Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος: Πέντε θεατρικές παραστάσεις που τιμούν την 27η Ιανουαρίου

Το ημερολόγιο δείχνει 27 Ιανουαρίου, και σαν σήμερα – το όχι και τόσο μακρινό – 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το Άουσβιτς-Μπιρκενάου, ένα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του ναζιστικού καθεστώτος. Το Άουσβιτς, που σήμερα συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, υπήρξε το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης, με εκατομμύρια ανθρώπους να οδηγούνται εκεί, και σημαντικό μέρος τους να εκτελείται ή να οδηγείται στην εξόντωση.

Για εκείνους και εκείνες που βίωσαν τον «τρόμο και την αθλιότητα του Γ’ Ράιχ», που θα έλεγε και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, καθιερώθηκε η 27η Ιανουαρίου από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την 1η Νοεμβρίου 2005, ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος. Ρομά (Τσιγγάνοι), ομοφυλόφιλοι, άτομα με αναπηρίες, Πολωνοί, Μάρτυρες του Ιεχωβά, αντιφρονούντες, Εβραίοι βρέθηκαν στο στόχαστρο της ναζιστικής ιδεολογίας και της απάνθρωπης πολιτικής που υπηρετούσε το καθεστώς. Κάθε μορφή βίας διαπράχθηκε στο όνομα ενός αρρωστημένου «ιερού σκοπού», της κυριαρχίας της «άριας φυλής».

Το κακό εισχώρησε στην καθημερινότητα και έγινε συνήθεια, για όσους υπηρέτησαν αυτό το «όραμα», με έστω μικρή – μα σε καμία περίπτωση ασήμαντη – συμβολή. Για αυτήν την «κοινοτοπία του κακού» μίλησε και η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Αρεντ, όταν κάλυψε τη δίκη ενός αξιωματούχου του Γ’ Ράιχ , του Άντολφ Άιχμαν, ο οποίος θεωρούνταν «ειδικός στο εβραϊκό πρόβλημα» από τους ομοϊδεάτες τους. Το βιβλίο «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ – Έκθεση για την κοινοτοπία του κακού», της Χάνα Άρεντ πρόκειται για ένα σημαντικό πόνημα που έρχεται να απαντήσει σε όσους και όσες αναρωτιούνται το πώς εξηγείται συνηθισμένοι άνθρωποι να συμμετείχαν και να αποδέχονταν τις θηριωδίες των Ναζί και το αρρωστημένο σχέδιο τους.

Μα δε χρειάζεται κανείς να στραφεί σε δοκιμιακά κείμενα για να ενημερωθεί, να προβληματιστεί και να πεισμώσει απέναντι στα εγκλήματα του παρελθόντος και στις σημερινές απειλές εναντίον της δημοκρατίας. Ενίοτε, αρκεί να περάσει λίγη ώρα καθισμένος απέναντι από ένα θεατρικό σανίδι.

Το CultureNow συγκέντρωσε πέντε προτάσεις θεατρικών παραστάσεων για τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος, που ανεβαίνουν αυτό το διάστημα σε αθηναϊκές σκηνές

Εάν αυτό είναι ο Άνθρωπος, του Πρίμο Λέβι σε σκηνοθεσία Γεωργίας Μαυραγάνη στο θέατρο Tempus Verum

Ένας θίασος επτά ηθοποιών “σκύβει” πάνω από τη μαρτυρία του εγκλεισμού στο στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας του Άουσβιτς όπως αυτή περιγράφεται στο βιβλίο του Πρίμο Λέβι «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος». Περιγράφει τις τότε σκέψεις του. Αναπαριστά στιγμιότυπα και περιστατικά. Και φέρνει στο προσκήνιο τις πιο σύγχρονες ιδέες του Πρίμο Λέβι όπως αυτές καταγράφονται μέσα από τις συνεντεύξεις του ίδιου και τις σκέψεις των συνομιλητών του, δίνοντας τη δυνατότητα στο θεατή να αντλήσει πολύτιμα ερωτήματα και συμπεράσματα για τη ζωή και τη “φύση” του ανθρώπου μέσα από αυτή την “αδιανόητη” θηριωδία ,που οφείλουμε να μην ξεχάσουμε πως έχει συμβεί.

«Για μας η συζήτηση με τους νέους γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Το αντιλαμβανόμαστε σαν ένα καθήκον και ταυτόχρονα σαν κίνδυνο: τον κίνδυνο να φανούμε αναχρονιστικοί, να μην ακουστούμε. Πρέπει να μας ακούσουν, πέρα από τις προσωπικές μας εμπειρίες, υπήρξαμε συλλογικά μάρτυρες ενός θεμελιώδους και απροσδόκητου γεγονότος, θεμελιώδους ακριβώς λόγω του απροσδόκητου χαρακτήρα του, που κανείς δεν προέβλεψε. Συνέβη ενάντια σε κάθε πρόβλεψη, συνέβη στην Ευρώπη, συνέβη το απίστευτο, ένας ολόκληρος πολιτισμένος λαός, που μόλις είχε εξέλθει από την ζωηρή ανθοφορία της Βαϊμάρης, να ακολουθήσει έναν τσαρλατάνο, του οποίου η φιγούρα προκαλεί σήμερα το γέλιο. Και όμως υπάκουσαν και ύμνησαν τον Αδόλφο Χίτλερ έως την καταστροφή.» – Πρίμο Λέβι

Μεφίστο, του Κλάους Μαν σε σκηνοθεσία Νικόλα Βαγιονάκη στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Το πιο συγκλονιστικό, σκοτεινό και αντιφασιστικό μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, το Μεφίστο, παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, σε ερμηνεία και σκηνοθεσία Νικόλα Βαγιονάκη. Ο Κλάους Μαν κληρονομεί το συγγραφικό ταλέντο και την ευστροφία του πατέρα του, δημιουργώντας ένα από τα πιο διαχρονικά, σκληρά, σκοτεινά και εύστοχα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ένα μυθιστόρημα όπως το αποκαλεί για να καταφέρει την έκδοση του το 1936 στο Άμστερνταμ και να αποφύγει τη λογοκρισία του ναζιστικού πλέον καθεστώτος, που απλώνει τα πλοκάμια του παντού.

Μέσα λοιπόν από τον κεντρικό του ήρωα τον φιλόδοξο, χαρισματικό και ματαιόδοξο ηθοποιό Χέντρικ Χέφγκεν, (ΜΕΦΙΣΤΟ) ξεδιπλώνεται η ιστορία της ανθρωπότητας. Από το μεγαλείο της ανθρώπινης ύπαρξης μέχρι την απόλυτη χυδαιότητα και τη φρικαλέα κτηνωδία. Ο Χέντρικ Χέφκεν ξεκινάει την καριέρα του στο Αμβούργο. Γίνεται διευθυντής στο θέατρο τέχνης, μιλάει για ένα επαναστατικό θέατρο. Παίζει πρωταγωνιστικούς ρόλους. Όμως νιώθει επαρχιώτης. Μετακομίζει στο Βερολίνο. Θρίαμβος. Είναι πλέον ο διευθυντής του Εθνικού θεάτρου. Η απογείωση έρχεται μέσα από το ρόλο του ΜΕΦΙΣΤΟ. Όλα φαίνονται παραμυθένια και όπως τα είχε ονειρευτεί. Όμως για να επιβιώσει μέσα στο τρίτο Ράιχ που πλέον ελέγχει τα πάντα ξεπουλάει τα ιδανικά και τις αξίες του. Γίνεται παλιάτσος της εξουσίας. Διασκεδαστής δολοφόνων. Μα εγώ είμαι απλά ένας ηθοποιός ψελλίζει. Ένας ηθοποιός και τίποτα άλλο. Όμως είναι πλέον αργά. Τα πάντα σκοτεινά μαύρα. Το όνειρο πάγωσε. Η  ωραιοποιημένη ατμόσφαιρα μιας ουτοπικής ψευδαίσθησης διαλύθηκε. Οι συνέπειες οδυνηρές. Ότι ήταν όμορφο σκεπάζεται από σκοτάδι, αγωνία. κραυγές. Νεκρική σιωπή.

Ο καθένας πεθαίνει μόνος του, του Χανς Φάλαντα σε σκηνοθεσία Φώτη Μακρή στο Studio Μαυρομιχάλη

Η παράσταση «Ο καθένας πεθαίνει μόνος του» βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Χανς Φάλαντα, παρουσιάζεται στο Studio Μαυρομιχάλη.

Ο Θεατρικός Οργανισμός «Νέος Λόγος» και το studio Μαυρομιχάλη παρουσιάζουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε θεατρική διασκευή, το μυθιστόρημα του Χανς Φάλαντα, «Ο καθένας πεθαίνει μόνος του», σε σκηνοθεσία Φώτη Μακρή.

«Ακόμα και μέσα στο πιο μαύρο σκοτάδι μπορεί να υπάρξει αντίσταση και ελπίδα».

Με ρεαλισμό και ειλικρίνεια στο έργο του, ο Φάλαντα, περιγράφει την καθημερινή ζωή των Γερμανών πολιτών και την αντίσταση που πρόβαλαν στον ναζισμό κάποιοι -λίγοι- «συνηθισμένοι» άνθρωποι. Κεντρική ιστορία είναι αυτή των Κβάνγκελ, μια αληθινή ιστορία, την οποία ανακάλυψε ο συγγραφέας σε φακέλους της Γκεστάπο μετά το τέλος του ναζιστικού καθεστώτος. Ο Ότο Κβάνγκελ είναι ένας εργοδηγός σε εργοστάσιο επίπλων που έχει μετατραπεί σε εργοστάσιο που φτιάχνει φέρετρα. Η Άννα είναι η γυναίκα του. Όταν ο γιος τους σκοτώνεται στον πόλεμο, αποφασίζουν να αντισταθούν με τον δικό τους τρόπο. Γράφουν κάρτ ποστάλ κατά του Χίτλερ που τις αφήνουν σε κεντρικά σημεία για να αφυπνίσουν τον Γερμανικό λαό.

Με άξονα αυτήν την ιστορία, ο Φάλαντα, δημιουργεί μια τοιχογραφία γεγονότων, προσώπων και εποχής. Μια διεισδυτική αποτύπωση χαρακτήρων και των κινήτρων, των σκέψεων και της συμπεριφοράς τους απέναντι στο καθεστώς. Ο Φάλαντα δεν γράφει για ήρωες και μεγάλα κατορθώματα. Γράφει για «τους απλούς, καθημερινούς» ανθρώπους. Αυτούς που τα προβλήματα της επιβίωσης, η ανεργία, η ανέχεια, ο αγώνας για τον επιούσιο, δεν τους επιτρέπουν ούτε να ονειρευτούν. Κι όταν κάποιος τους δίνει υποσχέσεις και τους μοιράζει ψίχουλα, εκείνοι γραπώνονται από αυτόν. Και ξεχνάνε ότι η εξουσία δε νοιάζεται, δε χαρίζει. Καταβροχθίζει. Την ενέργειά τους, τις σχέσεις τους, τα όνειρά τους, την ίδια τους την ύπαρξη.

Μπορεί κάποιος να αντιδράσει; Υπάρχει αντιμετώπιση, διαφυγή, ελευθερία; Υπάρχει χώρος ν’ αγωνιστείς, να απαιτήσεις, να διεκδικήσεις; «Ο καθένας με τις δυνάμεις του, το βασικότερο να αντιστέκεσαι», υποστηρίζει ο Φάλαντα. Και ο τίτλος; «Ο καθένας πεθαίνει μόνος του», λέει ο Φάλαντα. Και συμπληρώνει: «Όχι, δεν είναι ένα έργο για το θάνατο. Είναι ένα έργο για τη ζωή».

«Φελίτσε και Λίλυ: Ένας άνθρωπος ανάμεσα σε ανθρώπους», της Ελένης Καρασαββίδου στο Vault

Βερολίνο 1942. Δυο γυναίκες συναντιούνται. Μια Εβραία και μια Γερμανίδα, παντρεμένη με αξιωματικό των Ναζί. Έχει τέσσερα αγόρια. Έχει τιμηθεί από τον Φύρερ γιατί έφερε στη ζωή τέσσερεις μελλοντικούς στρατιώτες. «Που θα μάθουν να σκοτώνουν χωρίς πρόβλημα, αγόρια στην ηλικία τους».

Δυο γυναίκες συναντιούνται και μια μεγάλη αγάπη γεννιέται. Σ’ ένα Βερολίνο όπου έξω έπεφταν οι βόμβες βροχή και μέσα οι άνθρωποι χόρευαν και ερωτεύονταν απελπισμένα. «Οι βόμβες βόμβες και η ρούμπα ρούμπα». Μνήμες, επιστολές, ανατροπές στη σκιά του φασισμού που εξαφανίζει ανθρώπινες ζωές, στο όνομα του «πολιτισμού».

Όλη η ζωή της Γερμανίδας Ναζί, της Λίλυ, οι 18 μήνες που έζησε με την Εβραία Φελίτσε. Και συνεχίζει να ζει μαζί της όλη την υπόλοιπη ζωή της. Με τις αναμνήσεις της, τις ενοχές της, στην αέναη προσπάθεια να κατανοήσει αυτό το τεράστιο και αναπάντητο “γιατί;” Γιατί κάποιοι αποφασίζουν για τις ζωές μας; Γιατί μας επιβάλλουν πώς και με ποιους θα συνυπάρξουμε; Ποιος έχει ορίσει πώς θα ζουν οι γυναίκες, οι φυλές, όλοι όσοι έχουν άλλες επιλογές ζωής, οι διαφορετικοί; Και ποιος βάζει μέτρο σύγκρισης για διαρκή ρατσιστικό διαχωρισμό; Ποιος και γιατί αποφασίζει για το μέλλον των παιδιών, των χωρών, των πολιτισμών;

Μια παράσταση που ξυπνά συναισθήματα και γεννά σκέψεις, με αφορμή μια αληθινή ιστορία αγάπης που γεννιέται σε ένα τραυματικό ιστορικό πλαίσιο… την ιστορία της Φελίτσε και της Λίλυ.

Μια αληθινή ιστορία που ενέπνευσε την Ελένη Καρασαββίδου, ερευνώντας την μέσα από το βιβλίο της Erica Fischer, την ταινία Aimee and Jaguar αλλά και την επικίνδυνη άνοδο της ναζιστικής απειλής και των ρατσιστικών επιθέσεων παγκοσμίως. Επιθέσεις εναντίον γυναικών, ομοφυλόφιλων, ανθρώπων με αναπηρία, ανθρώπων με κάθε είδους ιδιαιτερότητα. Η άρρωστη μανία για εξουσία και κέρδος κάποιων, διαμορφώνει συνειδήσεις εκπαιδεύοντας ανθρώπους να σκοτώνουν συνανθρώπους τους, να ασκούν κάθε μορφής βία χωρίς να σκέφτονται πως αύριο θα έρθει και η δική τους σειρά. Διαστρεβλώνουν την αλήθεια φανατίζοντας, χειραγωγώντας. Ένας «θαυμαστός καινούριος κόσμος», που αποφασίζει ποιος θα επιζήσει και ποιος όχι, ποια χώρα θα επιβιώσει και ποια θα ισοπεδωθεί, ποια κουλτούρα και ποια γλώσσα θα επικρατήσουν. Ένας παραλογισμός χωρίς τέλος. Που ακόμα και σήμερα, γιορτάζουμε θλιβερές επετείους και δημιουργούμε αλλού, σε άλλα σημεία του πλανήτη που καταστρέφουμε, άλλες οδυνηρές επετείους.

Η άνοδος του Αρτούρο Ούι, του Μπέρτολτ Μπρεχτ σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη στο Θέατρο ARK

Τη μακάβρια φάρσα: «Η άνοδος του Αρτούρο Ούι», όπου ο Μπέρτολτ Μπρεχτ σημαδεύει τους μηχανισμούς που στηρίζουν και εκτρέφουν τον φασισμό, πραγματεύεται η εν λόγω παράσταση, σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη .

Το παραβολικό αυτό έργο είναι ένας παραλληλισμός της ιστορίας της ανόδου του ναζισμού στη Γερμανία μέχρι την κατάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ. Ο Μπρεχτ ανασυνθέτει την ιστορία μεταφέροντας τη δράση στο γκανγκστερικό περιβάλλον της Αμερικής του μεσοπολέμου. Ο χαρακτήρας του αποτρόπαιου Αρτούρο Ούι, που δομήθηκε από τον συγγραφέα πάνω στο πρότυπο του σαιξπηρικού «Ριχάρδου Γ΄».

Photo Credit: Auschwitz I (22 May 2010), xiquinhosilva via Wiki Commons