Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) θα παρουσιάσει το καλοκαίρι του 2025, σε συμπαραγωγή με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, την παράσταση «ζ-η-θ, ο Ξένος». Μια επιστροφή στις πηγές: επίσκεψη σε τρεις ραψωδίες της Οδύσσειας, σε μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη και σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού, με την οποία συμμετέχει στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Η παραγωγή θα κάνει πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, όπου θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 11 και Σάββατο 12 Ιουλίου.
Ο Χρήστος Παπαδημητρίου, που ερμηνεύει τον ρόλο του Αλκίνοου, βασιλιά των Φαιάκων, στην παράσταση “ζ-η-θ, ο Ξένος”, μιλά για τη δύναμη του έπους, τη σημασία της φιλοξενίας και το πώς μια παράσταση μπορεί να δημιουργήσει χώρο για προσωπική ταύτιση και εσωτερικούς συλλογισμούς.
***
– Ποιες ήταν οι πρώτες σκέψεις σας όταν ήρθατε σε επαφή με το κείμενο της παράστασης;
Η συναναστροφή με ένα υλικό που το έχεις τοποθετημένο στο ράφι του μυαλού σου σε μια συγκεκριμένη θέση μπορεί να σταθεί αποκαλυπτική όταν το επισκεφθείς χρόνια μετά. Ένα από τα πιο ισχυρά στοιχεία που μου έκανε εντύπωση ήταν η εγκιβωτισμένη πρόδρομη μορφή του αρχαίου δράματος μέσα στο έπος. Είναι σαν τα επικά πρόσωπα να προϋπάρχουν και να περιμένουν να πάρουν τη διακριτή του δράματος μορφή μέσω των μονολόγων, των αγώνων δρόμου αλλά και των λυρικών μελών – δηλαδή των χορικών ασμάτων. Μια ακόμη ισχυρή σκέψη – αγωνία υπήρξε και η επαφή με τον λόγο του κειμένου μέσω της άρτιας μετάφρασης του Μαρωνίτη. Είναι μια γλώσσα που θέλει ιδιαίτερο χειρισμό για να «κατέβει» στο αυτί του θεατή.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
– Ο Αλκίνοος είναι ένας βασιλιάς που εκφράζεται με ευγένεια και ενσυναίσθηση για τον ξένο, μέσα όμως σε μια κοινωνία που δεν τον θέλει ιδιαίτερα. Πόσο επίκαιρη σας φαίνεται αυτή η αντίφαση; Μπορεί να διαβαστεί ως σχόλιο για τη δική μας εποχή;
Τα μοτίβα στα κοινωνικά συμβόλαια ανά τους αιώνες είναι φορές που αντηχούν εξόχως οικεία. Ένα από τα πρώτα άτυπα κοινωνικά συμβόλαια που έχει συναφθεί από την εποχή του Χαλκού και θεωρητικά μας διατρέχει μέχρι σήμερα είναι το τυπικό της φιλόξενης συμπεριφοράς προς τον ικέτη, προς τον αδύναμο. Στην εποχή μας όμως, που δοκιμάζεται η ελευθερία και επικρατεί η φοβική σκέψη, το αυτονόητο μπορεί να φανεί ως εξαίρεση. Μπορεί ωστόσο να λάμψει από την άλλη σαν φάρος αλληλεγγύης. Ίσως η μορφή του Αλκίνοου να μας υπενθυμίζει στην πράξη όσα θεωρητικά έχουμε σαν προίκα από τις αμμουδιές του Ομήρου.
– Πώς ερμηνεύετε εσείς τη φιλοξενία στην Οδύσσεια; Είναι πράξη γενναιοδωρίας, πολιτισμού, ή μήπως πράξη κοινής μοίρας και ανάγκης;
Κατά τη γνώμη μου, το θέμα της φιλοξενίας, όπως αυτό παρουσιάζεται στη «Φαιακία», είναι μια συνταρακτική υπόθεση πάνω στην οποία μπορείς να σημειολογήσεις τις πρώτες κοινωνικές νόρμες που θεσμοθετούνται στις οργανωμένες, αρχαϊκές κοινωνίες. Το συνηθίζουν – λέει ο Αλκίνοος – οι θεοί να κατεβαίνουν ανθρωπόμορφοι ανάμεσά μας. Από την άλλη, μπορεί και να ξεσηκώσουν την οργή του Ποσειδώνα αν συνεχίσουν να βοηθούν με τα πλοία τους τους ικέτες να επαναπατριστούν. Ανιχνεύεται η ανάγκη των κοινωνιών να θεσπίσουν τα πρώτα κοινωνικά συμβόλαια και η εξιστόρηση αυτής της ανάγκης συμβαίνει μέσω της εξανθρωπισμένης λειτουργίας των θεών στις ζωές των ανθρώπων. Η γενναιοδωρία ενός πολιτισμού θα συμβεί πάνω στην άνθησή του – όπως στην περίπτωση των σχεδόν ουτοπικών Φαιάκων. Η κοινή μοίρα θα αφηγηθεί με τα βουλεύματα των θεών που τους επισκέπτονται συχνά τι περιμένει αυτούς που υπακούν στα συμφωνημένα πρωτόκολλα.
– Πιστεύετε ότι ο θεατής σήμερα μπορεί να βιώσει πραγματικά την εμπειρία του “ξένου”; Το θέατρο – όπως το βλέπετε εσείς – δίνει χώρο για τέτοια βιωματική ταύτιση;
Κατά την επίσκεψή του στο υλικό του έπους και με όχημα την παράσταση, η οποία είναι εντέλει μια αισθητηριακή εμπειρία, θαρρώ πως μπορεί να υπάρξουν σπινθήρες που θα πυροδοτήσουν συλλογισμούς σε ένα «τι θα γινόταν εάν… Πώς είναι να μπαίνεις στα παπούτσια του ικέτη, αυτού που ζητά έλεος». Θεωρώ πως ζητούμενα είναι τα ερωτήματα και όχι οι έτοιμες απαντήσεις κατά την παρακολούθηση ενός θεατρικού γεγονότος.
– Πώς επηρέασε τη δική σας ματιά στην Οδύσσεια η διαδικασία προετοιμασίας αυτής της παράστασης; Έφερε στην επιφάνεια νέες αναγνώσεις του έπους, ή ίσως και προσωπικές μετατοπίσεις;
Όταν έχεις πλοηγό έναν τόσο συγκροτημένο σκηνοθέτη, όπως ο Μιχάηλ Μαρμαρινός, η δεδομένη αντίληψη για τα πράγματα προφανώς και μετατοπίζεται. Μαθαίνεις να ιχνηλατείς πέρα από την πληροφορία, πέρα από την προφανή εικόνα. Η διαδικασία υπήρξε τουλάχιστον αποκαλυπτική, καθώς ανακαλύπταμε ολόκληρα κάτω κείμενα πίσω από έναν στίχο, που στην αρχή τον προσπερνούσαμε αντιμετωπίζοντάς τον ως πληροφορία και μόνο. Όταν, επί παραδείγματι, υπάρχει ο στίχος στην έναρξη της ραψωδίας θ’ που λέει: «Χάραζε ροδοδάχτυλη τη νέα μέρα η χαραυγή…», και με αφορμή αυτόν τον στίχο συμβαίνει ολόκληρο workshop στη διαδικασία της πρόβας με βιβλιογραφία, συζητήσεις και εμβάθυνση στον ρόλο των προσωποποιήσεων των φυσικών αλλά και θεϊκών στοιχείων στο έπος, όταν λοιπόν υπάρχει αυτή η διεργασία, σου ανοίγεται ένα παράθυρο με μια πολύ διαφορετική θέα από αυτήν που είχες ως δεδομένη να αντικρίζεις τον Όμηρο.
– Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη στιγμή στην παράσταση που θεωρείτε ότι συγκινεί πιο βαθιά; Αν ναι, ποια είναι αυτή και γιατί πιστεύετε πως θα αγγίξει τον θεατή;
Επειδή ακόμα είμαστε στη διαδικασία πρόβας, δεν μπορώ να γνωρίζω τι θα λειτουργήσει ισχυρά συγκινησιακά στον θεατή. Ωστόσο, υπάρχουν κατά τη γνώμη μου κάποια «ήσυχα» σημεία στο κείμενο που εμένα προσωπικά με συγκινούν (ένα τυχαίο παράδειγμα): «…κι έπεσε να κοιμηθεί σε μέρος σκεπαστό που αντιλαλεί τη μέρα».
– Αν μπορούσατε να κρατήσετε μία μόνο φράση από την παράσταση ως προσωπικό φυλαχτό, ποια θα ήταν αυτή;
«Ο κάθε ξένος που ικετεύει αξίζει όσο κι ο αδερφός…»
– Υπάρχει κάποιο μελλοντικό σχέδιο ή επερχόμενη συνεργασία που θα θέλατε να μοιραστείτε με τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες του CultureNow;
Για την ώρα βρίσκομαι στην πυρετώδη διαδικασία αυτής της τόσο λεπτοφυούς παράστασης και για μέλλοντα χρόνο έχω μόνο να σκέφτομαι το ταξίδι της το καλοκαίρι. Ίδωμεν..!
Photo Credit: Mike Rafail
Διαβάστε επίσης:
ΚΘΒΕ: «ζ-η-θ, ο ξένος», σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
ΚΘΒΕ: «ζ-η-θ, ο ξένος», σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού στο Θέατρο Δάσους
