Νίκος Κυπουργός: Προσωπικά μου αρέσει να ακροβατώ ανάμεσα σε διαφορετικά μουσικά ιδιώματα

Μια ατμοσφαιρική βραδιά αφιερωμένη στο πολύπλευρο έργο του Νίκου Κυπουργού για το θέατρο, που εκτείνεται από το αρχαίο δράμα ως το μιούζικαλ. Μέσα από απρόσμενες συναντήσεις, εκλεκτοί προσκεκλημένοι θα μας αποκαλύψουν τα πολλά πρόσωπα της μακρόχρονης πορείας του, μέσα από άγνωστα και αγαπημένα τραγούδια του.

-Φέτος παρουσιάζετε τα «Κυπο-Θεατρικά» στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου. Πώς νιώθετε για την εκ νέου συμμετοχή σας στο Φεστιβάλ Αθηνών;

Η τελευταία μου συμμετοχή στο Φεστιβάλ ήταν με τα «Μυστικά της Εγνατίας» στο Ηρώδειο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη μεγάλη συγκίνηση που ένιωσα με τα τραγούδια των Πομάκων, των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, των Βλάχων, των Αρβανιτών, των Ποντίων, των τουρκόφωνων και των σλαβόφωνων. Μοναδική εμπειρία, ίσως η πιο αγαπημένη μου συναυλία κι ας μην ήταν δική μου η μουσική.

Τώρα πρόκειται για κάτι πολύ διαφορετικό, εκθέτω για πρώτη φορά την πολύχρονη προσωπική, αμιγώς θεατρική ιστορία μου, και μάλιστα σ’ έναν χώρο ιδανικό για κάτι τέτοιο, και με ιδανικούς συνεργάτες, μουσικούς και τραγουδιστές.

-Θα θέλατε να μας μιλήσετε για το πρόγραμμα και για όσα θα ακούσουμε στη συναυλία;

Θα ακουστούν τραγούδια από θεατρικές παραστάσεις των τελευταίων σαράντα ετών για τις οποίες έχω γράψει τη μουσική, τα οποία πιστεύω ότι μπορούν να λειτουργήσουν και αυτόνομα. Επέλεξα τραγουδιστές από διαφορετικούς μουσικούς χώρους, που έχουν χαρακτηριστικό προσωπικό στίγμα ο καθένας, ώστε να καλύψουν μία ευρεία γκάμα διαφορετικών μουσικών στυλ και να αναδείξουν αυτή την πολυμορφία: Γιάννης Διονυσίου, Χρήστος Θηβαίος, Έλενα Λεώνη, Ερασμία Μαρκίδη, Τάσος Μισυρλής, Μαρίνα Σάττι. Θα ακουστούν επίσης αποσπάσματα από έργα μου για το Μουσικό Θέατρο από δύο εξαιρετικούς λυρικούς τραγουδιστές, τον Δημήτρη Πακσόγλου και την Μαρία Κατριβέση. Ο φίλος μου Θοδωρής Αμπαζής με τις εικαστικές και σκηνοθετικές του παρεμβάσεις ζωντανεύει αυτόν τον κήπο.

-Το θέατρο και ο κινηματογράφος αποτελούν διαφορετικά πλαίσια μέσα στα οποία έχετε δουλέψει. Πώς αντιμετωπίζετε τη μουσική δημιουργία σε κάθε περίπτωση; Υπάρχει κάτι που πάντα μένει αναλλοίωτο, όσο και αν αλλάζει το πλαίσιο;

Όσον αφορά το πρώτο σκέλος, θέατρο και κινηματογράφος έχουν πολλά κοινά ως προς την μουσική αντιμετώπιση. Πρόκειται για παραγγελίες, οι οποίες θέτουν συγκεκριμένα όρια, ενίοτε πολύ ιδιαίτερα και απρόσμενα, καθώς καλείσαι να υπηρετήσεις όχι μόνο ένα διαφορετικό έργο, που σε ταξιδεύει σε διαφορετικό χώρο και χρόνο, αλλά και την ιδιαίτερη ματιά του εκάστοτε σκηνοθέτη. Στο θέατρο όμως η μουσική μπορεί, στην ιδανική της μορφή, να είναι ζωντανή ώστε να συνδιαλέγεται καθημερινά με τους ηθοποιούς.

Ως προς το δεύτερο σκέλος, θίγετε ένα θέμα πολύ ουσιαστικό και νομίζω διαχρονικό στην τέχνη: αυτό που λέμε προσωπικό ύφος. Είναι εκείνο που σε χαρακτηρίζει, που αν το έχεις, δεν μπορείς να το κρύψεις, όσο κι αν αλλάζεις ρούχα. Συχνά συγχέεται με τη μανιέρα, που έχει μάλλον αρνητική χροιά: είναι το αναμενόμενο, η επανάληψη μιας σίγουρης συνταγής της οποίας τελικά είσαι δέσμιος. Το θέατρο, όπως και ο κινηματογράφος, προϋποθέτει να χαίρεσαι να μεταμορφώνεσαι διαρκώς, να δανείζεσαι και ξένα ρούχα καμιά φορά. Προσωπικά μου αρέσει να ακροβατώ ανάμεσα σε διαφορετικά μουσικά ιδιώματα, κι αν υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής πίσω απ’ όλα αυτά, τόσο το καλύτερο. Το θέατρο και το σινεμά σου προσφέρουν πολλές τέτοιες ευκαιρίες, κι αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που με ελκύουν, πέρα από την ιδιαίτερη αγάπη μου σ’ αυτές τις τέχνες. Δοκιμάζω διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης, προσπαθώ να εκπλήξω εμένα τον ίδιο. Μοιάζει κάπως με την τέχνη του ηθοποιού, ο οποίος καλείται να υποδυθεί ας πούμε σήμερα έναν καλό οικογενειάρχη, αύριο έναν δολοφόνο. Ή με την τέχνη του… χαμαιλέοντα.

Σε κάθε περίπτωση, νομίζω ότι τίποτα δεν είναι μόνο δικό μας. Το «προσωπικό» είναι αποκύημα επιρροών απ’ αυτά που αγαπάμε και θαυμάζουμε. Αν αυτά τα έχουμε αφομοιώσει, έχουν γίνει δικά μας. Μας εμπλουτίζουν χωρίς να αφαιρούνται από κανένα. Αντλούμε νερό από πηγάδι αστείρευτο. Αρκεί να μην ξεδιψάμε.

-Η μουσική σας χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία, με επιρροές τόσο από τη Δύση όσο και από την Ανατολή. Είχατε ποτέ την επιθυμία να επικεντρωθείτε σε κάποιο συγκεκριμένο είδος μουσικής ή μουσικό ρεύμα;

Από την πρώτη μου νεότητα (αν υποθέσουμε ότι τώρα διανύω τη δεύτερη!) απέφευγα να εγκλωβιστώ σε κάποιο είδος. Δεν είναι κάτι απαραίτητα καλύτερο ή χειρότερο αυτό, είναι μάλλον κάτι έμφυτο, κάτι σαν τον ιό που του αρέσει να μεταλλάσσεται. Πάντως στα έργα μου για το Μουσικό Θέατρο είμαι οπωσδήποτε πιο ελεύθερος, αποτελούν άρα μια πιο «προσωπική» πρόταση. Το είδος αυτό μ’ ενδιαφέρει περισσότερο απ’ όλα, γιατί συνενώνει τις τέχνες με τρόπο ιδανικό.

-Ποια είναι η άποψή σας για τις κατηγοριοποιήσεις της μουσικής στη σημερινή εποχή;

Νομίζω ότι είναι ίσως βολικές για τους ερευνητές και τους μουσικολόγους αλλά δεν ευνοούν την τέχνη. Προσωπικά προτιμώ τις αναπάντεχες συναντήσεις στο μεταίχμιο, στα όρια, οτιδήποτε ξεφεύγει από την εύκολη οριοθέτηση. Οι διπλοί ρόλοι, τα αμφίσημα και τα φαινομενικά αντιφατικά, το τραγικό μέσα στην κωμωδία, το κωμικό μέσα στο δράμα, όπως ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή. Θυμάμαι πόσο με γοήτευε νεαρό ο μουσικός όρος “drama giocoso”. Μπορεί να μου αρέσει βέβαια να προσφεύγω και σε συγκεκριμένα μουσικά ιδιώματα, ακόμα και σε σαφείς αναφορές π.χ. στην παραδοσιακή, στην τζαζ, στη ροκ, για να εξυπηρετήσω τις ανάγκες ενός έργου. Όμως εκείνα που με ερεθίζουν περισσότερο είναι όσα δεν μπορείς να τα κατατάξεις. Στην εποχή μας όλο και περισσότερο οι σημαντικότερες φωνές σε όλες τις τέχνες ξεφεύγουν από σχολές και ρεύματα. Και είναι όχι μόνο νόμιμες αλλά και ευπρόσδεκτες κάθε είδους απρόσμενες προσμίξεις.

-Πιστεύετε πως σήμερα δίνονται ευκαιρίες σε νέους συνθέτες να πειραματιστούν; Είναι ο πειραματισμός κάτι απαραίτητο για τη δημιουργική διαδικασία;

Πιστεύω ότι ο δημιουργός είναι και εξερευνητής και εφευρέτης. Ο πειραματισμός, η ανάγκη για ανανέωση, όπως και η ανάγκη να βρει κανείς την προσωπική του φωνή, είναι διαχρονικά ζητούμενα στην τέχνη. Όσο για τις ευκαιρίες, πάντα υπάρχουν, αλλά σίγουρα σε περιόδους κρίσης, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα για τους καλλιτέχνες και τον χώρο του πολιτισμού συνολικά. Και όταν υπάρχει τέτοιο δυναμικό στη χώρα μας είναι απαραίτητη η οικονομική στήριξη από την πολιτεία. Χρειάζεται ενίσχυση των θεσμών και της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης για να αναδειχθούν και να ανθίσουν οι νέοι δημιουργοί. Και σίγουρα χρειάζεται και εμείς οι παλιότεροι να ενθαρρύνουμε και να βοηθάμε έμπρακτα τους νεότερους.

-Υπάρχει κάτι καινούριο επάνω στο οποίο δουλεύετε αυτήν την περίοδο ή κάτι με το οποίο θα θέλατε να καταπιαστείτε μελλοντικά;

Μέσα στην άνοιξη έγραψα τη μουσική για τρία θεατρικά έργα, και τώρα δουλεύω στους «Επιτρέποντες» του Μενάνδρου, σε διασκευή και σκηνοθεσία του Βασίλη Μαυρογεωργίου, με πολλή ζωντανή μουσική και τραγούδια, που θα παρουσιαστεί κι αυτό στη Μικρή Επίδαυρο, στις 22 κι 23 Ιουλίου. Σπουδαίο έργο, εξαιρετικοί συντελεστές. Το φθινόπωρο ετοιμάζονται δύο εκδόσεις σε βιβίο-cd: το λιμπρέτο του Δημοσθένη Παπαμάρκου για «Ειρήνη» του Αριστοφάνη με τη μουσική μου από την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου το 2017. Δυστυχώς έμελλε να είναι και η τελευταία ηχογράφηση του Τζίμη Πανούση. Θα κυκλοφορήσουν επίσης «Τα Μυστικά της Εγνατίας» για τα οποία σας μίλησα πριν.

Έπονται δύο συναυλίες με την Ορχήστρα των Κυκλάδων, μία στη Σύρο, στο Θέατρο «Απόλλων», και μία στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Θα επαναληφθούν οι παραστάσεις «On Ego», στο Από Μηχανής Θέατρο και «Μοτέλ» στο Θέατρο Τέχνης, και θα ξεκινήσουν γυρίσματα δύο ξένες ταινίες για τις οποίες θα γράψω τη μουσική.

Διαβάστε επίσης:

Τα Κυπο-Θεατρικά: Ο Νίκος Κυπουργός στο Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου: Το Καλλιτεχνικό Πρόγραμμα για το 2022