Στην καρδιά του φετινού πολιτιστικού καλοκαιριού των Χανίων, η Δημοτική Πινακοθήκη φιλοξενεί (έως τις 2 Νοεμβρίου 2025) μια σημαντική έκθεση υπό τον τίτλο «Διαδρομές στην τέχνη», με 99 έργα από τη συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος. Πρόκειται για ένα ταξίδι στη νεοελληνική τέχνη, μέσα από το βλέμμα κορυφαίων αλλά και νεότερων δημιουργών.
Το CultureNow μίλησε με την κα Χάρις Κανελλοπούλου, για να μας ξεναγήσει στις διαδρομές αυτής της σπάνιας και πολύτιμης έκθεσης, να μας μιλήσει για τη διαδικασία της επιμέλειας, αλλά και για τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η τέχνη στο δημόσιο χώρο και την περιφέρεια.
***
-Θα θέλατε να μας πείτε για τις τρεις ενότητες της έκθεσης; Ποιο είναι το «οδοιπορικό» που προτείνετε στον επισκέπτη;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η έκθεση «Διαδρομές στην τέχνη» προσκαλεί τους επισκέπτες σε ένα οδοιπορικό στην ιστορία της Συλλογής έργων τέχνης της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά και σε μια συνάντηση με ένα αξιόλογο πορτρέτο όψεων της νεοελληνικής τέχνης από τον 19ο αιώνα μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Η έκθεση χωρίζεται σε τρεις ενότητες-διαδρομές, τα έργα των οποίων είναι διαρθρωμένα ώστε να αφηγηθούν μια ιστορία καλλιτεχνικής δημιουργίας 150 χρόνων.
Η πρώτη διαδρομή αφιερώνεται σε έργα τέχνης της Συλλογής που δημιουργήθηκαν κατά τον 19ο αιώνα και στο πρώτο μισό του 20ού, και ξεκινά από το ύφος του ακαδημαϊκού ρομαντισμού και ρεαλισμού. Στη δεύτερη διαδρομή, με απαρχή τη δεκαετία του 1920 και τις επιδραστικές νέες αναπαραστάσεις των ζωγράφων του ελληνικού μοντερνισμού, καταλήγουμε στις αναζητήσεις πρωτοπόρων εικαστικών που εδραίωσαν τη δράση τους στις δεκαετίες 1960 και 1970. Στην τρίτη διαδρομή, με έναρξη από την παραστατική διαχείριση του τοπίου και της ανθρώπινης μορφής από το 1970, ολοκληρώνουμε την πορεία στη σύγχρονη αφαίρεση έως την τρέχουσα δεκαετία. Ο βηματισμός αυτός – από τον 19ο στον 20ό και εντέλει στον 21ο αιώνα της ελληνικής τέχνης – αποτυπώνει διαφορετικές και πάντα ενδιαφέρουσες πτυχές της πολιτισμικής μας ταυτότητας.
-Πώς συνδέεται η θεματική διάρθρωση της έκθεσης με τον αρχιτεκτονικό και εκθεσιακό χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων;
Όπως ανέφερα παραπάνω, μέσω των έργων που επιλέχθηκαν για την έκθεση, ο επισκέπτης διατρέχει την ιστορία της Συλλογής και τους μετασχηματισμούς της. Παράλληλα, και ο χώρος της Δημοτικής Πινακοθήκης συνδέεται με την ιστορία της Τράπεζας, καθώς το κτήριο αυτό υπήρξε το Κεντρικό Κατάστημα της Τράπεζας της Ελλάδος όταν η Διοίκησή της εγκαταστάθηκε για λίγες ημέρες στα Χανιά τον Απρίλιο του 1941, κατά τη μεταφορά του χρυσού από την Αθήνα αρχικά στην Κρήτη και στη συνέχεια στην Αίγυπτο.
Στη σημερινή λειτουργία της και τη σύγχρονη αρχιτεκτονική εκδοχή της, η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων διαμορφώνεται ως προς τη δομή της σε τρεις ορόφους, οι οποίοι προσφέρονται ιδανικά για να φιλοξενήσουν τις διακριτές διαδρομές της έκθεσης. Ακόμα ένα χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής διάρθρωσης του κτηρίου είναι ο τρόπος με τον οποίο η μετάβαση από τον έναν όροφο στον άλλο, μέσω ενός κεντρικού κλιμακοστασίου, επιτρέπει την ταυτόχρονη θέαση τμημάτων και των τριών ορόφων. Έτσι, δημιουργείται η δυνατότητα και μιας «κάθετης ανάγνωσης» έργων τριών διαφορετικών περιόδων.
-Με δεδομένο το πλούσιο απόθεμα της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος, φαντάζομαι ότι η επιλογή των έργων δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Ξεναγήστε μας στο σκεπτικό που σας έκανε να καταλήξετε στα 99 έργα της έκθεσης.
Είναι η πρώτη φορά που έργα της Συλλογής της Τράπεζας παρουσιάζονται στην Κρήτη, επομένως ένα αρχικό κριτήριο ως προς το σκεπτικό της επιλογής τους αφορούσε το να αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα τόσο από τον ιστορικό πυρήνα της Συλλογής όσο και από τα νεότερα αποκτήματά της.
Έτσι συναντάμε: Δημιουργίες καλλιτεχνών της Ακαδημίας του Μονάχου και μεταγενέστερών τους που παρέμειναν ακόλουθοι της ακαδημαϊκής ζωγραφικής. Έργα των πρωτοπόρων του ελληνικού Μοντερνισμού στις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς και των δημιουργών της λεγόμενης γενιάς του 1930. Ακόμα, βλέπουμε έργα τέχνης εκπροσώπων της ελληνικής αφαίρεσης, της πρωτοπορίας των δεκαετιών του 1960 και του 1970, καθώς και δημιουργίες της σύγχρονης εικαστικής παραγωγής.
-Υπάρχει κάποιο έργο που ξεχωρίζετε προσωπικά; Κάποιο που δεν έχει προβληθεί ενδεχομένως αρκετά, αλλά που θεωρείται πως αξίζει να ανακαλύψει το κοινό;
Ανάμεσα σε εμβληματικές και σύγχρονες δημιουργίες ξεχωρίζω πολλά έργα για διαφορετικούς λόγους, και ως ιστορικός τέχνης αλλά και σύμφωνα με πιο προσωπικές προσλαμβάνουσες. Όμως, θα προσκαλούσα τους θεατές να ξεχωρίσουν ένα έργο για τους δικούς τους λόγους – με βάση τις δικές τους αντιλήψεις και αισθητική, ή ανακαλύπτοντας ένα νέο έργο του καλλιτέχνη που ήδη προτιμούν.
-Από ποια χρονολογία έχουμε έργα γυναικών καλλιτεχνών στη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος;
Δύο από τα παλαιότερα ως προς την ημερομηνία φιλοτέχνησής τους έργα τέχνης από γυναίκες καλλιτέχνιδες στη Συλλογή – τα οποία παρουσιάζονται και στην έκθεση – είναι οι ελαιογραφίες Μοναξιά (1907-1912) της Θάλειας Φλωρά-Καραβία (1871-1960) και Νυχτερινή φαντασία (Κάβος της Κυράς) του 1906 από τη Σοφία Λασκαρίδου (1882-1965). Οι δύο δημιουργοί είναι ξεχωριστές προσωπικότητες, με ιδιαίτερη καλλιτεχνική πορεία και δράση.
Η Φλωρά-Καραβία εμπλούτισε το εικαστικό λεξιλόγιο της ακαδημαϊκής παιδείας της με στοιχεία κυρίως ιμπρεσιονιστικά. Παράλληλα, διέθετε ταξιδιωτικό αλλά και περιπετειώδες πνεύμα, όπως διαφαίνεται και από την απόφασή της να βρεθεί κοντά σε μεγάλους πολέμους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα – στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 και στη Μικρασιατική Εκστρατεία το 1921 εκ του σύνεγγυς ως ανταποκρίτρια-ζωγράφος εικόνων από το μέτωπο και την καθημερινότητά του, αλλά και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Αθήνα ως εικονογράφος παραπληρωματικών δραστηριοτήτων του πολέμου.
Η Σοφία Λασκαρίδου είναι κι αυτή από τις λιγοστές γυναίκες που σπουδάζουν ζωγραφική στις αρχές του αιώνα. Φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών με την παρέμβαση του βασιλιά Γεωργίου Α΄, ενώ συνέχισε τις σπουδές της στο Μόναχο και το Παρίσι, για να παραδώσει στη συνέχεια μια ευρεία θεματική γκάμα έργων, που περιλαμβάνει τοπιογραφίες, ηθογραφικές σκηνές, προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις, και μεταφέρουν ιμπρεσιονιστικές και μεταϊμπρεσιονιστικές ιδέες.
-Πώς αντανακλάται η παρουσία των γυναικών καλλιτεχνών στη συγκεκριμένη έκθεση;
Εκτός των έργων από τις δύο προαναφερθείσες ζωγράφους – Θάλεια Φλωρά-Καραβία και Σοφία Λασκαρίδου – στην έκθεση συναντάμε έργα Ελληνίδων καλλιτέχνιδων από όλο το εύρος του 20ού αιώνα, ξεκινώντας από αυτές που γεννήθηκαν στις πρώτες δεκαετίες του, όπως η Ελένη Κωνσταντινίδη, η Κούλα Μαραγκοπούλου, η Κούλα Μπεκιάρη, η Σελέστ Πολυχρονιάδη ή η Βάσω Κατράκη. Στην έκθεση εκπροσωπούνται με έργα τους ακόμα και οι μεταγενέστερες Ρένα Παπασπύρου, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Όπυ Ζούνη, Νίκη Καναγκίνη, Βάνα Ξένου, Μαρία Ζιάκα, Ευγενία Αποστόλου, Μαρία Φιλοπούλου, Ηώ Αγγελή, Θάλεια Χιώτη, Χριστίνα Κάλμπαρη, Μαρία Οικονομοπούλου και Κατερίνα Σάρρα.
-Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η θέση της τέχνης στην περιφέρεια σήμερα και τι σηματοδοτεί η παρουσία αυτής της έκθεσης στα Χανιά;
Η συνεργασία με τη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων μάς έφερε σε επαφή με έναν δραστήριο φορέα με έντονο τοπικό στίγμα και ευρύτερο όραμα για την ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού – με στόχους τους οποίους υπηρετεί επί σειρά ετών μέσα από ένα πολύπλευρο εκθεσιακό πρόγραμμα.
Η αξιοποίηση της Συλλογής της Τράπεζας της Ελλάδος με εξωστρέφεια, δηλαδή με σκοπό την παρουσίασή της σε ευρύτερο κοινό σε διαφορετικές πόλεις της Ελλάδας έδωσε το έναυσμα για αυτήν την εποικοδομητική συνάντηση. Μετά από εκθέσεις μας στην Καβάλα και την Ερμούπολη Σύρου, οι «Διαδρομές στην τέχνη» αποτελούν την τρίτη κατά σειρά παρουσίαση έργων της Συλλογής εκτός Αθηνών. Ευελπιστούμε η παρουσία αυτών των καλλιτεχνικών δημιουργιών σε ακόμα μία πόλη, υπό το βλέμμα ενός νέου κοινού, θα προσφέρει καινούργιες νοηματοδοτήσεις και αναγνώσεις των έργων, οι οποίες θα εμπλουτίσουν με τη σειρά τους και τη δική μας αντίληψη για τη Συλλογή.
-Σχετικά με τον κατάλογο της έκθεσης, μπορείτε να μας πείτε αν περιλαμβάνει ειδικά κείμενα ή αναλύσεις που να βοηθούν τον αναγνώστη/επισκέπτη να κατανοήσει βαθύτερα τις ενότητες και τις διαδρομές της έκθεσης;
Ο κατάλογος συνοδεύει φυσικά την έκθεση κατά τη διάρκειά της, όμως είναι με το πέρας της που αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς αποτελεί σημαντική αναμνηστική καταγραφή της. Για τον λόγο αυτό, ως προς το περιεχόμενό του, είναι οργανωμένος με την ίδια λογική των διαδρομών-ενοτήτων που συναντάμε και στη Δημοτική Πινακοθήκη. Αποτελεί δίγλωσση έκδοση και περιλαμβάνει το σύνολο των εικόνων των έργων που παρουσιάζονται στον εκθεσιακό χώρο, χωρισμένες σε τρία κεφάλαια. Στα κείμενα της έκδοσης υποστηρίζεται και αναλύεται η βασική επιμελητική ιδέα της έκθεσης, ενώ συνακόλουθα δίνονται στοιχεία για τους δημιουργούς, τα έργα τέχνης, όπως και για τις αισθητικές ή/και εννοιολογικές συνδέσεις που προκύπτουν μεταξύ τους εντός των διαδρομών που εντάσσονται.
