Παγκόσμια Ημέρα Φυλακισμένου Συγγραφέα: Οι εμβληματικότεροι εκπρόσωποί της

Θα σου πω ένα μυστικό: το να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα, μοιάζει λίγο πολύ με το να φλερτάρεις. Ω, ναι. Και στα δύο επικρατεί αυτός με τις περισσότερες προσποιήσεις και πρωτοβουλίες. Ο τολμηρός. Ο επαναστάτης. Αυτός που έχει ένα καπέλο για να φορά και ένα από το οποίο βγάζει από μέσα λαγούς. Κοντολογίς, ξεχωρίζει πάντα και παντού ο τύπος που δεν αμφιβάλλει για τη δύναμή του για να μη δώσει δύναμη στην αμφιβολία του, που μερικές φορές η ζωή γελά μαζί του, αποφεύγοντας όμως τα «χοντρά» αστεία σε βάρος του, και που η δράση του τροφοδείται από την ετοιμότητα για ανάληψη ευθύνης. Ο ίδιος τύπος ξέρει πως όποιος διστάζει, χάνει την πολύτιμη σειρά του, πως είναι καλύτερο να φθείρεσαι μαχόμενος, από το να σκουριάζεις καθιστός και κατά φαντασίαν βολεμένος, και ανήκει στην κατηγορία εκείνων που ακόμα κι αν φυλακιστούν, κατορθώνουν να πετούν με το κλουβί τους.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο μάλιστα που στα δύσκολα καταπιάνεται με τη Λογοτεχνία επιβεβαιώνοντας πως η ανοησία του ανθρώπου έγκειται στο ότι έχει μια απάντηση για όλα, ενώ η σοφία και η αξία των μυθιστορημάτων στο ότι έχουν μια ερώτηση για όλα. Συχνά το μυαλό του είναι ένα μουσείο αντιμαχόμενων αληθειών που όμως ορισμένοι πασχίζουν να κατεδαφίσουν με κάθε τρόπο. Συνεπώς, η 15η Νοεμβρίου, η αλλιώς η Παγκόσμια Ημέρα Φυλακισμένου Συγγραφέα, τού ανήκει. Διότι ο φασισμός μισεί την ευφυΐα του, τη διαφορετικότητά του, αλλά κυρίως τρέμει τις αντιρρήσεις του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινωνικοπολιτικού «αντιρρησία», ο Βολταίρος. Ο Γάλλος συγγραφέας και φιλόσοφος απέρριψε ανοιχτά τους νόμους που πήραν στην εποχή του σα δεδομένο ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ένα κοπάδι πρόβατα, άνοιξε πόλεμο στο κράτος και την Καθολική Εκκλησία, κι απέδειξε πως είναι ένα βήμα πριν το θάνατο το να έχεις δίκιο όταν μια κυβέρνηση έχει άδικο. Πως η αναρχία που απειλεί να αποδομήσει μια κοινωνία, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα η σωτηρία της και όχι η τιμωρία της. Πως ο μόνος τρόπος να προστατεύσεις τα δικαιώματά σου είναι να προστατεύσεις τα δικαιώματα των άλλων, πως έχει ενδιαφέρον όταν οι άνθρωποι αρχίζουν να κροταλίζουν τα κάγκελα των κελιών τους, και πως αν κάποιοι δεν δράσουν, τούτο τον κόσμο θα τον αφήσουμε όπως τον βρήκαμε: στενό, κακό και μίζερο.

Ο Βολταίρος φυλακίστηκε κι εξορίστηκε ουκ ολίγες φορές για τούτες τις πεποιθήσεις, αλλά δεν το έβαλε κάτω, και μάλιστα κατά την ενδεκάμηνη φυλάκισή του στη Βαστίλη, έγραψε το έργο του «Οιδίποδας» αποδεικνύοντας ότι το να διαμαρτύρεσαι πέρα από τα όρια του νόμου δεν είναι προσβολή της δημοκρατίας, αλλά κάτι αναγκαίο γι’ αυτήν, κι ότι η απραξία είναι το συνώνυμο της αυτοκτονίας. Ο Βολταίρος, πιο συγκεκριμένα, πέτυχε στο να ξεσκεπάσει τους κυβερνώντες της εποχής του και να πείσει τους μελετητές του πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη τυραννία από εκείνη που ασκείται υπό τη σκέπη της νομοθεσίας και της δικαιοσύνης. Άραγε, πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα σήμερα;

Ένας ακόμα επαναστάτης του καιρού του υπήρξε και ο Φίοντορ Ντοστογιέφσκι. Ο Ρώσος μυθιστοριογράφος ανήκε σε σοσιαλιστικούς κύκλους, και λίγο έλειψε να οδηγηθεί στο απόσπασμα. Την τελευταία στιγμή ο Τσάρος άλλαξε τη γνώμη του και του επέβαλε 4ετή εξορία και καταναγκαστικά έργα στην Σιβηρία, και έτσι παρόλο που δικάστηκε με κατηγορία ότι συμμετείχε σε προδοτική συνωμοσία, έζησε και μετά την περιπέτειά του καταχρεωμένος όπως ήταν από τον εθισμό του στα τυχερά παιχνίδια, έγραψε μερικά από τα πιο γνωστά του αριστουργήματα όπως «Ο Παίκτης», «Οι αδελφοί Καραμαζώφ», «Ο Ηλίθιος», καθώς και τους «Δαιμονισμένους».

Ο Ντοστογιέφσκι είχε στο αίμα του την επανάσταση κι ήταν από αυτούς που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, αλλά γνωρίζουν ότι το κακό δεν προέρχεται απ’ την ατομική συμπεριφορά της ανθρωπότητας, αλλά από τη συλλογική, ότι επανάσταση υφίσταται μόνο εκεί όπου υπάρχει συνείδηση, ότι η δυστυχία που προκύπτει από την αδικία μπορεί να γίνει συνήθεια, κι ότι δεν φτάνει μόνο να παρατηρείς ότι το ποτάμι είναι βρώμικο, αλλά να ορμάς με σηκωμένα τα μανίκια και να το καθαρίζεις. Ο κοσμοκαλόγερος της ρωσικής λογοτεχνίας θα συνεχίσει για πολλά χρόνια να παραμένει επίκαιρος, καθώς όλοι θα αναρωτιόμαστε πώς να σταματήσουμε την οποιαδήποτε μορφή τρομοκρατίας, και ο τρόπος κάθε φορά θα είναι να πάψουμε απλώς να είμαστε μέρος της.

Ερχόμενοι στο σήμερα, λόγος γίνεται για την 50χρονη Τουρκάλα συγγραφέα και δημοσιογράφο, Ασλί Ερντογάν που φυλακίστηκε το 2016 με την κατηγορία συμμετοχής της σε τρομοκρατική οργάνωση και υπονόμευση της εθνικής ενότητας. Αποφυλακίστηκε έπειτα από τέσσερις μήνες, όμως ο εφιάλτης που έζησε δεν θα σβήσει ποτέ από μέσα της. Μέσα απ’ τα έργα της με χαρακτηριστικό το «Μήτε η σιωπή είναι πια δική σου», η πολύπαθη Ερντογάν κάνει λόγο για μια Τουρκία μη δημοκρατική, καθόλου δίκαιη, κλεισμένη στον εαυτό της, και αιμοβόρα.

Άκρως ευαίσθητη και τρομαγμένη από την εμπειρία της πίσω από τα κάγκελα της φυλακής, αλλά και γεμάτη αγωνία για το μέλλον της, η Ερντογάν αναδεικνύει ένα κράτος, το δικό της κράτος, στο οποίο ο εχθρός του ανθρώπου είναι ο ίδιος ο εαυτός του, όπου πολλοί θυμίζουν σβηστά κεριά, καθώς στερούνται πνευματικής ζωής και προόδου, όπου φοβούνται το κακό όνομα και όχι τη λερωμένη συνείδηση που θα τους ακολουθεί σαν κακιά πεθερά ως το τέλος της ζωής τους, κι όπου η ζωή δεν είναι μια μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό, μα ανάμεσα στο κακό και το χειρότερο.

Η ακτιβίστρια υπερ των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν θα μασήσει τα λόγια της, κι ας έχει αποφυλακιστεί υπό όρους. Θα φέρει στο φως ένα κράτος στο οποίο δεν ξέρεις πόσο δυνατός είσαι μέχρι το να φανείς δυνατός να είναι η μοναδική σου επιλογή, και ονειρεύεται ένα κράτος, όπου ο άνθρωπος θα είναι ελεύθερος όταν θα το θέλει, και αξία θα έχει η συμμετοχή στην αλλαγή, ακόμα κι αν δεν πετυχαίνει πάντα με την πρώτη. Γιατί έτσι έχουν τα πράγματα: πρέπει να γίνεσαι η μεταρρύθμιση που θες να έρθει.

Και όχι μόνον αυτό. Πρέπει να επιλέγεις μια μαχητική στάση απέναντι στα συστήματα που δεν σε καλύπτουν και σε καταπίνουν. Που σε φιμώνουν και σε αλυσοδένουν και που παραποιούν την αλήθεια. Πρέπει να θυμάσαι πως δράση χωρίς σκέψη μοιάζει με ένα απασφαλισμένο όπλο, και σκέψη χωρίς δράση με την επιτομή της ματαιότητας. Έχε στο νου σου πως κάποιοι οραματίστηκαν την ελευθερία πριν από σένα για σένα και στην έφεραν για δώρο όταν γεννήθηκες.

Χρέος σου είναι να τη διαφυλάξεις, και παίρνοντας παράδειγμα από όσους μάτωσαν γι’ αυτήν να μην ξεχνάς ότι πριν αποκτήσει κανείς εξουσία, πρέπει να έχει τη σοφία με την οποία θα τη διαχειριστεί, ότι οι πολιτικάντες σκέφτονται πάντα τις εκλογές και οι αληθινοί πολιτικοί τους πολίτες, πως μια ψήφος είναι πιο επικίνδυνη από μια σφαίρα γιατί με τη σφαίρα σκοτώνεις παραδείγματος χάριν το παιδί σου, ενώ με τη λάθος ψήφο, το παιδί σου καθώς και το παιδί του παιδιού σου.

Μην ξεχνάς επίσης πως η Λογοτεχνία απεχθάνεται το φίμωτρο, και θα είναι πάντα εδώ για να μας πείθει ότι το να γράφεις δε σημαίνει να ζεις, αλλά το να διαβάζεις σημαίνει να επιβιώνεις, ότι οι σκέψεις σχηματίζονται στα κείμενα όπως τα σύννεφα στον ουρανό, και ότι το τίμημα που πληρώνει όποιος ασχολείται μαζί της είναι η διαρκής επαγρύπνηση.