Όταν σκέφτομαι τη νεοελληνική λογοτεχνία, μου έρχεται συχνά στο μυαλό η ρήση του Βιτγκενστάιν: «Μπορεί κανείς να εγκλωβιστεί επ’ άπειρον σ’ ένα δωμάτιο, αν θεωρεί κακώς ότι η πόρτα εξόδου ανοίγει προς τα μέσα και δεν του περάσει απ’ το μυαλό να τραβήξει αντί να σπρώξει». Ωστόσο όπως ο ίδιος ο Αυστριακός φιλόσοφος επισημαίνει, η πνευματική δημιουργία είναι προσωπική υπόθεση. Κάθε ποιητής ή φιλόσοφος ή πεζογράφος που πετυχαίνει κάτι δεν εξαντλεί την έννοια της λογοτεχνίας ή της φιλοσοφίας. Παρακινεί απλά κάποιους άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Η Ιωάννα Ντούμπρου αφήνοντας πίσω της κάθε ίχνος εσωστρέφειας ή αγοραφοβίας μας έδωσε ένα μυθιστόρημα που ξεπερνά τα παγιωμένα σύνορα της ελληνικής πεζογραφίας και μας προσκαλεί να την ακολουθήσουμε.
Σ’ ένα κόσμο που αλλάζει με ιλιγγιώδη ρυθμό, η λογοτεχνία δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη. Το μυθιστόρημα, που αποτελεί την αφηγηματική σταθερά κάθε εποχής μεταβάλλεται κι αυτό μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο. Εγκαταλείπονται οι μυθιστορηματικές επάλξεις του παρελθόντος, διαφοροποιούνται τα αναγνωστικά ήθη αλλά και η ρητορική των μεγάλων αφηγήσεων. Τα κείμενα συμπιέζονται, οι αναγνώστες είναι επαρκώς ενημερωμένοι για όλα, αγοράζοντας δωρεάν πληροφορίες και εικόνες. Τίποτα ή σχεδόν τίποτα δεν εκπλήσσει, τίποτα δεν αιφνιδιάζει, τίποτα δεν είναι απολύτως απαραίτητο, ούτε καν η αφήγηση μιας ιστορίας, αφού όλα τα έχουμε λίγο πολύ διηγηθεί.
Οπότε τι μένει; Η Ιωάννα Ντούμπρου δίνει μια απάντηση με τον «Αρκτικό» της, αξιοποιώντας αυτό που πάντοτε περίσσευε θαυμαστά σε κάθε σπουδαίο μυθιστόρημα: την στατική χρήση του λόγου, τις σκέψεις, τις παρατηρήσεις, τις μικρές ομολογίες, όλα αυτά που παρεμβαίνουν σαν μια δεύτερη στίξη χωρίς να διαταράσσουν την αρμονία της κεντρικής ιστορίας. Η Ντούμπρου εργάστηκε με τη σοφία μεγάλου ζωγράφου, δημιουργώντας προοπτική σε ένα κάδρο, όπως η εποχή μας, που δεν έχει προοπτική. Αγκυροβολώντας σε ένα αβαθές σήμερα, καταφέρνει με τη βοήθεια μιας συναισθηματικής γεωγραφίας να «ταξιδέψει» παντού – στα πελάγη που τα στοιχειώνουν ακυβέρνητα πλοία-φαντάσματα, στην έρημο, στην Αγία Πετρούπολη και βέβαια στον Αρκτικό Κύκλο.
Είναι κοινό μυστικό άλλωστε πως η γεωγραφία θα αποτελέσει το επόμενο μέγα στοίχημα μετά την Ιστορία για τους μυθιστοριογράφους. Φαίνεται πως οι τόποι εγκλωβίζουν μέσα τους το χρόνο και τις διάφορες εποχές κρατώντας για λογαριασμό τους τις σπάνιες γαίες της μνήμης. Η Ντούμπρου είτε από ένστικτο είτε από πρόθεση, απλώνει το μυθιστόρημά της σ’ έναν ολόκληρο πλανήτη, επιχειρώντας το ταξίδι σε μια Ιθάκη δικής της επινόησης. Μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η αέναη περιπλάνηση, η αφήγηση θα ακολουθήσει μια διαδρομή ναρκοθετημένη από ανατρεπτικές σκέψεις που η συγγραφέας δανείζει στην αφηγήτρια μαζί με μια ανάλαφρη αίσθηση για αυτό που ο Χάιντεγκερ αποκαλεί μέριμνα και είναι ασφαλώς το μεγαλύτερο βαρίδι για τη ανθρώπινη ύπαρξη.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
«Όταν γνωρίζω τον Π., κοντεύω μισό αιώνα πάνω στη Γη, και ο Αρκτικός δεν είναι παρά μια περιοχή στον χάρτη», επισημαίνει η Ντούμπρου έχοντας όμως προϊδεάσει τον αναγνώστη της πως τα πράγματα δεν ξεκινούν πάντα από την αρχή. Κι αφού παρεμβάλει τη μυστηριώδη λατινική φράση «In girum imus nocte et consumimur igni», που δεν είναι τελικά τόσο μυστηριώδης αρκεί κανείς να τη συσχετίσει με τις νυχτοπεταλούδες, αναφέρεται στις παράξενες πρακτικές ενός καθηγητή Ορνιθολογίας που τηρεί ημερολόγιο επί χρόνια προσπαθώντας έτσι να επιμηκύνει την αίσθηση του χρόνου, με την ηρωίδα να λέει πως «η αφήγηση της ευτυχίας δεν έχει μεγάλη σημασία – την ευτυχία απλώς τη ζεις».
Η ανώνυμη ηρωίδα που αφηγείται τη ζωή της και κάτι περισσότερο, όπως και ο αινιγματικός Π. έχουν σχεδόν την ίδια βαρύτητα με τον Μπόρχες που μεταμορφώνει τη Σαχάρα μεταφέροντας μια χούφτα άμμο από ένα σημείο σ’ ένα άλλο. Το πρωταγωνιστικό ζεύγος μοιάζει να βρίσκεται μέσα στο αερόστατο, εποπτεύοντας τη γη χωρίς υπερβολές και περιττούς μελοδραματισμούς. Αφηγηματικό επίτευγμα που ολοκληρώνεται με την επωδό: «Άλλη μια μέρα φτάνει στο τέλος της. Άλλη μια μέρα που είμαι ζωντανή. Τι περίεργο είναι να ακούς κάποιον να φωνάζει το όνομά σου, σκέφτομαι. ‘Έχεις την εντύπωση πως είσαι μοναδικός στη γη».
Διαβάστε επίσης:
Ιωάννα Ντούµπρου – Αρκτικός: Ένα μοναδικό βιβλίο μιας ιδιαίτερης περιπέτειας
Βραβείο Πεζογραφίας Κλεψύδρα 2025: Νικήτρια η Ιωάννα Ντούμπρου με το βιβλίο «Αρκτικός»
