Η μορφή του βιβλιοθηκάριου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του βιβλίου. Η συλλογική ανάγκη να παράγονται περισσότερα βιβλία, ήδη από τις απαρχές της τυπογραφίας, κατά τον 15ο αιώνα, κατέστησε τη συντήρηση και την ταξινόμησή τους κοινωνική επιταγή. Σταδιακά, και μέχρι τον 19ο αιώνα, ο βιβλιοθηκάριος απώλεσε την ηρωική του διάσταση για να αναλάβει ένα καθήκον γραφειοκρατικό, στην υπηρεσία της νεωτερικής κοινωνίας, η οποία αισθανόταν την ανάγκη να συσσωρεύει, να διατηρεί και να μεταλαμπαδεύει τη γνώση προς όφελος της τεχνικής, επιστημονικής και πολιτιστικής προόδου. Όμως η υπερπληθώρα αυτή των βιβλίων και των βιβλιοθηκών έχει ένα τίμημα, καθώς η συγγραφή υποτάσσεται στο χρήμα και στο γόητρο, παράγοντας πλέον ψευδεπίγραφα βιβλία. Το εργαλείο που επινοήθηκε για τη διευκόλυνση του ανθρώπου γίνεται πια δυσβάσταχτο βάρος για τον μορφωμένο αναγνώστη. Όπως σημειώνει γλαφυρά ο Ορτέγκα υ Γκασσέτ, «ο άνθρωπος χάνεται μέσα στον ίδιο του τον πλούτο».

Στο σύντομο αυτό δοκίμιο, ο Ισπανός φιλόσοφος επιχειρεί μια περιεκτική γενεαλογία του λειτουργήματος του βιβλιοθηκάριου, έχοντας έναν διττό στόχο: Πρώτον, ανιχνεύει τη χυδαία εμπορευματοποίηση του βιβλίου –ήδη εν έτει 1935!–, καταγράφοντας πώς αυτή αδρανοποιεί την ίδια την ανάγνωση ως στοχαστική λειτουργία του ανθρώπου. Δεύτερον, ενώπιον του αδιεξόδου, αναθέτει στον βιβλιοθηκάριο μια «νέα αποστολή»: να υπηρετεί το βιβλίο ως ζωντανή λειτουργία, να γίνει ο θηριοδαμαστής του εξεγερμένου βιβλίου, του βιβλίου που έχει παρεκκλίνει από τον σκοπό του.

«Εάν κάθε νέα γενιά συνεχίσει να συσσωρεύει τυπωμένο χαρτί σε ανάλογες ποσότητες με τις προηγούμενες, τότε το πρόβλημα που δημιουργεί η υπερπληθώρα βιβλίων πρόκειται να πάρει τρομακτικές διαστάσεις. Ο πολιτισμός, που είχε ελευθερώσει τον άνθρωπο από την αρχέγονη ζούγκλα, τον ρίχνει εκ νέου σε μια ζούγκλα –μια ζούγκλα βιβλίων–, όχι λιγότερο λαβυρινθώδη και ασφυκτική».

Πρόλογος: Δημήτρης Μαρκόπουλος

ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!

Χοσέ Ορτέγκα υ Γκασσέτ

Ο Χοσέ Ορτέγκα υ Γκασσέτ (1883-1955), ουμανιστής φιλόσοφος, υπήρξε ο στοχαστής που περισσότερο συνέβαλε στην πνευματική και πολιτισμική αναγέννηση της Ισπανίας κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Σπούδασε φιλοσοφία στη γενέθλια πόλη του, τη Μαδρίτη, καθώς και στη Γερμανία, όπου επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τον νεοκαντιανισμό. Ως καθηγητής Μεταφυσικής, αρχικά, και Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, εν συνεχεία, διατύπωσε τη φιλελεύθερη φιλοσοφία του, η οποία αναγνώριζε το άτομο ως μόνη πραγματικότητα στη ζωή. Διακρίνοντας την επιτακτική (ήδη στην εποχή του) ανάγκη για μια γνήσια πνευματική καλλιέργεια των ανθρώπων, ίδρυσε το 1923 την Επιθεώρηση της Δύσης (Revista de Occidente), η οποία έφερε ένα ευρύ ισπανόφωνο κοινό κοντά στην ευρωπαϊκή σκέψη του 20ού αιώνα. Παράλληλα, ηγήθηκε μιας ομάδας δημοκρατικών διανοουμένων οι οποίοι αντιτάχθηκαν στη δικτατορία του Πρίμο δε Ριβέρα (1923-1930) και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανατροπή του βασιλιά Αλφόνσου ΙΓ΄, που οδήγησε στην πτώση της μοναρχίας στην Ισπανία και την ανακήρυξη της δημοκρατίας. Με το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφυλίου, ο Ορτέγκα υ Γκασσέτ αυτοεξορίστηκε στο Μπουένος Άιρες και κατόπιν στη Λισαβόνα.