Έρως και Θάνατος, η Αθάνατη Κληρονομιά του Αλεξάντερ ΜακΚουίν

«Λειτουργώ ως κανάλι καλλιτεχνικής έκφρασης. Η μόδα είναι απλά ένα μέσο.»

Ο Ιερώνυμος Μπος της σύγχρονης μόδας, ο Αλεξάντερ ΜακΚουίν έγινε αυτόχειρας το Φεβρουάριο του 2010 στα 40 του χρόνια. Το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 2015, οργάνωσε μία ενδελεχή παρουσίαση της πορείας του καλλιτέχνη με τίτλο Savage Beauty-Άγρια Ομορφιά. Η έκθεση μεταφέρθηκε στο Victoria & Albert Museum του Λονδίνου και θεωρήθηκε η πιο επιτυχημένη έκθεση όλων των εποχών για το ιστορικό ίδρυμα.

Το στήσιμο της έκθεσης 160 και πλέον έργων από την αρχή της καριέρας του το 1992, όταν αποφοίτησε από το Central Saint Martins έως την τελευταία ανολοκλήρωτη συλλογή του, ήταν παραδειγματικό και συνάδει με το πνεύμα του καλλιτέχνη: διαυγές και πρωτοποριακό, ενίοτε τραγικό και μακάβριο, μα πάντα χαρισματικό και ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τις επόμενες γενεές. Σύμφωνα με τον επιμελητή της έκθεσης Andrew Bolton, ο Αλεξάντερ ΜακΚουίν δημιουργούσε shows με δραματοποιημένα σενάρια και στιβαρές αφηγήσεις που θύμιζαν avant garde performances και εικαστικές εγκαταστάσεις, ενώ λειτουργούσαν ως άρτια σκηνοθετημένες εκφάνσεις του πλούσιου συναισθηματικού του κόσμου και της αχαλίνωτης φαντασίας του, καθιστώντας τον εκφραστή του σύγχρονου Υψηλού (Sublime).

«Η ζωή για μένα είναι σαν ένα παραμύθι των αδερφών Γκριμ» (grim-ζοφερός).

Από το πρώτο δωμάτιο της έκθεσης εισερχόμαστε ορμητικά στο φαντασιακό σύμπαν του Αλεξάντερ ΜακΚουίν μέσα από δύο έργα-σταθμούς της εαρινής συλλογής Voss του 2001. Αντικρίζοντας το αέρινο μακρύ λευκό φόρεμα φτιαγμένο εξ’ ολοκλήρου από θαλασσινές πίνες, των οποίων τα άδεια κελύφη που θυμίζουν παλιά ξυράφια μάζεψε ο καλλιτέχνης υπομονετικά ένα κρύο πρωινό στην παραλία του Νόρφολκ, νιώθουμε να κροταλίζει ανεπαίσθητα υπενθυμίζοντάς μας την ευθραυστότητα και ματαιότητα της μόδας μα και της ίδιας της φύσης.

Πλησίον του, μία άλικη δημιουργία από φτερά στρουθοκαμήλου και εκατοντάδες μικροβιολογικά πλακίδια αιματολογικών εξετάσεων στο μπούστο φέρνει στο νου τη φράση του δημιουργού στον Observer, ότι «κάτω από κάθε στρώση δέρματος ρέει το αίμα ζεστό». Όμως, παρόλη τη γοητεία που ασκεί στον καλλιτέχνη η επιστήμη και η τεχνολογία στην κλινική αντιμετώπιση των δυσάρεστων πλευρών της πραγματικότητας και η οποία προσδίδει στο έργο το σύγχρονο προφίλ του, ο ίδιος δεν παύει να αντιπροσωπεύει τον αρχετυπικό Βυρωνικό ήρωα που κατακλύζεται από την αληθινή μελαγχολία (stimmung), κοινός τόπος για τους καλλιτέχνες του Ρομαντισμού.

Οι ενότητες της έκθεσης (The Romantic Mind, Romantic Gothic and Cabinet of Curiosities, Romantic Nationalism, Romantic Exoticism, Romantic Primitivism, Romantic Naturalism) επιδιώκουν να μεταφέρουν αυτό το συναίσθημα στο θεατή, μέσα από τα φαντασμαγορικά σχέδια του σπουδαίου μαέστρου, που αντλούν έμπνευση από την ιστορία της τέχνης, την Ανατολή, τις πρωτόγονες κουλτούρες, τη φύση, το νερό αλλά και από την ιδιαίτερη λατρεμένη πατρίδα του, τη Σκοτία.

«Η ομορφιά μπορεί να έρθει από τα πιο παράξενα, τα πιο γκροτέσκα, ακόμα και τα πιο φριχτά μέρη που συνήθως επιλέγουμε να αγνοούμε.»

Εμβριθής γνώστης της ιστορίας της τέχνης, ο Αλεξάντερ ΜακΚουίν ανατρέχει συχνά σε προσφιλείς προορισμούς, στη γοτθική τέχνη, στους προαναγεννησιακούς αυστηρούς Φλαμανδούς, στις σκοτεινές γωνιές του Βικτοριανού Λονδίνου του Έντγκαρ Άλλαν Πόε. Τα εφιαλτικά έργα του Μπος σκανάρονται και τυπώνονται σε ζακάρ φορέματα, ενώ η βικτοριανή ομιχλώδης ατμόσφαιρα διαπερνά ανατριχιαστικά το υπέροχο ‘Δωμάτιο των Θαυμάτων’-‘Wunderkammer’. Εκεί συναντάμε έργα με έντονη επιρροή από Δάντη αλλά και ντε Σαντ, όπως ο περιοριστικός κορσές από μεταλλικά ελάσματα, το ‘Ensemble’ 13 με τα ξύλινα προσθετικά πόδια για την πρωταθλήτρια των Παραολυμπιακών Aimee Mulins, ο κορσές που φέρει λεπτομερή σπονδυλική στήλη από αλουμίνιο που καταλήγει σε ουρά ζώου, η μαύρη υπερμεγέθης κάπα από μεταξωτό ύφασμα αλεξίπτωτου, οι βάτες από κρανία όρνεων, το τρομαχτικό ένδυμα από κορακί φτερά της χειμερινής συλλογής 2009/10, και φυσικά το εικονικό φόρεμα νο 13 όταν η Shalom Harlow ντυμένη στα λευκά δέχτηκε μύδρους μαυροκίτρινου χρώματος από δύο βιομηχανικά ρομπότ βαφής αυτοκινήτων σαν ένας ζωντανός πίνακας του Τζάκσον Πόλοκ.

«Ο θάνατος είναι μέρος της ίδιας της ζωής, είναι το τέλος ενός κύκλου που κάνει χώρο για νέα πράγματα.»

Ήταν μόλις 5 χρονών όταν ζωγράφισε το πρώτο του σχέδιο στην παλιά ταπετσαρία του σπιτιού του. Χωρίς να βλέπει συχνά τον ταξιτζή πατέρα του, ο μικρός Αλεξάντερ μεγάλωσε πιο προσκολλημένος στη μητέρα του από τα υπόλοιπα 5 αδέλφια του. Ο χαμός της λίγες μέρες πριν φύγει για πάντα ο ίδιος, του δημιούργησε αβάσταχτο κενό, όπως και η αυτοκτονία της μούσας του, και οραματικής προσωπικότητας της μόδας, Isabella Blow.

Ο θάνατος όμως και οι εκφάνσεις του μέσα από τον πόλεμο, την καταστροφή της φύσης, την ομορφιά της αποσύνθεσης και ταυτόχρονα της νέας βλάστησης, αλλά και την καταλυτική δύνη που δημιουργείται από τη βίαιη, χαοτική φύση του έρωτα, που προσομοιάζεται με την εκρηκτική γέννηση του σύμπαντος, αποτέλεσε κεντρικό θέμα στη δουλειά του Αλεξάντερ ΜακΚουίν. Ποιος άλλος εξάλλου θα δημιουργούσε ρούχο που κοσμούν το μπούστο του αληθινά σκουλήκια ‘The Hunger’, 1996, μα και αλλόκοτα, προϊστορικά υδρόβια όντα που ενεδρεύουν τη λεία τους έρποντας στις εσχατιές του σύμπαντος, στα συγκλονιστικά prints της μελλοντολογικής ‘Ατλαντίδος του Πλάτωνα’.

Κι όμως η ηδονική θέλξη της φύσης ενυπάρχει ακόμα και στον επιθανάτιο βρόγχο της, όπως στη πνιγηρή γλυκύτητα των ετοιμοθάνατων λουλουδιών στο ‘Sarabande’, 2007 που θυμίζει το video με τα φρούτα που σαπίζουν της Sam Taylor Wood. Το κέντρο του σύμπαντός του ως σχεδιαστή μόδας, η γυναίκα, θα παραμείνει το ανεκπλήρωτο όνειρό του, της οποίας της μύχιες πλευρές του μυαλού θα επιχειρεί διαρκώς να προσεγγίσει.

Ο δημιουργός ορίζει τη θηλυκή σιλουέτα με σκληρά περιγράμματα (ψηλοί λαιμοί, στενή μέση, έντονοι ώμοι), την σπρώχνει στο ζωώδες της id με αλλόκοτες εφευρέσεις από κέρατα και αλογίσιες τρίχες, ενώ ταυτόχρονα αγκαλιάζει την ψυχή της με υφάσματα απαλά, αιθέρια σαν άνεμος, στιλπνά σαν βροχή, απαλά σαν φύλλα φίνας ζαχαροπλαστικής και πνιγηρά σαν θαλάσσια φύκια (‘Oyster dress’ 2002-3).

Οι αναφορές του ανατρέχουν πάντα σε ουράνια πλάσματα με μοιραίο τέλος: Ιωάννα της Λορένης, Μεγάλη Αικατερίνη, Μαρία Αντουανέτα. Σύμφωνα με τις μούσες του, όταν κάποιος φορούσε δημιουργία McQueen δεν είχε για απώτερο σκοπό την ομορφιά αλλά την μεταμόρφωση σε μια άλλη αυτοδύναμη, αυτεξούσια και άκρως ποιητική οντότητα που είχε να διηγηθεί μια σημαντική ιστορία.

Πριν λίγες μέρες ο Οίκος, σε μια προσπάθεια διατήρησης της καλλιτεχνικής κληρονομιάς του δημιουργού στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, ανακοίνωσε τη μακροβιότερη διάρκεια του ενδύματος, μέσα από τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας. Το εφήμερο αγκαλιά με το παντοτινό επιβιβάζεται στο όνειρο λοιπόν με όχημα τα προφητικά λόγια του Αλεξάντερ ΜακΚουίν : «Δεν υπάρχει πλέον χρόνος για πισωγύρισμα. Θα σας πάω σε ταξίδια που δεν φανταζόσασταν ότι ήταν δυνατόν να συμβούν».

Φωτογραφίες θέματος: Κατάλογος της έκθεσης Savage Beauty που πραγματοποιήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 2015.
Kεντρική φωτογραφία θέματος: Εξώφυλλο από την ταινία – ντοκιμαντέρ McQueen.