Έλενα Παπαδημητρίου: Μια εικαστική «προσευχή» για τη Μεσόγειο

Μετρώντας ήδη γύρω στις πέντε ατομικές εκθέσεις και συμμετοχές σε πάνω από τριάντα ομαδικές, η Έλενα Παπαδημητρίου δίνει σταθερά το παρόν στην ελληνική εικαστική πραγματικότητα. Στις δημιουργίες της θέτει σχεδόν πάντα τον άνθρωπο στο επίκεντρο, ενώ αρέσκεται να μπλέκει αρμονικά τις υπόλοιπες τέχνες με τη ζωγραφική, χτίζοντας έτσι, ενδιαφέροντες “διαλόγους”.

Από τις 18 Ιανουαρίου η Γκαλερί Σκουφά φιλοξενεί την τελευταία της ατομική έκθεση, “Σαμπίρ”, όπως αποκαλείται η παλιά μεσογειακή γλώσσα. Μάλιστα, η ίδια αποκαλύπτει πως θέλησε να αποτυπώσει με τον δικό της τρόπο την κουλτούρα των λαών της Μεσογείου και πράγματι υπάρχει διάχυτη στα έργα και στις ποικίλες γυναικείες μορφές που απεικονίζονται. Στην συνέντευξη που ακολουθεί, μας δίνει μια γερή πρόγευση του περιεχομένου της έκθεσης και του σκεπτικού γύρω από το οποίο αυτή οικοδομήθηκε.

– Η νέα έκθεση με γενικό τίτλο «Σαμπίρ» εγκαινιάζεται σε λίγες μέρες στην γκαλερί Σκουφά. Πείτε μας λίγα λόγια για το περιεχόμενό της. 

Η έκθεση αποτελείται από μια ενότητα έργων που δημιουργήθηκαν τα τελευταία τρία χρόνια. Ξεκίνησε όταν συνέλαβα τον εαυτό μου να ζητά βοήθεια από το σύμπαν σε μια δύσκολη προσωπική στιγμή, ενώ δήλωνα ότι δεν πιστεύω σε κανένα θεό και δαίμονα. Είχα ανάγκη να πιαστώ από τη σκέψη ότι κάποιος θα με ακούσει και θα με βοηθήσει. Αυτή την αντίφαση θέλησα να την κάνω κάτι.

Ταυτόχρονα εκείνη την εποχή ζούσαμε το μεγάλο προσφυγικό κύμα. Χιλιάδες άνθρωποι διέσχιζαν την θάλασσα σε αναζήτησή μιας ασφαλέστερης ζωής. Όταν σε κάποιο ταξίδι έπεσα πάνω σε ένα ανθρώπινο κομβόι, αποφάσισα να κάνω κάτι για αυτό. Θέλησα να συνδυάσω την ανάγκη να πιστέψω ότι κάποιος, κάπου, με ακούει και μπορεί να με βοηθήσει με εκείνο το κομβόι…

Δεν ήταν όμως μόνο αυτό το κομβόι. Σε αυτή την θάλασσα πάντα οι άνθρωποι πήγαιναν πέρα-δώθε σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής και πάντα κάποιος έμενε πίσω να ανησυχεί για αυτούς.

Έγραψα λοιπόν, μια προσευχή για την Μεσόγειο. Μια προσευχή που θα μπορούσε να την πει οποιαδήποτε γυναίκα της Μεσογείου και να την απευθύνει σε όποιον πιστεύει ότι θα την ακούσει, άσχετα με το όνομα που θα του δώσει. Θα μπορούσε να τον πει θεό ή άστρα ή σύμπαν.

Η έκθεση αποτελείται από 24 έργα, όσες και οι χώρες της Μεσογείου (συμπεριέλαβα και το Γιβραλτάρ, ως είσοδο της Μεσογείου), αλλά και όσοι οι στίχοι της προσευχής. Η προσευχή μεταφράστηκε σε όλες τις γλώσσες αυτής της θάλασσας. Κάθε έργο εκπροσωπεί μια από τις χώρες που βρέχονται από την Μεσόγειο φιλοξενώντας έναν διαφορετικό στίχο του ποιήματος. Όλα μαζί τα έργα αποτελούν ένα ποίημα που στην πραγματικότητα δεν μπορεί να διαβαστεί, παρά μόνο από κάποιον που θα μιλούσε όλες τις γλώσσες της Μεσογείου.

– Η λέξη «Σαμπίρ» χαρακτηρίζει την «κοινή μεσογειακή γλώσσα». Πώς συνδέεται αυτή με τα έργα σας;

Πρόκειται για μια λατινογενή κοινή γλώσσα επικοινωνίας, που δανείστηκε στοιχεία από όλες τις γλώσσες τις Μεσογείου και χρησιμοποιήθηκε λιγότερο ή περισσότερο για σχεδόν χίλια χρόνια. Την γνώριζαν άνθρωποι που ζούσαν στα λιμάνια, αυτοί που είχαν σχέση με το εμπόριο και οι διπλωματικοί. Ήταν μια πολύ απλή γλώσσα, χωρίς κανόνες, που σε συνδυασμό με την γλώσσα του σώματος επέτρεπε στους ανθρώπους να επικοινωνούν. Η γλώσσα αυτή δεν είναι δυστυχώς καταγεγραμμένη και είναι ξεχασμένη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Οι στίχοι που είναι γραμμένοι πάνω στα έργα αποτελούν μια συμβολική  μεταφορά αυτής της γλώσσας.

– Τι σημαίνει για εσάς η Μεσόγειος και με ποια χρώματα ή μοτίβα επιλέξατε να τη συμβολίσετε;

Τόσο για μένα, όσο και για όλους, νομίζω η Μεσόγειος είναι η θάλασσα μας.

Επέλεξα να μην ζωγραφίσω, λοιπόν, θάλασσα παρά μόνο στην αρχή της έκθεσης, θέλοντας να βάλω τον θεατή να έρχεται από την θάλασσα. Τα μοτίβα που χρησιμοποίησα υπάρχουν σε όλη την ακτογραμμή. Άλλα ξεκίνησαν από την Ανατολή και άλλα από την Δύση, τον Βορρά ή τον Νότο, πραγματοποιώντας το ίδιο ακριβώς ταξίδι με τους λαούς της Μεσογείου.

Η εγκατάσταση αναπτύσσεται σε μορφή λαβυρίνθου, όπως και η αρχιτεκτονική σχεδόν όλων των παραλιακών οικισμών της Μεσογείου. Εκτός από τις φιγούρες σε κάποια έργα ζωγράφισα χάρτινα καραβάκια θέλοντας να αναφερθώ στο ταξίδι, αλλά με μια παιδική και αισιόδοξη απόχρωση. Το ταξίδι της ελπίδας και όχι την απελπισίας. Σε κάποια άλλα έργα ζωγράφισα λακκούβες με αντανακλάσεις ουρανών, όχι απειλητικών, θέλοντας πάλι να αναφερθώ στο ατέρμονο πήγαινε-έλα της Μεσογείου. Άνθρωποι και σύννεφα πηγαινοέρχονται πάνω από αυτή την θάλασσα. Ίδιοι άνθρωποι αλλάζουν σχήματα, όπως τα σύννεφα, ανάλογα με τις συνθήκες και τους παράγοντες που τα μετακινούν. Τέλος, ζωγράφισα σχοινιά, ναυτικά σχοινιά. Αυτά που μας δένουν και μας κρατούν ενωμένους σε αυτή την κοινή θάλασσα.

– Πώς απεικονίζεται η γυναίκα στις συγκεκριμένες δημιουργίες σας; Υπάρχουν κάποιοι προβληματισμοί που αναδεικνύονται μέσα από αυτές;

Έβαλα γυναίκες να λένε την προσευχή γιατί πάντα στην Μεσόγειο οι άνθρωποι πηγαινοέρχονται για διάφορους λόγους και πάντα κάποιες γυναίκες μένουν πίσω αγωνιώντας. Οι γυναίκες μου είναι διαφορετικές. Κάποιες ικέτιδες, άλλες ονειροπόλες, άλλες πάλι κοιτάνε τον θεατή κατά πρόσωπο, απαιτώντας την προσοχή του. Συνεχίζει να με προβληματίζει η θέση της γυναίκας και οι ρόλοι που πρέπει να κουβαλήσει.

– Γιατί ως ζωγράφος επιλέγετε μια αμιγώς ανθρωποκεντρική προσέγγιση στα έργα σας;

Μόνο ως άνθρωπος αντιλαμβάνομαι τη ζωή και μόνο μέσω του ανθρώπου μπορώ να την γράψω.

– Για ποιο λόγο συνδέετε την ζωγραφική σας με τη γραφή και διάφορα αποκυήματα ενός ποιητικού λόγου;

Μου αρέσει πολύ να μπλέκω τις τέχνες μεταξύ τους. Σε προηγούμενη έκθεση έχω προσπαθήσει να συνδυάσω την ζωγραφική με την μουσική. Σε αυτή την έκθεση η ζωγραφική υπηρετεί την γραφή. Στηρίζεται πάνω της.

– Κατά τη γνώμη σας μπορεί ένας εικαστικός στην Ελλάδα του σήμερα, να εξελιχθεί και εν τέλει να ζήσει μέσα από την τέχνη του;

Να εξελιχθεί σίγουρα. Η κρίση που βιώνουμε, μας αναγκάζει να εξελιχθούμε όλοι.

Να ζήσει ένας εικαστικός από την τέχνη του, είναι όσο δύσκολο είναι να ζήσει οποιοσδήποτε από ένα ελεύθερο επάγγελμα. Δύσκολο, αλλά όχι ανέφικτο…

– Επιστρέφοντας στην έκθεση και έχοντας ως αφορμή τη σημασία του «Σαμπίρ», θεωρείτε πως η τέχνη μπορεί να αποτελέσει ένα κοινό πεδίο επικοινωνίας για όλους τους λαούς ;

Η τέχνη πάντα αγαπά αυτόν τον ρόλο. Ασφαλώς αποτελεί ή έστω προσπαθεί να αποτελέσει το κοινό πεδίο επικοινωνίας. Δεν χρειάζεται να ξέρεις τα λόγια για να συγκινηθείς από ένα “τραγούδι”.

Διαβάστε επίσης: 

Σαμπίρ: Έκθεση ζωγραφικής της Έλενας Παπαδημητρίου στην γκαλερί Σκουφά