαλύπτουμε ξανά και ξανά τη χαρά σε κάθε στροφή.

Διαβάστε επίσης:

Το καταραμένο παιδί, του Ονορέ ντε Μπαλζάκ από τους Λάζαρο Βαρτάνη & Στέφανο Παπατρέχα στο Arroyo