Θέμης Πάνου: Το θέατρο είναι μια πολύ σπουδαία συνάντηση

Η παράσταση, «Ελένη» του Ευριπίδη, της οποίας τη μετάφραση υπογράφει ο Παντελής Μπουκάλας, αποτελεί μια πολύχρωμη γιορτή Ειρήνης, με συγκίνηση και χιούμορ και καταδεικνύει τη ματαιότητα του πολέμου, αφού τόσο για τους νικητές όσο και για τους νικημένους οι συνέπειές του διαχρονικά είναι εξίσου ολέθριες.

Η παραγωγή συγκέντρωσε διθυραμβικές κριτικές, πέρσι το καλοκαίρι, όπου και αν παρουσιάστηκε ενώ οι προγραμματισμένες παραστάσεις της στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου ακυρώθηκαν λόγω των εκτεταμένων πυρκαγιών.

Στις 12 και 13 Αυγούστου η «Ελένη» θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2022.

Γραμμένο λίγο μετά τη συντριπτική ήττα των Αθηναίων στη Σικελική Εκστρατεία, το έργο Ελένη του Ευριπίδη διακρίνεται τόσο για τον αντιπολεμικό χαρακτήρα του όσο και για την ανάδειξη αρετών όπως η δύναμη του όρκου και η ευφυΐα, που προσωποποιούνται στη μορφή της κεντρικής ηρωίδας. Αντλώντας όχι από την ομηρική εκδοχή του μύθου, αλλά από αυτήν που δημιούργησε ο λυρικός ποιητής Στησίχορος, ο Ευριπίδης παρουσιάζει τον Τρωικό Πόλεμο σαν μια σφαγή χάριν ενός «ειδώλου» και όχι μιας πραγματικής γυναίκας. Αυτή η σχεδόν καταχρηστικά θεωρούμενη «τραγωδία», καθώς διακρίνεται για τα κωμικά στοιχεία της, παρουσιάζεται από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου.

-Αρχικά, θα θέλατε να μας μιλήσετε για την εκδοχή του έργου που παρουσιάζει ο Βασίλης Παπαβασιλείου; Τι θα παρακολουθήσουν οι θεατές;

Θα παρακολουθήσουν την Ελένη του Ευριπίδη ακριβώς όπως την έχει γράψει ο Ευριπίδης, με μία σύγχρονη οπτική σκηνοθετική του κυρίου Βασίλη Παπαβασιλείου. Ανήκει η Ελένη του Ευριπίδη στις τραγικωμωδίες, μαζί με τον Ίωνα και την Άλκηστη, και αυτή η οπτική υπηρετήθηκε στην παράσταση.

-Οι αρχαίες τραγωδίες είναι έργα στα οποία επιστρέφουμε ξανά και ξανά. Και φαίνεται πως πάντα εντοπίζουμε πράγματα που έχουν να μας πουν. Εσείς προσωπικά προτιμάτε περισσότερο ένα κλασικό ανέβασμα ενός αρχαίου έργου ή τις πιο πειραματικές προσεγγίσεις;

Όταν λέτε κλασικό ανέβασμα; Γιατί δεν ξέρουμε πώς ανέβαιναν αυτά τα έργα. Εκτός αν εννοείτε αυτό που βλέπουμε από το 1950 και μετά. Αυτό δεν είναι κλασικό. Είναι σύγχρονο. Οπότε το κλασικό είναι μια έκφραση η οποία παίρνει πολλές εκφάνσεις. Εγώ προτιμώ να παίζω τα αρχαία κείμενα.

Αν εννοείτε κλασικό-μη κλασικό, μοντέρνο-μη μοντέρνο, ο καθένας εννοεί κάτι διαφορετικό με αυτήν τη λέξη. Κάποιος λέει ότι είναι με χλαμύδα, άλλος λέει με μη χλαμύδα. Ούτε το μοντέρνο ξέρω τι είναι. Άλλος λέει γυμνοί, άλλος λέει ντυμένοι, άλλος λέει με σύγχρονο κοστούμι, άλλος λέει με κοστούμια του 1930. Τι είναι το μοντέρνο; Οπότε εγώ προτιμώ να παίζω το έργο καταρχήν και όλα τα άλλα, η όψη του ή η εικόνα του ή η εκφορά του, αυτά είναι θέματα άποψης σκηνοθετικής. Εμένα μ’ ενδιαφέρει να ερμηνεύω τον ρόλο.

-Σήμερα, εν μέσω μιας παρακμάζουσας εποχής, θα λέγαμε πως η Ελένη είναι ένα επίκαιρο έργο. Στην εποχή του Ευριπίδη, το είδωλό της αντικατόπτριζε τη ματαιότητα του πολέμου. Τι πιστεύετε πως μας αποκαλύπτει αυτή η τραγωδία για τη σύγχρονη εποχή;

Τη ματαιότητα. Το κούφιο της εξουσίας. Η Ελένη του Ευριπίδη παρουσιάζει τον Μενέλαο ως έναν έκπτωτο ομηρικό ήρωα, ο οποίος είναι σε απόλυτη ένδεια, πεινάει και ζητιανεύει. Έχει γίνει επαίτης. Τι άλλο να μας πει;

-Καταπιάνεστε με έναν απαιτητικό ρόλο, έναν Μενέλαο ταλαιπωρημένο και χωρίς εξουσία. Σας δυσκόλεψε η προσέγγισή του;

Ως προς ποιο κομμάτι; Όλοι οι ρόλοι με δυσκολεύουν. Δεν υπάρχει κάτι εύκολο. Δεν υπάρχει εύκολος ρόλος. Αν σας πουν κάτι τέτοιο, η δική μου άποψη είναι ότι δεν ισχύει. Όλοι οι ρόλοι είναι απαιτητικοί και θέλουν σκληρή εργασία και μόχθο.

-Όσο πλάθατε αυτόν τον χαρακτήρα, εντοπίσατε στοιχεία που σας αγγίζουν προσωπικά;

Προσωπικά, όχι. Άλλο ο ρόλος και άλλο η σκηνική του πραγμάτωση. Αυτό σημαίνει ότι αυτό που βλέπει ο θεατής στη σκηνή είμαι εγώ. Άρα, όλο το «είναι» μου, τα προσωπικά μου, είναι εκεί. Δεν ξέρουμε ποιος είναι ο Μενέλαος, δεν έχουμε φωτογραφία του. Οπότε αυτό που βλέπει ο θεατής είναι ο ηθοποιός. Ο συγκεκριμένος ηθοποιός με τη σάρκα του, με το αίμα του, με το παρελθόν του, με το μέλλον του, με την ψυχή του, με το «είναι» του. Αυτό βλέπουμε. Ό,τι, λοιπόν, κάνει αυτός ο ηθοποιός είναι το όλον του. Φυσικά και είναι προσωπικό του, δεν υπάρχει κάτι άλλο εκτός από το προσωπικό. Δεν είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Άλλη μία παρεξήγηση.

-Ταυτίζεστε ενδεχομένως με κάποια στοιχεία του ρόλου;

Δεν υπάρχει ταύτιση, γιατί δεν υπάρχει ο ρόλος. Δεν ξέρετε πώς είναι η Αντιγόνη, ο Κρέοντας, ο Άμλετ. Κανείς δεν ξέρει. Ούτε ξέρουμε πώς παίζονται αυτά τα πράγματα. Δεν έχουμε κάποιο manual, κάποιο εγχειρίδιο. Παρά μόνον οι άνθρωποι στο εδώ και τώρα που πραγματώνουν αυτό, που λένε αυτά τα λόγια. Μόνο το κείμενο υπάρχει. Ο ρόλος είναι μια κατασκευή, είναι κάτι άλλο. Μόνο το κείμενο, τα λόγια υπάρχουν και τα νοήματα και οι έννοιες. Αν αυτά μας συγκινούν συμβαίνει κάτι, αν δεν μας συγκινούν, τι συμβαίνει; Οι άνθρωποι, λοιπόν, που βρίσκονται επί σκηνής, βρίσκονται με το «είναι» τους.

-Εκτός από ηθοποιός, είστε και συγγραφέας. Θα λέγατε πως συμβάλλει αυτή η δραστηριότητα στη δουλειά σας στο θέατρο;

Ναι, φυσικά. Το θέατρο με βοηθάει πάρα πολύ στο γράψιμο και το γράψιμο πάρα πολύ στο θέατρο. Η εργασία που κάνω ως συγγραφέας, η επιμονή και η διόρθωση ξανά και ξανά και η βελτίωση μιας αρχικής ιδέας και η εμπιστοσύνη μου στον χρόνο για να ξαναδώ ένα κείμενο, να το επεξεργαστώ. Αυτό με βοηθάει πάρα πολύ στην δουλειά μου στο θέατρο, στην υποκριτική, δουλεύοντας έναν ρόλο, που δεν τελειώνει με την παράσταση, που έχει κι άλλο έδαφος. Και η δουλειά μου στο θέατρο με την επιμονή και τις πολλές πλευρές που έχει ένας ρόλος, βοηθάει στο γράψιμο.

-Τι θα θέλατε να αποκομίσει κάποιος που θα δει την παράσταση από αυτήν;

Το τι αποκομίζει κανείς συναρτάται από το γιατί έρχεται. Κάτι προσδοκά. Εάν αυτό που προσδοκά ικανοποιηθεί, τότε έχουμε κάνει πολύ καλά τη δουλειά μας. Θα ήθελα να ικανοποιηθεί, να χαρεί. Να επιβεβαιωθεί ότι η κίνησή του αυτή, να έρθει στο θέατρο, του προσέφερε χαρά και επιβεβαίωση ότι το θέατρο είναι μια πολύ πολύ σπουδαία συνάντηση. Τα έργα είναι αφορμές. Η συνάντηση έχει σημασία.

-Η παράσταση πρόκειται να παρουσιαστεί και στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Βιώνετε διαφορετικά το να ερμηνεύετε στην Επίδαυρο σε σχέση με άλλα μέρη;

Προφανώς, γιατί είναι διαφορετικά. Δεν είναι ίδια θέατρα. Είναι άλλη η χωροθεσία, άλλος ο τόπος, άλλες οι συνθήκες, άλλη η ακουστική, εννοώ και τα τεχνικά χαρακτηριστικά του κάθε θεάτρου και η τοποθεσία πολύ διαφορετική. Απλώς το Θέατρο της Επιδαύρου είναι ένα από τα ωραιότερα θέατρα του κόσμου. Και έχει άλλες απαιτήσεις. Οπότε, προφανώς το βιώνω διαφορετικά. Όπως διαφορετικά βιώνω μια παράσταση στο Δίο ή στους Φιλίππους ή στη Δωδώνη, αλλά η Επίδαυρος έχει τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά.

Είναι ένα θέατρο πάρα πολύ ολοκληρωμένο όπου η παρουσία του ηθοποιού στη σκηνή τον εκθέτει απολύτως. Σε όλα τα ανοιχτά θέατρα συμβαίνει αυτό, απλώς στην Επίδαυρο και οι θεατές προσέρχονται με άλλου είδους προσδοκίες, απαιτήσεις. Είναι ενταγμένο σε ένα διεθνές Φεστιβάλ, είναι μια άλλη σχέση. Οπότε, το να ανταποκριθεί κανείς σε αυτές τις προσδοκίες είναι ένα στοίχημα λίγο διαφορετικό. Δεν είναι άλλο ένα θέατρο. Δεν είναι άλλη μία παράσταση.

Διαβάστε επίσης:

Ελένη, του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου σε περιοδεία
Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2022: Η «Ελένη» του Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Βασίλη Παπαβασιλείου στέλνει μήνυμα αλληλεγγύης
ΚΘΒΕ: Δυνατότητα μεταφοράς προς και από την Επίδαυρο «Ελένη» του Ευριπίδη