Δημήτρης Σπύρου: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους

Ένα φεστιβάλ που στρέφει τα μάτια και… την κάμερα στην παιδική ηλικία …

Ο «κινηματογράφος για παιδιά και νέους» έχει θεσμοθετηθεί από τη δεκαετία του ’50 και νωρίτερα, στις περισσότερες χώρες του κόσμου, ως ξεχωριστό κινηματογραφικό είδος. Στη χώρα μας, όχι μόνο δε θεσμοθετήθηκε αλλά, ακόμη και σήμερα, πολλοί θεωρούν ότι δεν χρειάζεται να υπάρχει καν παιδικός και νεανικός κινηματογράφος, γιατί τα παιδιά και οι νέοι πλέον, μέσω της τηλεόρασης και κυρίως του διαδικτύου, «καταναλώνουν» καθημερινά χιλιάδες εικόνες.

Έχω την άποψη, πως αυτή η νέα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί, όχι μόνο δεν ακυρώνει την αναγκαιότητα για την ανάπτυξη του παιδικού και νεανικού κινηματογράφου και τη θεσμοθέτησή του αλλά την καθιστά περισσότερο αναγκαία απ’ ό,τι παλαιότερα.

Κατ’ αρχήν, κανείς δεν έχει δικαίωμα να στερήσει τη δυνατότητα από τα παιδιά και τους νέους, να βλέπουν στη μεγάλη οθόνη ιστορίες της δικής τους ηλικίας. Κι όπως ξέρουμε εδώ και κάμποσους αιώνες, τα παιδιά και οι νέοι, δεν αποτελούν απλώς ένα κρίκο μεταξύ των γενεών, αλλά είναι ξεχωριστές προσωπικότητες και τα βιώματα αυτής της ηλικίας καθορίζουν όλη την υπόλοιπη ζωή τους. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι στη χώρα μας, τα παιδιά και οι νέοι υπο-εκπροσωπούνται στη μεγάλη και στη μικρή οθόνη;

Είναι αποδεκτό από όλους, πως την πορεία του κινηματογράφου προς την αυτογνωσία, εμπόδιζε πάντοτε η διφορούμενη θέση του, που ήταν μετέωρη μεταξύ τέχνης και βιομηχανίας – προπατορικό αμάρτημα της έλευσής του στην αγορά.

Ωστόσο ο κινηματογράφος, όπως και κάθε άλλη τέχνη, έχει το δικό του πνευματικό νόημα. Η κρίσιμη διαφορά είναι ότι, ενώ η αληθινή τέχνη διεγείρει αισθήματα και ιδέες, ο μαζικός κινηματογράφος, εξ αιτίας της εύκολης και ακαταμάχητης εντύπωσής του, εξαφανίζει αμετάκλητα κάθε είδος σκέψης και αισθήματος.

Είναι θέμα εκπαίδευσης λοιπόν το να κάνουμε το θεατή να αναζητά μια γνήσια αισθητική εμπειρία. Ιδιαίτερα όταν το κοινό μας είναι παιδιά και νέοι, πρέπει να προσεγγίζουμε το θέμα διεπιστημονικά, με φαντασία και διαρκή αναθεώρηση – εξελίσσεται η ζωή, η τεχνολογία, η γνώση – αναζητώντας την ουσία και παραμερίζοντας τα εμπορικά κριτήρια. Κι αφού οι νέοι καταναλώνουν χιλιάδες εικόνες, είναι αναγκαίο να τους εκπαιδεύσουμε να τις αποκωδικοποιούν, ώστε να έχουν τη δυνατότητα της κριτικής προσέγγισης.

Ο κινηματογράφος για παιδιά και νέους, όχι μόνο δεν είναι «εύκολος» αλλά παρουσιάζει και επιμέρους δυσκολίες. Η παιδική και εφηβική ηλικία είναι πολύπλοκη. Επομένως ο κινηματογράφος, οφείλει να αναπαραστήσει δημιουργικά, με καθαρότητα και ενάργεια τα λανθάνοντα, αλλά δυνατά πρωτόγονα ένστικτα και τα θαμπά κι ακαθόριστα ακόμη αισθήματα των νέων. Να πραγματευθεί πολύπλοκα θέματα που απασχολούν τα παιδιά και τους εφήβους όπως είναι το πάθος, η στέρηση, η έλλειψη επικοινωνίας, οι αγεφύρωτες αποστάσεις, τα ανεκπλήρωτα όνειρα, το ξύπνημα της σεξουαλικότητας. Να προσεγγίσει με αυθεντικό τρόπο, τους εφήβους που ζουν στο κοινωνικό περιθώριο, οι οποίοι «δεν αρνούνται συνήθως την κοινωνία αλλά είναι η κοινωνία που τα αρνείται», όπως είχε πει και ο Φρανσουά Τριφό, ο οποίος δικαίως έχει χαρακτηριστεί «κορυφαίος σκηνοθέτης της παιδικής ηλικίας».

Πώς θα μπορούσε αλήθεια μια τόσο ζωντανή τέχνη, όπως είναι ο κινηματογράφος, να αδιαφορήσει σήμερα για εκείνους τους νέους που ζουν μέσα στην υλική, ηθική και κάποιες φορές σωματική απόγνωση; Η παιδική και νεανική ηλικία έχει εμπνεύσει κορυφαίους δημιουργούς της έβδομης τέχνης. Οι παιδικές μνήμες των σκηνοθετών γίνονται συχνά ο μοχλός που πυροδοτεί τη δημιουργία ταινιών με φανερές (και κάποτε κρυφές) αναφορές στην παιδικότητα και τον αινιγματικό κόσμο της παιδικής ηλικίας.

Το παιδί αρχετυπική μορφή, ενσάρκωση της αθωότητας, του πρωτογενούς στοιχείου και συνάμα φορέας ελπίδων, αποτυπώθηκε ποικιλότροπα σε αριστουργηματικές ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Βεβαίως, οι μεγάλοι δημιουργοί του κινηματογράφου μεταλλάσσουν την παιδική ανάμνηση του παιχνιδιού και σε άσκηση της δημιουργικής φαντασίας για μεγάλους. Γοητεύονται ιδιαίτερα απ’ την αίσθηση κάποιας ρευστότητας και του αδιαμόρφωτου ακόμη που χαρακτηρίζουν την ηλικία αυτή.

Η αιχμαλώτιση της συγκίνησης που νιώθει εκείνος που βλέπει τον κόσμο σαν για πρώτη φορά, μπορεί να εκφραστεί παραστατικά από το παιδικό βλέμμα. «Τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να περιμένουν χωρίς να οδηγούνται σε συμπεράσματα για τον κόσμο. Ο τρόπος με τον οποίο τον αντικρίζουν αντιστοιχεί σε μια υποθετική «κατάσταση χάρης» για τον κινηματογραφιστή», λέει ο Βιμ Βέντερς.

Το παιδί λοιπόν με το ερευνητικό του βλέμμα στον «έξω κόσμο», ένα κόσμο που μόλις αρχίζει να ανακαλύπτει, γίνεται συχνά το μάτι της κάμερας των δημιουργών, που θέλουν να κοιτάξουν τον κόσμο σα να τον βλέπουν πρώτη φορά. Για να απαλλαγούν από τα στερεότυπα και να ‘χουν σύμμαχο τη φαντασία.

Επιβάλλεται λοιπόν να θεσμοθετηθεί και να ενισχυθεί και στην Ελλάδα ο παιδικός και νεανικός κινηματογράφος. Ας δώσουμε κάτι (κινηματογραφικά) αξιόλογο στα παιδιά. Ας παραδειγματιστούμε από τον χίπη ήρωα της ταινίας του Βιμ Βέντερς Η Αλίκη στις πόλεις, που εμπιστεύτηκε στη μικρή Αλίκη, ό,τι πολυτιμότερο είχε: τα μακριά μαλλιά του!

Info:

Ο Δημήτρης Σπύρου είναι σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ Ολυμπίας. Είναι επίσης μέλος του Δ.Σ. της European Children’s Film Association.

Photo: Βιργίλιος Τσιούλλι