Ο Αντρέας Παλαιολόγος (Μυστράς, 1453-Ρώμη, 1502) και η αδελφή του Ζωή Παλαιολογίνα (Μυστράς, περ. 1450-Μόσχα, 1503), απόγονοι των τελευταίων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, του Ιωάννη Η΄ και του Κωνσταντίνου ΙΑ΄, είναι από τα πρόσωπα που ξεχωρίζουν ανάμεσα στους Βυζαντινούς εξόριστους στη Δύση μετά την Άλωση της Πόλης και τον εδαφικό κατακερματισμό της ανατολικο-ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι Ελληνόφωνοι Ορθόδοξοι της Διασποράς, στο εξής, εμφανίζονταν ως φαντάσματα ενός κοντινού παρελθόντος, ενώ ο κόσμος βαθμιαία απαρνιόταν τη μνήμη της βασιλείας των Ρωμαίων. Παρακολουθώντας, μέσα από τις διαθέσιμες πηγές, τις περιπέτειες των δύο αυτών αδελφών, γίνεται, θαρρείς, πιο κατανοητή σε εμάς η αδιαφορία των ηγεμόνων της Ευρώπης απέναντι στο σχέδιο της παπικής Κουρίας για την οργάνωση στρατιωτικής εκστρατείας εναντίον των Τούρκων, με σκοπό την ανάκτηση της Ρωμανίας από τη χριστιανοσύνη. Αδιαφορία που οφειλόταν πρωτίστως στο συμφέρον τους να διατηρείται σταθερή η γεωπολιτική ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, προς όφελος της ελεύθερης διακίνησης του εμπορίου.
Παράλληλα, στη νεότερη και σύγχρονη ιστοριογραφία, τα βάσανα εν γένει των Βυζαντινών εξορίστων αποτελούν τον δυσμενή εκείνο κοινό τόπο που σηματοδοτεί την απάρνηση της μνήμης της ανατολικο-ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ως το αναπόφευκτο τέλος μιας ήδη παρηκμασμένης και προορισμένης στη λήθη χιλιετίας‧ μιας σελίδας της μεσαιωνικής ιστορίας της Ευρώπης, που επιτέλους γυρνάει για να πορευτεί η γηραιά ήπειρος, απελεύθερη πλέον, προς τους νεότερους χρόνους. Αντίθετα, στον ζοφερό κλοιό του «εκβυζαντινισμού» –κράμα ασιατισμού, οριενταλισμού και μεσαιωνικού σκοταδισμού– παραμένει φυλακισμένη η Ρωσία, στην ιστορική της εξέλιξη κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, μετά το γάμο (1472) της Ζωής Παλαιολογίνας με τον Πρίγκιπα Ιβάν Γ΄ Βασίλιεβιτς. Το όραμα της «μεταφοράς της αυτοκρατορίας» (traslatio imperii) ενσαρκώνεται εδώ, από τη Νέα Ρώμη της Κωνσταντινούπολης, στην Τρίτη Ρώμη της Μόσχας.
Επιμέλεια: Τόνια Κιουσοπούλου
Τζόρτζιο Βεσπινιάνι – Πληροφορίες για τον συγγραφέα
Ο Τζόρτζιο Βεσπινιάνι (Giorgio Vespignani, γεν. 1962) είναι καθηγητής του Βυζαντινού πολιτισμού στο Alma Mater Studiorum – Πανεπιστήμιο της Μπολόνιας. Οι μελέτες του στρέφονται κυρίως γύρω από τη βυζαντινή πολιτική ιδεολογία, ειδικότερα μέσα από το τελετουργικό της αυτοκρατορικής αυλής και του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης. Μελετά επίσης τις σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και στις ιταλικές πόλεις κατά το 14ο και 15ο αιώνα, προπάντων τη Βενετία και τη Φλωρεντία, και τον περιπλανώμενο βίο των τελευταίων Παλαιολόγων στην Ιταλία μετά την Άλωση της Πόλης. Πιο πρόσφατο έργο του: Bisanzio e Firenze. La Romània fiorentina nel Quattrocento, πρόλογος A. Carile, έκδοση Fondazione Centro italiano di studi sull’alto Medioevo, Σπολέτο 2022.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ο συγγραφέας και η μεταφράστρια αφιερώνουν την ελληνική έκδοση του βιβλίου στην αείμνηστη Χρύσα Μαλτέζου.
ΕΙΚΟΝΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Πιέρο ντέλλα Φραντσέσκα, Το όνειρο του Κωνσταντίνου, από τον Κύκλο του Θρύλου του Αληθινού Σταυρού (1458–1466), νωπογραφία στο κεντρικό παρεκκλήσι της Βασιλικής του Αγίου Φραγκίσκου, Αρέτσο, Ιταλία.
