Δημήτρης Κρίκος: «Το γιοφύρι της Άρτας» στο θεατρικό σανίδι και η μυρωδιά της «Πετριχώρας»

Η «Πετριχώρα» ως παράσταση είναι η θεατρική απόδοση του δημοτικού τραγουδιού «Του γιοφυριού της Άρτας» μέσω του θεάτρου της επιτέλεσης (performance).

Από την πρώτη κιόλας στιγμή που συζητούσα να συμμετέχω σε αυτό το εγχείρημα μου φάνηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα, κινήθηκε η περιέργεια μου για το πως μπορούν να αποδοθούν με τον συνδυασμό αρκετών παραστατικών τεχνών αυτοί οι στοίχοι που διδασκόμαστε όλοι στο σχολείο από μικροί, ενώ ταυτόχρονα η αναμέτρηση με τον ρόλο του Πρωτομάστορα μου έδωσε ένα παραπάνω κίνητρο.

Για την ακρίβεια το συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της ελληνικής δημοτικής ποίησης αλλά βρίσκουμε τον ίδιο μύθο σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο, ίσως με μικρές παραλλαγές κάποιες φορές, συμβολίζει την ανθρώπινη δημιουργία – εξέλιξη και την θυσία που πολλές φορές την συνοδεύει.

Έχει στοιχεία πραγματικά, γήινα και ανθρώπινα αλλά και υπερφυσικά και θεϊκά που συνδυάζονται, επίσης έρχεται να υπογραμμίσει την εναντίωση ή την σύμπνοια του προσωπικού με το συλλογικό και τι αποτέλεσμα θα έχει αναλόγως.

Πίσω από αυτήν την ιστορία λοιπόν βλέπουμε μια βαθιά φιλοσοφία για την ανθρώπινη μοίρα, την δύναμη της κοινωνίας αλλά και το τίμημα της προόδου διαχρονικά που εμπεριέχει μια… θυσία.
Ίσως στην ηλικία που το διδασκόμαστε να αδυνατούμε κάπως να τα αντιληφθούμε αυτά τα διαχρονικά νοήματα και τις διδαχές, τουλάχιστον πλήρως, αλλά τώρα έχοντας περάσει κάποια χρόνια το συνειδητοποιώ ότι τα έχουμε ακούσει, τα έχουμε ζήσει κάθε φορά ’’μασκαρεμένα’’ με το εκάστοτε πλαίσιο της κάθε εποχής, ίσως όλο και πιο τραγικά.

Η ιστορία πίσω από το Γιοφύρι της Άρτας, όπως έχει έρθει στις μέρες μας από διηγήσεις, είναι ευρέως γνωστή, και δεν χρειάζεται θαρρώ να κάνω κάποια περιγραφή, οπότε θα σταθώ σε τέσσερα πράγματα.

Το πρώτο είναι η κοινωνία η οποία διαρκώς παλεύει να δημιουργήσει κάτι διαρκές, κάτι που θα υπερβεί τον χρόνο, όμως κάθε απόπειρα μέχρι στιγμής φυσικά είναι αποτυχημένη. Οπότε νομοτελειακά έρχεται σε ένα αδιέξοδο αυτή η προσπάθεια και έτσι η κοινωνία στρέφεται σε ανώτερες δυνάμεις, μεταφυσικές δυνάμεις ή και εξουσίες που έχει θεοποιήσει. Αναζητάει την λύση ή έστω την ελπίδα, με την απόγνωση πολλές φορές να θολώνει την σκέψη και να πράττει άλογα.

Αλυσιδωτά έρχεται το δεύτερο που είναι το πουλί της ιστορίας, ένα μυθικό όν που λειτουργεί ως αγγελιοφόρος της μοίρας και ως ανώτερος ερμηνευτής του αναπόφευκτου. Τα λόγια του λοιπόν κινούν την κοινωνία, της δίνουν όραμα και ελπίδα, ασχέτως του παράλογου περιεχομένου των λόγων του.

Τρίτη η Λυγερή, η γυναίκα του Πρωτομάστορα αντιπροσωπεύει το αθώο θύμα της προόδου, γίνεται σύμβολο όλων των ανθρώπων που θυσιάζονται κυριολεκτικά και μεταφορικά για να προχωρήσει το κοινό έργο και καλό. Υπάρχει μια διαχρονική κοινωνική διάσταση σε όλα αυτά που προανέφερα, που είμαι σίγουρος ότι θα κάνει κανείς αρκετούς συνειρμούς και παραλληλισμούς.

Και τέλος ο Πρωτομάστορας, ο ρόλος που κλήθηκα να ερμηνεύσω και να συμπορευτώ μαζί του.
Αυτή η μορφή από την αρχή της μελέτης μου, μου γέννησε αρκετά “γιατί“.

Εκφράζει θα έλεγα την βουβή συμμετοχή σε όλο αυτό που συμβαίνει για τον έναν ή τον άλλον λόγο (διαχρονικά μιλώντας).

Δυο λόγια για τον χαρακτήρα και την προσέγγιση, θα έλεγα πως δεν είναι αλαζόνας ή και αριβίστας. Ίσως ένας άνθρωπος εγκλωβισμένος ανάμεσα στο προσωπικό του καθήκον και την πίεση της κοινωνίας. Αντιστέκεται, αρνείται μα τελικά υποκύπτει στο “πρέπει” της κοινότητας. Δεν τον είδα ως ψυχρό εκτελεστή αλλά ως έναν άνθρωπο που διαλύεται ψυχικά.

Η πρόκληση δεν ήταν τόσο να αναπαραστήσω την ενοχή ή τον πόνο αλλά το δίλημμα: Προσωπική αγάπη ή κοινωνική πίεση – υποχρέωση.

Είναι πολύ δύσκολη κατάσταση να είσαι θύμα των περιστάσεων.

Προσπαθώντας να τον ζωντανέψω, ένιωσα έστω και κατ’ ελάχιστον, από το μετερίζι του ηθοποιού, έναν άνθρωπο που μαθαίνει με τον πιο σκληρό τρόπο τι σημαίνει να χτίζεις κάτι που θα μείνει, ενώ εσύ χάνεσαι μέσα του. Ίσως από κάποια όψη του νομίσματος να έχει κάτι από ηρωισμό αυτό.

Πετριχώρα ονομάζεται η (παράξενα ευχάριστη θα έλεγα εγώ) οσμή που αναδύεται από τη γη, όταν πάνω της πέφτουν οι σταγόνες της βροχής. Τον ορισμό αυτής της μυρωδιάς τον έμαθα πριν 1,5 χρόνο, ωστόσο το σίγουρο είναι πως από εδώ και πέρα στη ζωή μου, οι συνειρμοί θα είναι πολλοί όταν ξεκινάει να βρέχει και γεμίζει η ατμόσφαιρα με αυτήν.

Photo Credits: Λευτέρης Τσινάρης

Διαβάστε επίσης:

Πετριχώρα – Η ιστορία του γιοφυριού της Άρτας, σε σκηνοθεσία Χάρη Θώμου στο Θέατρο Noūs