Έναν από τους πολυσυζητημένους Ολλανδούς συγγραφείς της σύγχρονης γενιάς, που ίδρυσε μια εκδοτική στα 19 του και στα 23 του έγραψε ευρωπαϊκό best seller, έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τη φετινή θεατρική σαιζόν, στο Θέατρο Ιλίσια- Βολανάκη. Ο λόγος για τον Άρνον Γκρούνμπεργκ, που πήρε δύο φορές το βραβείο Anton Wachter, για το καλύτερο λογοτεχνικό ντεμπούτο (Μπλε Δευτέρες το 1994 και Η Ιστορία της φαλάκρας μου το 2000, με το ψευδώνυμο Μάρεκ Βαν ντερ Γιαχτ). Κάποιοι μάλιστα τον χρίζουν διάδοχο του σπουδαίου Ολλανδού συγγραφέα Χάρι Μούλις (Harry Mulisch, 1927-2010).
Σήμερα γράφει μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, δοκίμια, ποίηση και ασχολείται με την δημοσιογραφία, αναλαμβάνοντας ρεπορτάζ σε όλο τον κόσμο. Στο πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας, επισκέφθηκε τα ολλανδικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν και το αμερικανικό στρατό στο Ιράκ, αλλά και την Ελλάδα κάνοντας ρεπορτάζ για την κρίση.
Η Τίρζα, το έκτο κατά σειρά έργο του Γκρούνμπεργκ, είναι ένα από τα πιο αξιόλογα ολλανδικά μυθιστορήματα, που βασίζεται περισσότερο σε έρευνα και όχι μόνο σε μυθοπλασία. Εκδόθηκε το 2006 και χάρισε στον συγγραφέα, την επόμενη χρονιά, δύο σπουδαίες διακρίσεις, τη Φλαμανδική «Χρυσή Κουκουβάγια» και το Ολλανδικό Λογοτεχνικό Βραβείο. Τη περίοδο 2009- 2010 παρουσιάστηκε στη θεατρική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου της Ολλανδίας και παράλληλα ήταν η ταινία έναρξης στο 30ο Ολλανδικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου, κερδίζοντας το βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας και Καλύτερου μοντάζ.
Πρόκειται για ένα κείμενο που ακτινογραφεί τις πιο ιδιωτικές και σκοτεινές όψεις της οικογένειας και την αβυσσαλέα πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, δίνοντας βάση σε αρκετά ζητήματα ταμπού: σεξ, παιδοφιλία, νευρική ανορεξία, αλκοολισμό. Χωρίς να ωραιοποιεί, μας αποκαλύπτει μία πεζή και χυδαία πραγματικότητα που σχετίζεται πάντα και με την οικονομική εξάρτηση. Έργο καταγγελίας και κάθαρσης από μία καπιταλιστική κοινωνία που κατασπαράζει τα μέλη της. Παράλληλα, μια ιστορία που συμπυκνώνει πανανθρώπινους προβληματισμούς. Ο συγγραφέας, μέσα από τον διάλογό του με την Αφρικανική κουλτούρα τονίζει και την ύπαρξη του «Άλλου», του μη Δυτικού, επιδιώκοντας να “ταρακουνήσει” τον αναγνώστη του.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οικογένεια: Βασικός πυρήνας για τον άνθρωπο.
Εκεί μπορούν να εμφανιστούν όλα αυτά που διογκωμένα βαραίνουν ολόκληρη την κοινωνία. Τα μέλη εκφράζουν όλες τις όψεις της αλλοτρίωσης και της αποσύνθεσης. Ο συγγραφέας εξιχνιάζει τη μοιραία και αποπνικτική σχέση πατέρα- κόρης, σε μία δυσλειτουργική οικογένεια, που ζει μέσα στη παραφροσύνη και στις υποδόριες σεξουαλικές διαστροφές. Οι διαπροσωπικές σχέσεις εντάσσονται σε ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και δίνεται το πορτραίτο της αντιφατικής φύσης του ανθρώπου. Απ’ τη μία, η αιώνια λαχτάρα του να εξουσιάζει τα πάντα..ποια θα είναι άραγε η κατάληξή του; Απ’ την άλλη πως η βία, αυτόματη και εγγενής, συνυπάρχει με την τρυφερότητα και πως το “θηρίο” απελευθερώνεται από έναν φαινομενικά υποδειγματικό οικογενειάρχη. Μοναξιά, απώλεια, παιδοκτονία…πόσο ακραία μπορεί να γίνει άραγε η γονεϊκή αγάπη;
«Γονεϊκή αγάπη είναι η θυσία στη σιωπή», λέει ο Γέργκεν Χόφμειστερ, ο πρωταγωνιστής της Τίρζα.
Πρόκειται για έναν Δυτικοευρωπαίο μεσοαστό που ζει μια πλασματική ευημερία· Έναν μεσήλικα άνδρα που φαινομενικά τα είχε όλα και ξαφνικά τα χάνει· Η πατριαρχική φιγούρα μιας οικογένειας, που βιώνει μία αγάπη – έρωτα για την μικρή του κόρη, από τη γέννησή της· Ο πατρικός του ρόλος αποτελεί τον μοναδικό λόγο ύπαρξης, ντυμένο πάντα με τον φόβο της απώλειας! Η ευτυχία της «βασίλισσας του ήλιου» του έχει γίνει εμμονή και προσπαθεί να είναι ο καλός πατέρας που θα την προστατεύσει και θα την εκπαιδεύσει, διαβάζοντάς της Τολστόι και Ντοστογιέφσκι. Τα γεγονότα όμως τον προλαβαίνουν. Ο ήρωας, μέσω φλας μπακ, θα ξαναζήσει το παρελθόν παράλληλα με το παρόν…
Αρχικά, η μεγάλη του κόρη Ίμπι συνάπτει ερωτικό δεσμό με τον αρχιτέκτονα που του νοίκιασε το σπίτι του πρώτου ορόφου και στη συνέχεια μεταναστεύει στη Γαλλία. Ο ίδιος κρίνεται από τον εργοδότη του «περιττός» και τίθεται σε μετ’ αποδοχών διαθεσιμότητα. Παράλληλα, επιστρέφει η γυναίκα του που τον παράτησε προ τριετίας και τα χρήματα του γίνονται καπνός εξαιτίας της πτώσης των Hedge funds. Η μικρή του Τίρζα διαλέγει για σύντροφο τον Σούκρι, στο πρόσωπο του οποίου βλέπει την αιτία για την οικονομική του καταστροφή και την ανώνυμη απειλή για ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο που αποκτά όνομα: Μοχάμετ Άτα (ο ηγέτης των 19 αεροπειρατών που είναι υπεύθυνοι για την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ, η οποία επηρέασε την παγκόσμια οικονομία). Ύστερα από την απόφαση της κόρης του να φύγει για την Αφρική μαζί του, για να πάρει μία γεύση από τον πραγματικό κόσμο, το εγώ του καταρρέει και ο εφιάλτης αρχίζει…
«και γιατί είστε πεπεισμένοι πως ο άνθρωπος έχει ανάγκη μόνο από εκείνο που είναι κανονικό και θετικό, και πως μόνη η ευτυχία είναι χρήσιμη για τον άνθρωπο; Λέτε ο άνθρωπος αγαπά μόνο την ευτυχία; Μα ίσως να αγαπά άλλο τόσο τον πόνο», γράφει στο Υπόγειο του ο Ντοστογιέφσκι.
Το ίδιο πιστεύει και ο Γκρούνμπεργκ, πως μέσα απ’ τον πόνο θα έρθει η σωτηρία του ανθρώπου και γι’ αυτό οδηγεί τον ήρωα- αντιήρωά του στην παραδοχή των εγκλημάτων που έχει διαπράξει και στην εξάγνιση.
Μέσα από τα μάτια του βλέπουμε την ίδια του τη ζωή, τα λάθη, τις αποτυχίες και τις αποτρόπαιες πράξεις του…
Η ιστορία της οικογένειας Χοφμέιστερ βρήκε στο Θέατρο Ιλίσια- Βολανάκη, σε πανελλήνια πρώτη, ιδανικές παραστασιακές συνθήκες. Το κυρίαρχο μέλημα του Κώστα Φιλίππογλου, είναι η συνεργασία, η «συμβίωση» όλων των συντελεστών, απόρροια της εκπαίδευσής του με ηθοποιούς-δασκάλους από την ομάδα του Πήτερ Μπρουκ και της Αριάν Μνουσκίν.
Η σκηνογραφία αφαιρετική, όμως άκρως δημιουργική: πέντε πλαστικές καρέκλες και μία μεταλλική κατασκευή που αποτελεί και το πιο φορτισμένο σύμβολο της παράστασης! Η αυστηρή σκηνική λιτότητα αναδεικνύει την βαθύτερη ουσία του έργου, τοποθετεί στο επίκεντρο τους ηθοποιούς και ενεργοποιεί τη φαντασία του θεατή (Γιάννης Μετζικώφ).
Οι εύστοχοι φωτισμοί ενισχύουν την σκηνοθετική αντίληψη, υποδηλώνουν τα οπτικά όρια και διαβαθμίζουν τα επίπεδα δράσης (Μελίνα Μάσχα).
Ευχάριστη ηχητική έκπληξη η εναλλακτική μουσική σύνθεση των Lost Bodies, που ντύνει έντεχνα όσα λέγονται και όσα δεν λέγονται, ωθεί τα σώματα και ενσωματώνεται στην ενιαία γραμμή της σκηνοθεσίας…
Οι ερμηνείες; Υψηλού επιπέδου!
Οι πέντε ηθοποιοί βρίσκονται σε συνεχή διάδραση επί σκηνής, παρουσιάζοντας την ανθρώπινη ύπαρξη σαν χείμαρρο. Όλοι τονίζουν την ψυχοπαθολογική σχέση των Δυτικοευρωπαίων με την Ανατολή. Μία ροή της ζωτικότητας διαπερνά τα σώματά τους, που δημιουργούν ένα εναρμονισμένο και παλλόμενο σύνολο, σαν να είναι «σύγχρονος τραγικός Χορός», όπως αναφέρει και ο σκηνοθέτης στο πρόγραμμα της παράστασης. Συγκρούσεις, συναισθήματα, αρχέγονα ένστικτα και σύμβολα, συμπιέζονται στις χειρονομίες και στις κινήσεις τους (κίνηση: Φρόσω Κορρού). Άλλωστε, ο κ. Φιλίππογλου, στην σκηνοθετική του προσέγγιση, βασίζεται κατά κύριο λόγο σε μία σωματική γλώσσα- πάλη που καθιστά φανερά όλα τα στοιχεία που εσκεμμένα αποκρύπτει ο λόγος. Σώμα και λόγος, μία επικοινωνία Ανατολής και Δύσης!
Ο Στέλιος Μάινας, με φαντασία και πάθος, πιάνει τον στόχο, πλάθοντας τον δικό του χαρακτήρα «πάνω στο πετσί του»! Ο ηθοποιός αποδίδει με ευγλωττία τον λαβύρινθο της ανθρώπινης ύπαρξης και όλα τα υπαρξιακά αδιέξοδα του Χοφμέιστερ. Μία ερμηνεία δουλεμένη στην κάθε λεπτομέρεια, με έμπνευση και ακρίβεια. Κορυφαία του υποκριτική στιγμή, κατά τη γνώμη μου, η σκηνή που αφηγείται τον διπλό φόνο στην Καΐσα.
Η Άννα Μάσχα υποδύεται αριστοτεχνικά την ανώνυμη, χυδαία, εγωκεντρική γυναίκα και ανίκανη μητέρα, που επέστρεψε για να γιορτάσει με διεστραμμένο τρόπο την καταστροφή τους. Με όλες τις υποκριτικές της δυνατότητες μεταφέρει τα λόγια της ηρωΐδας: «Ξέρεις τι είμαστε; Είμαστε σπασμένοι Γέργκεν». Με εκφραστική δεινότητα πλάθει ένα «κτήνος» που προκαλεί το «θηρίο» να ξυπνήσει. Βρήκα εξαιρετική την χρήση του μικροφώνου, ως κυρία Τράπεζας και ως Σύζυγος.
Η Ίριδα Μάρα ερμηνεύει με σταθερότητα, σιγουριά, ευλυγισία και ισορροπημένη κινητικότητα τους ρόλους της Ίμπι και της Έστερ.
Η Ηλιάνα Μαυρομάτη κρίνεται ιδανική, στο λόγο και στην όψη, για το ρόλο της Τίρζα και επιβεβαιώνει την σκηνοθετική επιλογή με συνέπεια μέχρι το τέλος της παράστασης. Οι κινήσεις της διηγούνται τη δική τους ιστορία. Πολύ όμορφα δοσμένη η μεταμόρφωσή της σε μικρό αφρικάνικο κορίτσι, υποκατάστατο της νεκρής Τίρζα. Μόλις αποβάλλει κάθε στοιχείο τεχνικής διαγράφεται ένα λαμπρό υποκριτικό μέλλον…
Ο Γιώργος Ταμπουράκης από αλλοτινό θύμα που πληρώνει ένα υπέρογκο ενοίκιο, μετατρέπεται με δεξιοτεχνία σε κατακτητή της Ίμπι και ανταποκρίνεται με επιτυχία σε όλους τους ρόλους που ερμηνεύει (Νοικάρης, Διευθυντής, Χανς).
Ο Τάσος Δημητρόπουλος συμπληρώνει άριστα την διανομή, ενσαρκώνοντας τον Σούκρι.
Ο Κώστας Φιλίππογλου, με τη βοήθεια της Μάρας Δαρμουσλή, έστησε μια παράσταση με δονήσεις, ρυθμό και συνεχή δράση, που έχει να προσφέρει σε κοινό και δημιουργούς. Μέσω ομαδικής δουλείας και προσωπικής προσπάθειας από τον καθένα έχουμε ένα άριστο αποτέλεσμα. Στιγμές αληθινής δημιουργικότητας και ένας υπαρξιακός προβληματισμός που είναι συνυφασμένος με την σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα…Σίγουρα μία θεατρική πρόταση που κατατάσσεται ανάμεσα στις καλύτερες του φετινού χειμώνα!
Για το τέλος, από το εξαίρετο πρόγραμμα -που επιμελήθηκε η θεατρολόγος Βάσω Βασιλάτου-, φύλαξα τα λόγια του Νικολά Σαμφόρ και σας τα μεταφέρω:
«Είσαι ευτυχής ή δυστυχής για χίλια πράγματα που δεν φαίνονται, που δεν λέγονται και που δεν είναι δυνατόν να λεχθούν».
Μην ξεχνάτε όμως ότι η ευτυχία και η δυστυχία απέχουν ελάχιστα μεταξύ τους!
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση: Ινώ Βαν Ντάικ – Μπαλτά
Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου
Καλλιτεχνική συνεργασία: Φρόσω Κορρού
Σκηνικά – κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική: Lost Bodies
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Βοηθός σκηνοθέτη: Μάρα Δαρμουσλή
Φωτογραφίες: Νικολέττα Γιαννούλη
Παίζουν:
Στέλιος Μάινας, Άννα Μάσχα, Γιωργής Τσαμπουράκης, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Τάσος Δημητρόπουλος, Ίριδα Μάρα
*Photo: Νικολέττα Γιαννούλη
Η “Τίρζα” παρουσιάζεται στο Θέατρο Ιλίσια- Βολανάκη μέχρι 13 Απριλίου 2014.
