Με αφορμή την επέτειο διακοσίων χρόνων από τη γέννηση του Τζουζέππε Βέρντι, η Εθνική Λυρική Σκηνή σε συμπαραγωγή με το

Μέγαρο Μουσικής, παρουσιάζει την πεντάπρακτη μεγαλόπρεπη όπερα με μπαλέτο Ο σικελικός εσπερινός. Με αφετηρία ένα ιστορικό γεγονός αλλά και την τρέχουσα ιστορία της πατρίδας του, ο Βέρντι εμπνεύστηκε μία επαναστατική όπερα γεμάτη ενθουσιώδη, μελωδική μουσική.

Η υπόθεση αντλεί από το ιστορικό γεγονός εξέγερσης, η οποία πέρασε στην ιστορία με αυτό το όνομα. Το 1282 μ.Χ. στην υπό γαλλική κατοχή Σικελία, η δούκισσα Έλενα είναι ερωτευμένη με τον Αρρίγκο, ο οποίος αρχικά δεν γνωρίζει ότι είναι γιός του Γάλλου κυβερνήτη Μονφόρτε. Κατά τη διάρκεια χορού η Έλενα επιχειρεί να δολοφονήσει τον Μονφόρτε. Εκείνος όμως σώζεται χάρη σε παρέμβαση του Αρρίγκο, ο οποίος στο μεταξύ έχει πληροφορηθεί τη συγγένειά του με τον κυβερνήτη. Η Έλενα και οι συνωμότες συλλαμβάνονται. Ως αντάλλαγμα για την απελευθέρωσή τους, ο Μονφόρτε ζητά και πετυχαίνει από το γιό του να συμφιλιωθούν. Όμως, οι καμπάνες στον γάμο του Αρρίγκο με την Έλενα δίνουν το σύνθημα για την εξέγερση των Σικελών.

Η παραγωγή παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία του διευθυντή του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Ρενάτο Τζανέλλα, ο οποίος εντυπωσίασε το αθηναϊκό κοινό με το τολμηρό και μεγαλειώδες ανέβασμα του Φάουστ του Γκουνό, τον Ιανουάριο του 2012 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Τα σκηνικά και τα κοστούμια, υπογράφουν ο Αλεσσάντρο Κάμερα και η Κάρλα Ρικόττι.

Ο σκηνοθέτης σημειώνει: «Για να σκηνοθετήσεις τον Σικελικό εσπερινό πρέπει να μελετήσεις εις βάθος τα ιστορικά γεγονότα. Στη θρυλική όπερα του Βέρντι, το ιστορικό πλαίσιο είναι η σύγκρουση μεταξύ των Γάλλων και των Σικελών και μέσα σε αυτό μια άλλη σύγκρουση μεταξύ πατέρα και γιού, η οποία καταστρέφει τη σχέση μεταξύ του ανθρώπου και της πατρίδας του».

Μία μεγάλη παραγωγή με διεθνούς επιπέδου διανομή και τη συμμετοχή της Χορωδίας και του Μπαλέτου της ΕΛΣ. Την Ορχήστρα της ΕΛΣ θα διευθύνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του οργανισμού, Μύρων Μιχαηλίδης.

Ο σικελικός εσπερινός είναι μια από τις πιο μεγαλειώδεις όπερες του Βέρντι, η οποία παρουσιάζεται σπάνια στην Ελλάδα. Τελευταία φορά που παρουσιάστηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή, ήταν το 1978 στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού.

[Η παραγωγή η οποία επρόκειτο να παρουσιαστεί για οκτώ παραστάσεις θα παρουσιαστεί τελικά για τέσσερις, από τις 24 έως τις 27 Ιανουαρίου, λόγω των καθυστερήσεων που προέκυψαν από τις στάσεις εργασίας του τεχνικού προσωπικού της ΕΛΣ]

O σικελικός εσπερινός με μια ματιά

Ο συνθέτης / Ο Τζουζέππε Βέρντι, ο διασημότερος συνθέτης του ιταλικού ρομαντισμού, γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε της βόρειας Ιταλίας το 1813 και πέθανε στο Μιλάνο το 1901. Σπούδασε μουσική στο επαρχιακό Μπουσσέτο και στη συνέχεια στο Μιλάνο. Τα πρώτα του έργα γράφηκαν μέσα στο επαναστατικό κλίμα της εποχής, απηχώντας ιδεολογικά τον αγώνα για την απελευθέρωση των ιταλικών κρατιδίων από τους Αυστριακούς και την ενοποίησή τους σε κυρίαρχη χώρα. Η ενασχόληση του Βέρντι με την πολιτική τον ανέδειξε σε εθνικό σύμβολο. Ως ακροστιχίδα το σύνθημα Viva Verdi σήμαινε Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας-Viva Vittorio Emanuele Re D’ Italia. Το 1861 ο συνθέτης εξελέγη μέλος του πρώτου ιταλικού κοινοβουλίου. Διασημότερες όπερές του είναι οι Ναμπούκκο (1842), Ριγολέττος (1851), Ο τροβαδούρος (1853), Η παραστρατημένη/Τραβιάτα (1853), Η δύναμη του πεπρωμένου (1862), Αΐντα (1871), Οθέλλος (1887) και Φάλσταφ (1893). Με τη μουσική του ο Βέρντι εξέφρασε σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό επίπεδο την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη. Αγαπήθηκε από ιδιαίτερα πλατύ κοινό και απέκτησε εξαρχής δημοτικότητα που παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 19ου αιώνα, ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που έζησε εκείνη την μοναδική στιγμή στην Ιστορία της μουσικής, κατά την οποία η υψηλή τέχνη έγινε ταυτόχρονα και λαϊκή.

Το έργο / Πεντάπρακτη μεγάλη όπερα με μπαλέτο, ο Σικελικός εσπερινός βασίζεται σε ποιητικό κείμενο των Εζέν Σκριμπ και Σαρλ Ντυβεριέ, το οποίο, με τη σειρά του στηρίζεται στο έργο Ο δούκας της Άλμπας των ιδίων, κείμενο που είχε προταθεί στους συνθέτες Λυντοβίκ Αλεβύ και Γκαετάνο Ντονιτσέττι, πριν δοθεί σον Βέρντι. Ο όρος grand opéra αφορά πρωτίστως χαρακτηριστικά ύφους, παρά τη διάρκεια του έργου: Ο Σικελικός εσπερινός διαρκεί λιγότερο από τον Ιούλιο Καίσαρα του Χαίντελ ή την Σεμιράμιδα του Ροσσίνι ενώ ξεπερνά σε διάρκεια τους μοτσάρτειους Γάμους του Φίγκαρο μόνο όταν παρουσιάζεται με το μπαλέτο του. Έτσι, περισσότερο από την κυριολεκτική απόδοσή του ως μεγάλη όπερα, πιο ταιριαστή είναι, ενδεχομένως, η απόδοση του ως  μεγαλόπρεπη όπερα, καθώς ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο.

Πρεμιέρες / Ο Σικελικός εσπερινός πρωτοπαρουσιάστηκε στην παρισινή Όπερα στα γαλλικά, στις 13 Ιουνίου 1855. Η επιτυχία δεν ήταν σημαντική, έτσι ο Βέρντι επεξεργάστηκε εκ νέου ορισμένα μέρη για διαφορετικούς μονωδούς. Η νεότερη εκδοχή παρουσιάστηκε και πάλι στο Παρίσι στις 6 Ιουλίου 1863. Στο μεταξύ, το έργο είχε μεταφραστεί στα ιταλικά από τον Αρνάλντο Φουζινάτο και με τον τίτλο Ιωάννα των Γκούτσμαν, τον οποίο ενέκρινε η λογοκρισία, παρουσιάστηκε στο Βασιλικό Θέατρο Πάρμας, 26 Δεκεμβρίου 1855.

Στην Ελλάδα αναφέρεται παράσταση της όπερας με τον τίτλο Ιωάννα των Γκούτσμαν στο περίφημο Σαν Τζάκομο της Κέρκυρας το 1860. Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η όπερα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην ιταλική της εκδοχή στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στις 2 Ιουλίου 1978.

Σύνοψη

Α’ Πράξη / Παλέρμο, 1282 μ.Χ. Στην κεντρική πλατεία της πόλης, μπροστά από το διοικητήριο και τους στρατώνες των Γάλλων κατακτητών, Γάλλοι στρατιώτες, ανάμεσα στους οποίους οι Ρομπέρτο και Τεμπάλντο, πίνουν και τραγουδούν ενθυμούμενοι την πατρίδα τους. Οι Σικελοί παρατηρούν τη σκηνή με συναισθήματα εχθρότητας και οργής. Δύο Γάλλοι αξιωματικοί προειδοποιούν τους στρατιώτες για τα τοπικά ήθη και τον τρόπο απάντησης των Σικελών εάν κάποιος ενοχλήσει τις γυναίκες τους.

Η δούκισσα Έλενα πενθεί τον αδελφό της, ο οποίος θανατώθηκε ως όμηρος των Γάλλων. Ο μεθυσμένος Ρομπέρτο της ζητά να τραγουδήσει για τους κατακτητές, και προς μεγάλη έκπληξη, εκείνη δέχεται. Όμως το τραγούδι της καταλήγει ενθαρρύνοντας τον λαό να πάρει την τύχη στα χέρια του. Ξεσπούν ταραχές που καταπνίγονται με την εμφάνιση του διοικητή Μονφόρτε στην είσοδο του διοικητηρίου.

Φτάνει ο Αρρίγκο. Είναι ερωτευμένος με την Έλενα και την πληροφορεί ότι τον απάλλαξαν από κατηγορίες προδοσίας. Ο Μονφόρτε, που άκουσε τον διάλογο, τον πληροφορεί πως απαλλάχθηκε με δική του διαταγή. Ο διοικητής απομακρύνει τους άλλους και μένει μόνος με τον Αρρίγκο. Τον ρωτά σχετικά με την καταγωγή του. Παρότι εισπράττει περιφρόνηση αντί για τις προσδοκώμενες απαντήσεις, προσφέρει στον Αρρίγκο την ευκαιρία να υπηρετήσει στον Γαλλικό στρατό. Ο Αρρίγκο αρνείται και σπεύδει να συναντήσει εκ νέου την Έλενα, παρά την αντίθετη υπόδειξη του Μονφόρτε.

Β’ Πράξη / Σε μία ακτή κοντά στο Παλέρμο αποβιβάζεται ο Τζοβάννι ντα Πρότσιντα. Επιστρέφει από εξορία, προκειμένου να οδηγήσει του Σικελούς πατριώτες ενάντια στους κατακτητές. Συναντά φίλους και ομοϊδεάτες, ανάμεσα στους οποίους ο Αρρίγκο και η Έλενα. Μία γιορτή αρραβώνων που θα πραγματοποιηθεί το ίδιο βράδυ στο παρεκκλήσι της Αγίας Ροζαλίας, κρίνεται ως κατάλληλη στιγμή για την εξέγερση.

Ο Αρρίγκο εξομολογείται στην Έλενα τον έρωτά του, καθώς επίσης τη διάθεσή του να εκδικηθεί το θάνατο του αδερφού της. Ο Μπετύν φέρνει στον Αρρίγκο μία πρόσκληση για επίσημο χορό, τον οποίο πρόκειται να παραθέσει ο Μονφόρτε. Ο Αρρίγκο τον προσβάλλει και συλλαμβάνεται. Ο Πρότσιντα επιστρέφει και πληροφορείται το συμβάν από την Έλενα. Συγκεντρώνεται κόσμος για τα αρραβωνιάσματα. Αρχίζουν οι χοροί και οι Γάλλοι στρατιώτες γλυκοκοιτάζουν τις γυναίκες. Ο Πρότσιντα τους ενθαρρύνει να προχωρήσουν και οι Γάλλοι, πράγματι, παρασύρουν κάποιες κοπέλες. Στην συνέχεια, ο Πρότσιντα και η Έλενα επισημαίνουν το γεγονός τους Σικελούς και ξεσπούν οι αναμενόμενες ταραχές. Τα πνεύματα εξάπτονται ακόμα περισσότερο καθώς περνά ένα πλοίο με Γάλλους αξιωματικούς και τις γυναίκες τους –ορισμένες είναι από τη Σικελία– που κατευθύνονται προς τον χορό του διοικητή. Οι Σικελοί ορκίζονται εκδίκηση ενώ ο Πρότσιντα αποκαλύπτει σχέδιο δολοφονίας του Μονφόρτε κατά την διάρκεια του χορού.

Γ’ Πράξη / Στο γραφείο του, μελαγχολικός, ο Μονφόρτε αναλογίζεται ότι εγκατέλειψε τη μητέρα του Αρρίγκο. Σε επιστολή της προς αυτόν, καθώς πέθαινε, του αποκάλυπτε πως ο Αρρίγκο είναι γιος του. Τις σκέψεις του διακόπτει ο Μπετύν, που τον πληροφορεί ότι ο Αρρίγκο συνελήφθη. Ο Μονφόρτε διατάζει να τον φέρουν μπροστά του: δεν θα ήθελε τίποτε περισσότερο από την αγάπη του γιου του. Συναισθηματικά έντονα φορτισμένος, αποκαλύπτει στον Αρρίγκο την αλήθεια. Συνειδητοποιώντας τις συνέπειες αυτής της αποκάλυψης, ανάμεσα σε άλλα τι σημαίνει για τη σχέση του με την Έλενα, ο Αρρίγκο αρνείται τον πατέρα του και φεύγει.

Στην αίθουσα χορού του διοικητικού μεγάρου είναι συγκεντρωμένοι οι καλεσμένοι, μερικοί από τους οποίους έχουν μεταμφιεστεί. Ανάμεσά τους, η Έλενα, ο Αρρίγκο και ο Πρότσιντα. Για να διακρίνονται από τους υπόλοιπους καλεσμένους, οι συνωμότες φορούν μία συγκεκριμένη κορδέλα. Εισέρχεται ο Μονφόρτε και οι γιορτή αρχίζει με ένα μπαλέτο, θέμα του οποίου είναι οι τέσσερις εποχές. Ο Αρρίγκο πληροφορείται για την πρόθεση δολοφονίας του Μονφόρτε και επιχειρεί να προειδοποιήσει τον πατέρα του. Τη στιγμή που η Έλενα επιχειρεί να τον μαχαιρώσει, μπαίνει ανάμεσα στην αγαπημένη και τον πατέρα του. Οι στρατιώτες συλλαμβάνουν όλους τους συνωμότες και ο Μονφόρτε ελπίζει σε συμφιλίωση με τον γιο του, που όμως αποκηρύσσεται από τους συντρόφους του ως προδότης.

Δ’ Πράξη / Ο Αρρίγκο φτάνει με ειδική άδεια στο προαύλιο της φυλακής, προκειμένου να συναντήσει τους συντρόφους του. Σκέπτεται ποιο θα μπορούσε να είναι το μέλλον και ελπίζει πως η Έλενα θα τον συγχωρήσει. Αρχικά, εκείνη του επιτίθεται. Όμως, όταν πληροφορείται την αλήθεια τον καταλαβαίνει.
Συνοδευόμενος από φρουρούς εμφανίζεται ο Πρότσιντα. Πληροφορούμενος την σχέση του Αρρίγκο με τον Μονφόρτε πιστεύει πως δεν υπάρχει πλέον μέλλον για την απελευθέρωση της πατρίδας του. Ο Αρρίγκο παρακαλεί τον Μονφόρτε να ελευθερώσει τους συντρόφους του κι εκείνος δέχεται υπό την προϋπόθεση ότι ο Αρρίγκο θα τον αποκαλέσει «πατέρα». Ο Αρρίγκο διστάζει, η Έλενα και ο Πρότσιντα προτιμούν τον θάνατο παρά την ταπείνωση. Οδηγούνται στο δήμιο. Ο Μονφόρτε εμποδίζει τον Αρρίγκο να τους ακολουθήσει και τότε εκείνος τον αποκαλεί τρεις φορές «πατέρα». Ο Μονφόρτε κρατά τον λόγο του, ελευθερώνει τους δύο και ορίζει το γάμο του γιού του με την Έλενα το ίδιο κιόλας απόγευμα. Ο Πρότσιντα είναι αποφασισμένος να μην χάσει και αυτή την ευκαιρία.

Ε’ Πράξη / Σε παρεκκλήσι στον κήπο του διοικητικού μεγάρου έχουν αρχίσει οι ετοιμασίες για το γάμο. Η Έλενα δέχεται άνθη από τις φίλες της ενώ ο Αρρίγκο είναι μάλλον σκεπτικός. Ο Πρότσιντα αποκαλύπτει στην Έλενα πως η καμπάνες του γάμου θα σημάνουν την έναρξη της εξέγερσης και την σφαγή των ανυποψίαστων Γάλλων. Εκείνη αρνείται να προχωρήσει η διαδικασία της τελετής. Φτάνει ο Μονφόρτε συνοδευόμενος από ευγενείς. Παραβλέποντας τις αντιρρήσεις της Έλενας ενώνει το ζευγάρι και δίνει σήμα να ηχήσουν οι καμπάνες. Στην σκηνή εισβάλλουν οπλισμένοι Σικελοί που ζητούν εκδίκηση.

Συμπαραγωγή Εθνική Λυρική Σκηνή- Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης
Σκηνοθεσία- Χορογραφία – Φωτισμοί: Ρενάτο Τζανέλλα
Σκηνικά: Αλεσσάντρο Κάμερα
Κοστούμια: Κάρλα Ρικόττι
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Γκουίντο ντι Μονφόρτε:
Δημήτρης Πλατανιάς (24, 26/1/2013)
Κάρλος Αλμαγκέρ (25, 27/1/2013)
Εξοχότατος Μπετύν:
Άκης Λαλούσης (24, 26/1/2013)
Διονύσης Τσαντίνης (25, 27/1/2013)

Κόμης του Βωντμόν:
Δημήτρης Κασιούμης (24, 26/1/2013)
Γιώργος Ρούπας(25, 27/1/2013)

Αρρίγκο:
Γκρέκορυ Κούντε (24, 26/1/2013)
Ρούντυ Παρκ (25, 27/1/2013)
Τζοβάννι ντα Πρότσιντα:
Δημήτρης Καβράκος (24, 26/1/2013)
Τάσος Αποστόλου (25, 27/1/2013)
Δούκισσα Έλενα:
Τσέλια Κοστέα (24, 26/1/2013)
Λιάνα Χαρουτουνιάν (25, 27/1/2013)
Νινέττα:
Μαρισία Παπαλεξίου (24, 26/1/2013)
Μαρία Καραγιαννάκη (25, 27/1/2013)
Ντανιέλι:
Χρήστος Κεχρής (24, 26/1/2013)
Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος (25, 27/1/2013)
Τεμπάλντο:
Σταμάτης Μπερής (24, 26/1/2013)
Δημήτρης Ναλμπάντης (25, 27/1/2013)
Ρομπέρτο:
Πέτρος Σαλάτας (24, 26/1/2013)
Γιάννης Σελητσανιώτης (25, 27/1/2013)
Μανφρέντο:
Ζαχαρίας Τσούμος (24, 26/1/2013)
Χαράλαμπος Βελισάριος (25, 27/1/2013)

Συμμετέχουν  η Ορχήστρα, η Χορωδία και το Μπαλέτο της  ΕΛΣ

Συμπαραγωγή: Εθνική Λυρική Σκηνή – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών