Διαβαίνοντας μία ασταθή μεταβατική εποχή που χαρακτηρίζεται από ένα νέο sturm und drang συναίσθημα το οποίο όμως δεν έχει τόσο να κάνει με την πρωτορομαντική ανάγκη για απελευθέρωση του ασυνειδήτου κόντρα στις συμβάσεις του Ρασιοναλισμού, αλλά για την επακόλουθη απομυθοποίηση της ιδέας ενός ανθρωποκεντρικού σύμπαντος, μας δημιουργείται η ανάγκη να ψάξουμε για ενδείξεις από που θα μπορούσε να αντληθεί το επόμενο σύστημα πεποιθήσεων. Η τέχνη πάντα θα εμπλουτίζεται από τους νέους κόσμους που δημιουργούνται από την κατάρρευση νοοτροπιών χτισμένων στο αφήγημα της απόλυτης αλήθειας. Με αυτό το σκεπτικό, η επιστροφή στις απαρχές του Γενναίου Νέου Κόσμου, με άλλα λόγια η άντληση γνώσης από το οπλοστάσιο του όψιμου Μοντερνισμού που γαλούχησε την αμφισβήτηση, ίσως μας βοηθήσει να απαλλαγούμε από την παραπλανητική κακοφωνία των γοργά εναλλασσόμενων εικόνων της θραυσματικής εποχής μας.
Μελετώντας τα 11 μεγάλα προσχέδια γλυπτικών εγκαταστάσεων του μεγάλου Αμερικανού πρεσβευτή της εννοιολογικής τέχνης Dennis Oppenheim, διακρίνουμε, μέσα από τη δική του διεισδυτική ματιά στα πράγματα, τη μοναδική ιδιότητα του να προβλέπει τα μελλούμενα της ανθρώπινης κατάστασης με εξόχως παιγνιώδη και ταυτόχρονα δυσοίωνο τρόπο. Επάνω σε κηλιδωμένα χαρτιά από μία ασαφή και μάλλον επίπονη ανθρώπινη δραστηριότητα, εικονογραφεί μεγαλειώδη δράματα με μία dead-pan, σχεδόν κυνική, και συχνά καρτουνίστικη διάθεση, στοχεύοντας στη στιγμιαία συντάραξη όταν στο καθημερινό ελλοχεύει διαρκώς ο κίνδυνος.
Όταν εισέλθουμε στο anti-pop σύμπαν του Oppenheim, χρειάζεται να αφήσουμε πίσω μας την ανάγκη μας να νιώσουμε in control, μαζί με όλες μας τις βεβαιότητες. Καθώς μεταπηδούμε από το ένα ανησυχητικό τοπίο στο άλλο, από απροσδόκητα μεγεθυμένα αντικείμενα σε κωμικές σμικρύνσεις, βιώνουμε την προσωπική μας ‘Αλίκη στη Χώρα των Τραυμάτων’ εμπειρία. Ένα Merry-Go-Round από κούπες καφέ και πολύχρωμες μπάλες από styrofoam στο “Study for Coffee Cup”, 1989, που κάνουν γκελ στον αμφιβληστροειδή μας, μας εισάγει στο αλλόκοτο fairground του καλλιτέχνη. Εκεί όπου, στο “Study for Hot Voices”, 1988, τα στόματα 3 ευμεγέθων κεφαλών ξερνούν κίτρινες φλόγες, κι εμείς φαντασιωνόμαστε πώς θα έμοιαζε ένα θεματικό πάρκο γεμάτο μηχανοποιημένα ανθρώπινα μέλη σε μία post-human κοινωνία. Ο Oppenheim βεβαίως, ως ένας εικαστικός Aldus Huxley, μπόρεσε και οραματίστηκε μία τέτοια ανοίκεια κοινωνία προτού εμείς μιλήσουμε για το Μετα-Ανθρώπινο, ίσως γιατί πάντα βάδιζε δίπλα στον σκοτεινό επιβάτη του ανθρώπου.
Και πόσο πιο σκοτεινό μπορεί να γίνει το κλίμα, από τη σειρά με τις κοφτερές λεπίδες στερεωμένες πάνω σε κόκαλα στο “Study for Thought Bones from Between the Fingers of Fear”, 1988 – ένα τόσο επίκαιρο τοπίο ολέθρου… Ή το εξίσου επίκαιρο “Virus”, 1989, όπου πολλοί μικροί Μίκυ Μάους είναι στερεωμένοι σε ράβδους, συνθέτοντας τη δομή ενός κυτταρικού ιού!
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Παράξενα αθύρματα μιας προσωπικής μυθολογίας ματαιώσεων και αναβολής της εξόδου από την εποχή της αθωότητας, γίνονται τοτεμικές φιγούρες που δημιουργούν νέες νεκρές φύσεις στην ιστορία της τέχνης: Από την κοιλιά μίας μυθικής ζέβρας, που τοποθετείται αβίαστα στην κανονικότητα μας, ξεπηδά ένα toy car στο “Second Generation”, 1988, ενώ ένα παιδικό αεροπλανάκι, το υπέρτατο ταλισμανικό αντικείμενο της παιδικής φαντασίας, δεν καταφέρνει ποτέ να πετάξει στο “Dreaming of Flying Terminated by Collision”, 1989.
Με τη ματιά στραμμένη σε Duchamp, Beuys αλλά και Warhol, ο Oppenheim φετιχοποιεί τα καθημερινά αντικείμενα κατασκευής απόλαυσης όπως μία “Μηχανή για Βάφλες” που μοιάζει με πρόσωπο που έχει ανοιχτό εγκέφαλο από όπου ξεπηδά η γλυκιά τροφή, 1988, ενώ ένα παιδικό τρενάκι κινείται επάνω σε ράγες που φέρουν τον τίτλο από το τρενάκι του τρόμου, στο “Ghost Tantrums Static Tremors”, 1989. Εν τέλει, είναι το ανθρώπινο λάθος που γοητεύει τον Oppenheim;
Στην πιο σπαραχτική σπουδή “Spirit”, 1989, το ανθρώπινο πνεύμα εξέρχεται, σαν πουλί σε κάθετη εφόρμηση, σαν έκπτωτος άγγελος ή πεπτωκώς Ίκαρος, από τα χείλη μίας τρομπέτας, ως ήχος που καταδύεται στα έγκατα της ψυχής, εκείνης που δύναται να ακούσει το θρήνο του. Ο καλλιτέχνης, σαν τον σαμάνο της φυλής, μαγεύει τα αντικείμενα και ψιθυρίζει μέσα από αυτά ιστορίες για τις αόρατες, φασματικές δυνάμεις της ζωής που μπορεί να οπτικοποιήσει μόνο η τέχνη. Μία επίσκεψη στα αντικείμενα που απεικονίζει ο Oppenheim, μας δίνει τη δυνατότητα να βιώσουμε την επαναμάγευση της ύπαρξης, κρατώντας την πόρτα ανοιχτή σε ανεξάντλητα ερωτήματα.
Photo credit: Φαίη Τζανετουλάκου
