Ο Μακιαβέλι δεν θα ήταν και πολύ ικανοποιημένος αν ζούσε στη σημερινή εποχή και άκουγε το όνομά του να είναι ταυτισμένο με την συνωμοσία, την πλεκτάνη και την μηχανορραφία. Διότι έχει αποκοπεί μια περίφημη φράση του, η ξακουστή «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», η οποία έχει παραφραστεί και παρεξηγηθεί κατά κόρον. Ο ηγεμόνας του Μακιαβέλι είναι ένα κείμενο που βάλλει κατά του τότε κυβερνήτη με κομψό και ουσιαστικό τρόπο και εμμέσως πλην σαφώς τον καλεί να συμμορφωθεί με ηθικούς κανόνες και να δει το πραγματικό συμφέρον του λαού. Η διαχείριση της εξουσίας είναι μια δύσκολη και άκρως απαιτητική επιχείρηση, δεν είναι ο καθένας ικανός να ανταπεξέλθει στην διεκπεραίωσή της, η υπεροψία και η έπαρση είναι κακοί σύμβουλοι και κάθε παρεκτροπή από τις αρχές και τις αξίες που διέπουν μια ορθή και δίκαιη πολιτική είναι ικανή να καταδικάσει τον κυβερνήτη και να τον καταστήσει μισητό πρόσωπο. Το παράδειγμα του τελευταίου βασιλιά της Γαλλίας πριν την Γαλλική Επανάσταση είναι ένα τέτοιο παράδειγμα και το κείμενο αυτό του Μακιαβέλι αποτελεί σταθμό στην πολιτική φιλοσοφία.
Ένας εμβληματικός και πρωτοπόρος οδηγός χρήσης της εξουσίας από έναν σπουδαίο άνδρα
Η μετάφραση του Ηγεμόνα από τα χέρια του Νίκου Καζαντζάκη είναι προφανώς ένα σημείο αναφοράς στην ελληνική εκδοτική πραγματικότητα καθώς ο Έλληνας στοχαστής και συγγραφέας πέρασε και εκείνος τον δικό του Γολγοθά τόσο από την Ελλαδική όσο και από την Καθολική εκκλησία, η μία κόντεψε να τον αφορίσει, η δεύτερη απαγόρευσε το κείμενό του ως σκανδαλώδες. Άρα, οι δύο στοχαστές διήγαν σε διαφορετικές εποχές παράλληλους βίους και ανδρώθηκαν μέσα σε ένα περιβάλλον τοξικότητας και εχθρικότητας, ο καθένας μέσα σε διαφορετικές συνθήκες αλλά για σχεδόν τους ίδιους λόγους. Όταν η Εκκλησία ανακατεύεται εκεί που δεν την σπέρνουν – βλέπε περίπτωση Γαλιλαίου που λίγο έλειψε να οδηγηθεί στην πυρά και αναγκάστηκε να αποσύρει τις θεωρίες του – συμβαίνουν σημεία και τέρατα, η ελευθερία στην έκφραση είναι δικαίωμα του καθενός και κανείς δεν μπορεί να απαγορεύει κείμενα στο όνομα ενός Θεού, ο οποίος ποτέ δεν έδωσε εντολή για κάτι ανάλογο.
Ο ηγεμόνας αποτελεί πυξίδα ορθής χρήσης της εξουσίας με βάση όσα βέβαια ίσχυαν πριν από 500 χρόνια περίπου αν και πολλά από αυτά που ισχυρίζεται και αναφέρει ο Μακιαβέλλι δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα. Ωστόσο, σήμερα που οι καιροί έχουν αλλάξει και οι εξουσίες είναι άλλου τύπου κάποια από τα στοιχεία του λόγου του αποτελούν περισσότερο ιστορικές αναφορές παρά παραδείγματα για τον σύγχρονο πολιτικό ηγεμόνα. Είναι όμως πάντα σοφές οι απόψεις του και πάντα διαχρονικές, ειδικά όταν χρησιμοποιεί παραδείγματα από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, καθώς η δική του εποχή με εκείνες τις περιόδους δεν απέχουν και πολύ και άρα ο λόγος του είναι ακριβής και πολύτιμος, φωτεινός και ξεκάθαρος. Εξάλλου, είναι διεξοδική η μελέτη του περί της αρχαιότητας.
Ο Μακιαβέλλι πρέπει να μελέτησε τους Αρχαίους Έλληνες αλλά και Ρωμαίους συγγραφείς και φιλοσόφους όπως για παράδειγμα τον Θουκυδίδη αλλά και το Μάρκο Αυρήλιο καθώς τόσο αυτοί όσο και πολλοί άλλοι είχαν ήδη μιλήσει και καταθέσει τις απόψεις τους για αυτό το μέγα ζήτημα στα δικά τους γραπτά. Ο Μακιαβέλλι, πρωτοπόρος και ρηξικέλευθος για την εποχή του αλλά και για κάθε εποχή, είναι ο συγγραφέας,, εκτός από τον Ηγεμόνα και των όχι και τόσο γνωστών στο ευρύ κοινό Φλωρεντινών ιστοριών, ιστοριών που αποτυπώνουν ανάγλυφα την μακραίωνη ιστορία της πόλης της Φλωρεντίας αλλά και της ευρύτερης περιοχής μέσα από τα μάτια ενός σπουδαίου στοχαστή. Φιλόδοξος και πολυμήχανος σαν Οδυσσέας υφαίνει ήδη τον ιστό της πολιτικής του αναρρίχησης με υπομονή και στρατηγική που πολλοί θα ζήλευαν για να καταδείξει στους ανθρώπους πώς θα πρέπει να κινούνται πολιτικά με στόχο το κοινό καλό.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
«Ποτέ ένας καινούριος ηγεμόνας δεν αφόπλισε τους υπηκόους του · το εναντίον, όταν τους βρήκε ξαρμάτωτους, τους αρμάτωσε πάντα · γιατί, αρματώνοντάς τους, κάνεις δικούς σου τους αρματωμένους, κάνεις πιστούς όσους υποψιάζουσουν, κι όσοι ήταν πιστοί παραμένουν σταθεροί, κι από υπήκοοι γίνουνται οπαδοί σου. Κι επειδή είναι αδύνατο να οπλίσεις όλους σου τους υπηκόους, όταν ευεργετεί αυτούς που οπλίστηκαν, μπορείς από τους άλλους να ‘σαι πολύ ασφαλισμένος» μεταφράζει ο Νίκος Καζαντζάκης ως προς τα έργα των ηγεμόνων και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίζουν τους υπηκόους τους. Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν έχει απλά μεταφράσει τον Μακιαβέλι, έχει μελετήσει τον τρόπο σκέψης του και η μετάφραση που παραδίδει είναι ένα έργο εμπνευσμένο για κάθε αναγνώστη, ένα έργο διαχρονικό και ολοζώντανο. Ταξίδεψε στην Ιταλία από το 1924 και έκτοτε πιο συστηματικά και οι περιγραφές του από εκεί είναι απόδειξη του θαυμασμού και της έκπληξής του για αυτά που αντίκρυσε. Θα μεταβεί στην Πομπηία, την Νάπολη, την Ασίζη όπου θα μαγευτεί από τις ζωγραφικές του Τζότο και όλη αυτή η ατμόσφαιρα τον αγγίζει βαθιά μέσα του ώστε θα γράψει τον Φτωχούλη του Θεού.
Αυτή η συνεύρεση του Καζαντζάκη με τον Μακιαβέλι δεν είναι τυχαία, όπως τυχαία δεν είναι και η μετάφραση της Θείας Κωμωδίας του Δάντη, καθώς διψά για αυτή την αναμέτρηση με τα σπουδαία κείμενα όλων των εποχών. Εν κατακλείδι, ο Μακιαβέλλι είναι από αυτούς που μιλάει χωρίς να κρατά προσχήματα και για αυτό ο λόγος του είναι απεχθής στο περιβάλλον του, αυτό είναι που συγκινεί τον Καζαντζάκη και ταυτίζεται με το πνεύμα του. Με όπλο λοιπόν και μοχλό την αρχαία σκέψη, ο Μακιαβέλι ξεδιπλώνει το κουβάρι των πολέμων και των συγκρούσεων για να συγκρουστεί ο ίδιος με την ανάγκη για προσφυγή σε συρράξεις. Ο ίδιος παρουσιάζεται ώριμος όσο ποτέ και τα όσα καταγράφει αποτελούν αδιαμφισβήτητα κληρονομιά και παρακαταθήκη για το πώς αξίζει να κυβερνάται ο κόσμος και το πώς οι ηγεμόνες οφείλουν να δρουν και να συμπεριφέρονται για το καλό της κοινωνίας και της πόλης τους. Ο Μακιαβέλλι είναι πανούργος και οξυδερκής, είναι εκείνος που γράφει “γεννήθηκα φτωχός και έμαθα να μοχθώ σκληρά προτού γλεντήσω”. Ο ηγεμόνας πάνω από πεντακόσια χρόνια αργότερα συνεχίζει να αποτελεί εγχειρίδιο για τον εκάστοτε κυβερνήτη, ο οποίος οφείλει να έχει ευήκοα ώτα και να μην εμφανίζεται αλαζόνας και απόμακρος.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο ηγεμόνας»
«Πρέπει λοιπόν ο ηγεμόνας να μη νοιάζεται για τη δυσφημία του σκληρού, για να κρατάει τους υπηκόους του ενωμένους και πιστούς · γιατί μ’ ελάχιστα παραδείγματα θα φανεί πιο πονόψυχος απ’ όσους, από υπερβολική πονοψυχιά, ανέχουνται αταξίες, που γεννούν φόνους κι αρπαγές. Και τούτο, γιατί οι αταξίες βλάφτουν αλάκερη την ολότητα, ενώ οι τιμωρίες που επιβάλλει ο ηγεμόνας βλάφτουν μονάχα άτομα»
Διαβάστε επίσης:
Νικολό Μακιαβέλι – Ο ηγεμόνας: Ένας οδηγός χρήσης της εξουσίας σε μετάφραση Νίκου Καζαντζάκη
