Εικαστική Ανασκόπηση 2018: Οι πιο ενδιαφέρουσες ατομικές εκθέσεις της χρονιάς

Μετά την σαρωτική εμφάνιση της Ντοκουμέντα 14 στον διεθνή εικαστικό χάρτη με την Αθήνα ως το Ευρωπαϊκό καλλιτεχνικό επίκεντρο μέσα στο 2017, αλλά και σε συνδυασμό με μεγάλες διοργανώσεις που λειτούργησαν ως δορυφόροι της, η νέα χρονιά ήταν φυσικό να ξεκινά μέσα σε μία αντικλίμακα προσδοκιών. Παρόλο το αποθαρρυντικό κλίμα ‘και-μετά-τη-ντοκουμέντα-τι;’, η καλλιτεχνική σκηνή εντός των πυλών παρουσίασε πολλά και αρκούντως ενδιαφέροντα γεγονότα μέσα στο 2018, τα οποία και θα επιχειρήσουμε να σας τα παρουσιάσουμε. Ένα ζήτημα που φάνηκε να αποτελεί κοινό έδαφος στα περισσότερα έργα ήταν η φαντασιακή σχέση του ανθρώπου με την φυσική του υπόσταση ιδωμένη μέσα από τη συγκρουσιακή της σχέση με την ready-made σύγχρονη αστική εμπειρία.

Η μεγάλη αναδρομική έκθεση του Γιάννη Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη

Αν θέλαμε να ξεχωρίσουμε την πιο σημαντική ατομική έκθεση του 2018 αυτή θα ήταν η μεγάλη αναδρομική του σπουδαίου δασκάλου Γιάννη Μόραλη στο Μουσείο Μπενάκη, με τη σύμπραξη της Εθνικής Πινακοθήκης, του ΜΙΕΤ, της γκαλερί Ζουμπουλάκη και με τη υποστήριξη της οικογένειας του καλλιτέχνη. Ένας από τους πιο πρωτοπόρους δημιουργούς του Ελληνικού μοντερνισμού, με βαθιά πίστη στην αρμονική γεωμετρία της εικόνας όπως ο Cezanne, ο Μόραλης υπήρξε πηγή έμπνευσης για τις νεώτερες γενιές και μέσα από μία πλούσια επιλογή από ζωγραφικά έργα, χαρακτικά, γλυπτά, αρχιτεκτονικές μελέτες έως εξώφυλλα δίσκων και εικονογραφήσεις, παρουσιάζεται η δημιουργική του παλινδρόμηση από την παράσταση προς την αφαίρεση και πίσω. Για όσους δεν την έχουν δει ακόμα, και λόγω της μεγάλης προσέλευσης, η έκθεση παρατείνεται ως της 10/2.

Κάστρο της Μοναξιάς: Ο Mike Kelley (1954-2012)  στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Μέσα στους δύο πρώτους μήνες του 2018 ολοκληρώθηκε η συγκλονιστική μονογραφία του μεγάλου Αμερικανού εικαστικού Mike Kelley (1954-2012)  στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με χαρακτηριστικό τίτλο «Κάστρο της Μοναξιάς-Fortress of Solitude». Ο πολυσχιδής χαρακτήρας του έργου του, όπως ξεπρόβαλλε μέσα από μία εκτενή επιλογή από γλυπτά κατασκευασμένα από found objects, κολάζ, και προβολές, ξεδίπλωσε το δυστοπικό pop σύμπαν του Kelly, βασισμένο στο προκάτ Αμερικάνικο όνειρο, που συνεχίζει να θαμπώνει μία κοινωνία που αναζητά τον εαυτό της στο κυνήγι των μεγάλων προσδοκιών και των σαρωτικών ματαιώσεων, στην ιλιγγιώδη εναλλαγή πόθων και καθημερινών απογοητεύσεων. Στο σύμπαν αυτό οι υπερήρωες έχουν τρωτά σημεία που τους αποδυναμώνουν και τους καθορίζουν ως τους αντι-ήρωες του ανέφικτου, καθώς πασχίζουν να λειτουργήσουν σε ένα τεχνητό, μοναχικό και απάνθρωπο περιβάλλον. Η πιο συναισθηματική στιγμή της έκθεσης δεν θα μπορούσαν παρά να είναι τα κροσέ μάλλινα πλεκτά κουκλάκια, όλα με κάποιο ελάττωμα, όλα μικροί παρίες στις παρυφές του κόσμου των εντυπωσιακών παιχνιδιών, ένα σχόλιο στο τέλος της αθωότητας, στην επιβεβλημένη λήθη της αλήθειας, στο σκληρό πέρασμα από την παιδικότητα στην ενηλικίωση. Με το βλέμμα πάντα στη γενέθλια πόλη του που τώρα φαντάζει έρημη, ο Kelly αγκαλιάζει με μία απαλή αλλά διαπεραστική ελεγεία το ψυχρό μεγαλείο του βασιλείου της απέραντης μοναξιάς. Την έκθεση έχει επιμεληθεί ο Douglas Fogle. Οι παρουσιάσεις μεγάλων καλλιτεχνών της σύγχρονης τέχνης στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης συνεχίστηκαν στη διάρκεια του χρόνου με ατομικές εκθέσεις των Paul Chan και George Condo.

Η Χριστιάνα Σούλου στην γκαλερί Bernier/Eliades

Ο Μάρτιος βρίσκει την Χριστιάνα Σούλου στην γκαλερί Bernier/Eliades να χορογραφεί τα γνωστά ανεπαίσθητα σχέδια της βασισμένα στην διαλογική πραγματεία «Χορός και Ψυχή» του Paul Valery. Αυτή η διαλεκτική άσκηση των αντιθέτων μέσα από τις χορευτικές φιγούρες που αιωρούνται σε έναν άδειο χωροχρόνο και θυμίζουν μυστηριακές σιλουέτες ταρωμαντίας, είναι αυτή που συνταιριάζει το αναγκαίο με το τυχαίο, την βαρύτητα με την πτητικότητα, το rigor mortis με την κινητικότητα της μήτρας, την αυστηρή ενορχήστρωση των βημάτων με την ελευθερία της πνοής που αραχνοϋφαίνει τη μορφή και σμιλεύει τους όγκους της σε μία οπτική ποιηματογράφιση του ελάχιστου, όπου το σχέδιο αραβουργεί μεσμερικά και η γραμμή, ως άλλη φωνή της συνείδησης, κόβει την παράδοση στην απόλυτη ομορφιά ωσάν χειρουργικό κοπίδι.

Love Poems: Ο Steven C. Harvey στην γκαλερί ΑΔ

Στον αντίποδα αυτού του ανεπαίσθητου αισθησιασμού, η ατομική έκθεση «Love Poems» του Steven C. Harvey στην γκαλερί ΑΔ αποδεικνύεται μία μικρή αποκάλυψη, με ένα θέμα που δεν μας έχει συνηθίσει ο γνωστός ενορχηστρωτής μελλοντολογικών δυστοπικών περιβαλλόντων. Εικόνες που μοιάζουν να ξεπηδούν από βιβλία με παιδικά στιχάκια, μοιάζουν να ζωντανεύουν τον Hogarth, εμπλέκοντας την αθωότητα με τα ορμέμφυτα και τον κρυφο-πουριτανικό χαρακτήρα του έρωτα την εποχή της πολιτικής ορθότητας και της κοινωνικής δικτύωσης, με ένα γκροτέσκο, ντεΣαντικό, ανεξέλεγκτο και όχι πια ανομολόγητο, αναρχικό ερωτικό πάθος.

Brit Pond: Η Στέλλα Καπεζάνου στην γκαλερί Ευριπίδης

Στα τέλη Μαϊου, η ατομική έκθεση «Brit Pond» της Στέλλας Καπεζάνου, έργα της οποίας είδαμε και στα Rooms, στην γκαλερί Ευριπίδης, άνοιξε τα παράθυρα σε μία γλυκιά west coast αύρα που φύσηξε στους σκονισμένους δρόμους της Ελλάδας της κρίσης. Η καλλιτέχνης, σαν ένας εικαστικός F. Scott Fitzgerald, μέσα από μία αβίαστη και ρέουσα παραστατικότητα, με στοιχεία YBA σενσεσιοναλισμού αλλά και έμμεσες αναφορές στην τεχνικολόρ φλεγματική φωτογραφική ματιά του Martin Parr, δημιουργεί το κατάλληλο κάδρο όπου ξεδιπλώνονται με απολαυστική ειρωνεία και υφέρπουσα μελαγχολία τα καθημερινά καλοκαιρινά παραθαλάσσια δράματα μίας ζωής γεμάτης ματαιόδοξο φως και έγχρωμη έλλειψη νοήματος. Οι ενδιάμεσοι προορισμοί αναψυχής ανα-ψύχονται και συντηρούνται σε ένα αιώνιο κενό αέρος που αποτελείται από ένα μοντερνιστκό καλειδοσκόπιο  ρούχων, αξεσουάρ και διαθέσεων που φοριούνται και διατηρούνται ανέπαφα και αρυτίδωτα μόνο μέσα στο ιδεατό διάφανο σελοφάν του.

Ο Δημήτρης Αντωνίτσης στην γκαλερί Ιλεάνα Τούντα

Ο Δημήτρης Αντωνίτσης στην γκαλερί Ιλεάνα Τούντα τον Απρίλιο τοποθέτησε το μονολιθικό «Levitation Strategies», ένα μνημειώδες γλυπτό από χυτευμένο ασημί μέταλλο, που αποτελείται από ένα σπηλαιώδη χώρο με μία σεζλόνγκ στο κέντρο του που προσφέρει στο θεατή ηρεμία, αυτοσυγκέντρωση και άπλετο χώρο για ένα πτητικό ταξίδι έξω από την πραγματικότητα και μέσα στον εαυτό του. Το γιγάντιο αυτό γλυπτό, σαν άλλο πιθάρι του Διογένη, απορρόφησε τους θεατές που το επισκέφτηκαν και εισχώρησαν μέσα του. Αποτέλεσε τον ιδανικό προσωπικό χώρο που μοιάζουν να αναζητούν όλοι όσοι επιδίωξαν να βιώσουν την εξαϋλωση των σκέψεων τους και την ιδεατή αιώρηση του σώματος, μέσα στο ογκώδες του κέλυφος, ένας προσωπικός κήπος περισυλλογής και ανασυγκρότησης.

Flora Filopappou: Ο Νίκος Παπαδόπουλος στο Μέγαρο Εϋνάρδου

Ο Κήπος ως εννοιολογικός χώρος μιας άλλης, πιο κοντά στη φυσική μας υπόσταση αναψυχής είχε φέτος την τιμητική του, είτε ως θέμα είτε ως χωροταξικό εκθεσιακό πλαίσιο. Ο Νίκος Παπαδόπουλος τον Μάιο παρουσίασε την έκθεση «Flora Filopappou» σε συνεργασία με το ΜΙΕΤ. Η βιωματική σχέση του καλλιτέχνη με τον κήπο (δείγμα της οποίας παρουσίασε και στα Θεωρήματα στην οριενταλιστική εκδοχή της) είναι μακρόχρονη και εξελίσσεται διαρκώς  Αρχειακό υλικό, σχέδια και προσωπικές σημειώσεις μαζί με το βοτανικό εγχειρίδιο του 19^ου αιώνα Flora Greca, βοήθησαν τον Παπαδόπουλο να καταγράψει τις αλλαγές στον διάσημο λόφο της Αθήνας που ενώ παλαιότερα ήταν χέρσα γη, σήμερα διανθίζεται από πλούσια βλάστηση από κυπαρίσσια, αγριελιές, πικροδάφνες, χαρουπιές και ποικιλία αρωματικών φυτών, ενώ αποτελεί έναν ιερό τόπο-hortus conclusus, καταφύγιο ‘αργού χρόνου’, δίπλα στις υψηλές ταχύτητες της μεγαλούπολης. Αυτή η μεταφορά φυτικού υλικού λειτουργεί σαν ποιητική μεταφορά για τις προαιώνιες μετακινήσεις πληθυσμών αλλά και το πέρασμα από την παιδικότητα στην ενηλικίωση.

Από τον κήπο της Βρετανικής Σχολής Αθηνών στην Λάρισα

Σε έναν άλλο κήπο τον Σεπτέμβριο, σε αυτό το καλά κρυμμένο μυστικό της Ελληνοβρετανικής Σχολής στο Κολωνάκι, ο χώρος έχει γεμίσει debris-συντρίμματα των άστεων του σύγχρονου πολιτισμού. Μία μαύρη σακούλα απορριμμάτων, μία ξύλινη παλέτα, ένα κομμάτι φελιζόλ, ένα παγκάκι με μία κουβέρτα πάνω. Την φετινή ανάθεση για το «Έργο στην Πόλη» από το ΝΕΟΝ, ανέλαβε ο Ανδρέας Λόλης και άπλωσε τα γνωστά αλλά πάντα απροσδόκητα μαρμάρινα γλυπτά του στο χώρο, παίζοντας σοβαρά με τη μνημειακότητα του υλικού και τον ταπεινό και εφήμερο χαρακτήρα των προϊόντων-σύγχρονων μνημείων της εποχής της υπερκατανάλωσης. Η παρακαταθήκη της διανομής του φυσικού περιβάλλοντος, σε σχέση με το που ανήκουμε και τι μας ανήκει αποτελεί τον κορμό του «This is My Property» του Θεόδωρου Ζαφειρόπουλου στη Nitra Gallery. Μέσα από μία βιντεοεγκατάσταση και επεξεργασμένες ψηφιακές εκτυπώσεις παρουσιάζουν sublime ονειρικά τοπία που φτάνουν σε σημεία του ορίζοντα που δεν καθορίζονται από κανένα ιδιοκτησιακό καθεστώς, παρά από τη φασματική παρουσία-απουσία των ανθρώπινων ερείπιών τους, σε μία απονενοημένη προσπάθεια κατάκτησης τους. Το Δεκέμβριο στην Λαρισαϊκή γκαλερί Cask, ο Ηλίας Παπαηλιάκης με την έκθεση «Προ του Φειδίου» μας εξέπληξε με τη λιτότητα της μονοκονδυλιάς με την οποία χειρίστηκε σχεδιαστικά τα περιγράμματα γνωστών γλυπτών της αρχαιότητας. H λακωνική αυτή γραφή που περιγράφει λυρικά όλα τα βασικά σημεία της κλασικής, και εν τέλει όλης της τέχνης, όπως το φως (ακόμα και στο σχέδιο υπάρχει φως!), η κίνηση, η απειροελάχιστη έκφραση, η εσωτερική ομορφιά, η ανάσα, το ίχνος, δημιούργησαν μία συγκινησιακή μέθεξη στη θέαση αυτής της σπάνιας για τον ζωγράφο εμβύθισης στο ελάχιστο.

Φορμαλισμός – Σουπρεματισμός – Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός

Πιο φορμαλιστικές και αφαιρετικές σε μια πρώτη ανάγνωση φαντάζουν οι «Εικόνες από μία έκθεση» του Άγγελου Σκούρτη η οποία συνεχίζεται έως τις 19/1 στην γκαλερί Έκφραση-Γιάννα Γραμματοπούλου. Η αναφορά όμως στη μουσική γραφή του Μουσόργκσκι που εμπνεύστηκε από τη ζωγραφική για να συνθέσει ήχο, εξηγεί το πάντρεμα των τεχνών με βάση τις αναλογίες στα δομικά τους στοιχεία, όπως κενότητα-παύση, φως-ένταση, αρμονία-μελωδικότητα, σχέδιο-νότα, μέσα από εικόνες που φέρουν εικαστικούς άλικους και μαύρους ‘φθόγγους’ όπως σταυροί, τελείες, παραλληλόγραμμα, σαν να ξεπροβάλλουν από την καθαρότητα της γλώσσας του Σουπρεματισμού των αρχών του 19^ου αιώνα. Την ιδανική μορφή του ίχνους ερευνά και ο Γιάννης Λασηθιωτάκης στο δικό του εικαστικό μετα-μοντερνιστικό λεξιλόγιο με τις «Ideal Lines» που συνεχίζονται ως τις 26/1 στη γκαλερί ΔΛ στον Πειραιά. Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός γίνεται η πηγή από όπου ο καλλιτέχνης αντλεί τις φόρμες του, είτε ως γεωμετρικά σχήματα σε άσπρο φόντο, σαν παράθυρα που κοιτούν προς μία ποιητικά ζωγραφική μονοχρωμία, όπου όμως το βάθος το οριοθετεί ένα μικρό άσπρο ή μαύρο ορθογώνιο, σαν ένα επιπλέον άνοιγμα προς ένα μυστηριώδες ζωγραφικό επέκεινα. Στη δεύτερη ενότητα έργων ο Barnett Newman συνομιλεί με τον Gary Hume, όπου στιβαρές καθετότητες δημιουργούν χώρο μέσα στο χώρο, περιοχές μέσα στο κενό.

Τρεις ενδιαφέρουσες εκθέσεις του 2018 που συνεχίζονται και το 2019

Τρεις σημαντικές εκθέσεις που συνεχίζονται και αυτό το μήνα είναι η διαδραστική εγκατάσταση «MULTI-FUSION, ως Έργον Ατελεύτητον» της Μαίρης Ζυγούρη στην PS.u.Art therapy gallery, που συνδυάζει τα exquisite corpses του Ντανταϊσμού, στην προσπάθεια να εξερευνήσει το τυχαίο μέσα από τη διάδραση του κοινού με κείμενα των Κάλας, Χατζηλαζάρου και Εμπειρίκου, η «Karma Mechanics» του Άγγελου Πλέσσα στην γκαλερί The Breeder έως 26/1, μία post-black mirror ηλεκτρονική κοινότητα των μηχανικών μας εαυτών υπό μορφή benevolent robots που φέρουν αυτοδιάθεση και αφήνουν το πολύχρωμο αποτύπωμά τους στο αχανές δημόσιο τοπίο του διαδικτύου, και η έντονα πολιτική έκθεση σχεδίων από φθαρμένα μονόχρωμα σύμβολα σημαιών και αριστοτεχνικά επεξεργασμένες φωτογραφίες από πολυτελείς και διάνθιστους, ψυχρούς χώρους διακρατικών πολιτικών συναντήσεων κορυφής, με κορυφαία τη συνάντηση Θάτσερ-Ρήγκαν, ιδωμένη από μία ιδιότυπη μεταφεμινιστική οπτική, μέσα από το χερούλι της τσάντας της αλλοτινής σιδηράς κυρίας, από τη Φρύνη Μουζακίτου που εισχωρεί χειρουργικά στο υπογάστριο του μοιράσματος της εξουσίας, στην ατομική της έκθεση «Non est potestas super terram quae comparatur ei» στη γκαλερί Ιλεάνα Τούντα, ως τις 26/1.

***

Φωτογραφία θέματος: Γιάννης Μόραλης – Προσχέδιο κεραμικής σύνθεσης, Αυγό σε χαρτόνι, 33,5Χ45,5 εκ., Δωρεά Γιάννη Μόραλη, Μουσείο Μπενάκη, αρ. ευρ. 45123

Διαβάστε επίσης: 

Ανδρέας Λόλης: Δίνοντας διαχρονικότητα στο ευτελές

Νίκος Παπαδόπουλος – Flora Filopappou: O χαμένος Κήπος της Εδέμ

Douglas Fogle: Το έργο του Mike Kelley αμφισβητεί την βεβαιότητα

Γιάννης Μόραλης: Ένας εσωστρεφής άνθρωπος, ένας παθιασμένος ζωγράφος