Το Τάβλι, του Δημήτρη Κεχαΐδη (Οδού Κυκλάδων): Κριτική θεάτρου

…Η ομορφιά της δουλειάς του
Θεάτρου είναι ότι για να υπάρξεις
πρέπει να περνάς μέσα από τον άλλον…¹
Λευτέρης Βογιατζής

Όποιος περάσει το κατώφλι του Θεάτρου της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής, αισθάνεται αδιαμφισβήτητα ένα μεγάλο δέος… Πέρασαν 32 χρόνια από τότε που ο Λευτέρης Βογιατζής, μαζί με τον Βασίλη Παπαβασιλείου, εγκαινίασε την σκηνή του με την Σπασμένη Στάμνα του Κλάιστ.

Έναν χρόνο μετά την απώλεια του Λευτέρη Βογιατζή (2 Μαΐου 2013) , της μεγάλης αυτής υποκριτικής και σκηνοθετικής φυσιογνωμίας, το ιστορικό θέατρο της Κυψέλης ανοίγει ξανά την αυλαία του και υποδέχεται δύο ταλαντούχους καλλιτέχνες της νέας γενιάς, τον Νίκο Κουρή και τον Μάκη Παπαδημητρίου, που «συνομιλούν» με ένα “μικρό διαμάντι” της μεταπολεμικής νεοελληνικής δραματουργίας, «Το Τάβλι».

Το Τάβλι, δημιούργημα της άτυπης ακόμα συνεργασίας του Δημήτρη Κεχαΐδη με την Ελένη Χαβιαρά, έκανε πανελλήνια πρεμιέρα στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, 25 Φεβρουαρίου 1972, μαζί με την Βέρα, σε σκηνοθεσία του μεγάλου θεατρανθρώπου Κάρολου Κουν, με το πρωταγωνιστικό ντουέτο Νικήτα Τσακίρογλου (Φώντας)  και Γιάννη Μόρτζου (Κόλλιας). Το έργο, 43 χρόνια μετά από εκείνο το πρώτο ανέβασμα, μέσα σε μία αδιάλειπτη σκηνική παρουσία, έχει ευτυχήσει αρκετές φορές, σκηνοθετικά και ερμηνευτικά.

Μια τυχαία ζαριά…και η παρτίδα ξεκινά!

Σε μια λαϊκή αυλή στο Θησείο. Καλοκαίρι. Ανυπόφορη ζέστη. Τα πλάσματα του έργου: Ο Φώντας και ο Κόλλιας. Μία παρτίδα τάβλι, αγαπημένη ασχολία, που εξελίσσεται, ως συνήθως, σε συζήτηση και διαφωνία. Ο Φώντας έχει ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο: να φέρουν πεινασμένους νέγρους από την Μπιάφρα και να ξεκινήσουν μία επιχείρηση από κοινού, εκμεταλλευόμενοι την φτηνή εργατική δύναμη. Μόνο ένα εμπόδιο υπάρχει στην υλοποίηση του σχεδίου του: η έλλειψη του αρχικού κεφαλαίου (!) Μέσα από έναν σπαρταριστό διάλογο, που αποκαλύπτει σταδιακά την φαεινή ιδέα εξεύρεσης χρημάτων,  προσπαθεί να πείσει τον Κόλλια να συνηγορήσει στην ¨κομπίνα του αιώνα¨, με μοναδικό τίμημα την γυναίκα του (!)

Ένα χαρακτηριστικό στιγμιότυπο από την καθημερινότητα του μέσου Έλληνα μικροαστού, που διαγράφεται η ανατομία της ψυχοσύνθεσής του, με τις αδυναμίες και τις εμμονές που τον εμποδίζουν να δει ξεκάθαρα την πραγματικότητα. Αναφέρεται σε μία εποχή μεταβατική και δύσκολη, με τα τραύματα του εμφυλίου ακόμα νωπά.

Μοναδική έξοδος διαφυγής οι φιλόδοξοι στόχοι για οικονομική και κοινωνική ανέλιξη και η επίτευξή τους με οποιοδήποτε –θεμιτό ή αθέμιτο- μέσο. Το τάβλι συμβολίζει το παιχνίδι, την ίδια τη ζωή που δεν ξέρεις αν θα φέρει ντόρτια ή εξάρες.

Ο Φώντας, στην προσπάθειά του να πείσει τον Κόλλια, ακολουθεί την τεχνική της «μπλόφας» όπως θα έκανε και σε μία παρτίδα τάβλι. Τύχη, ταχύτητα και πονηριά είναι τα απαραίτητα εφόδια για να πετύχει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Αν και γραμμένο στις αρχές της δεκαετίας του 70’ μοιάζει οικείο και αναγνωρίσιμο για τον σημερινό θεατή, αφού μιλάει για την αιώνια φιλοδοξία του Έλληνα να γίνει κάποιος, να διαπρέψει και να  «πιάσει την καλή», που θα του δώσει την δυνατότητα να ξεφύγει από την μίζερη καθημερινότητα στην οποία ζει.

Εξάρες!

Στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής, που κοσμείται με φωτογραφίες από την παράσταση «Με δύναμη από την Κηφισιά», που παρουσιάστηκε 19 χρόνια πριν, Φεβρουάριο του 1995, ο Νίκος Κουρής και ο Μάκης Παπαδημητρίου συν-σκηνοθετούν και συμπρωταγωνιστούν στο μονόπρακτο του Κεχαΐδη, και καταθέτουν επί σκηνής την δική τους οπτική για το γνώριμο και κλασικό πλέον κείμενο.

Οι δυο «ταβλαδόροι εν δράσει», δεν υπέπεσαν στην απλή ηθογράφηση μιας περασμένης εποχής και προσώπων, αντίθετα μεγεθύνοντας το κωμικό ανέδειξαν το ¨δραματικό¨, πλάθοντας πλάσματα –υπαρκτά στο σήμερα- που είναι καταδικασμένα να ζουν με μοναδική έννοια την εξεύρεση χρημάτων, χωρίς κόπο, με οποιοδήποτε κόστος.

Χωρίς να αποστερήσουν τα χαρακτηριστικά των προσώπων που υποδύθηκαν τα περιέγραψαν και τα σχολίασαν περισσότερο, ρεαλιστικά ή και πιο αφαιρετικά (κούρεμα Κόλλια, τσακωμός και κυνηγητό εκτός σκηνής).

Ο Μάκης Παπαδημητρίου, που διακρίνεται για το υποκριτικό του ταλέντο, με τελευταίο πρόσφατο παράδειγμα την ερμηνεία του στους «Αστερισμούς» (Θέατρο Ν. Κόσμου, σκην. Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος), με αυτοσαρκασμό και δικαιολογημένες κωμικές εξάρσεις. πλάθει με άνεση την κωμική φιγούρα του μικροαπατεωνίσκου και μπλοφατζή Φώντα, την οποία διανθίζει με τον δικό του αυτοσχεδιαστικό οίστρο. Υποσκάπτοντας το εξόφθαλμα κωμικό, προσέδωσε άλλο βάθος στον θριαμβευτικό μονόλογο του Φώντα, προφέροντας με τονικό χρωμάτισμα και σιγουριά στη φωνή τις τελευταίες ατάκες του έργου.

Ο Νίκος Κουρής, άξιος μαθητής του Λευτέρη Βογιατζή, που μας έχει πείσει για το εύρος της υπόκρισής του και την ¨ευελιξία¨ του στις απαιτήσεις διαφορετικών ρόλων, με τελευταία του καλύτερη ερμηνευτική στιγμή στον «Πουπουλένιο» (Θέατρο Αθηνών, σκην. Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης), αποδίδει με κινήσεις και εκφράσεις ακριβείας τις αμφιταλαντεύσεις του ηττοπαθή Κόλλια. Ρυθμοί, τόνοι, χειρονομίες, μορφασμοί με παλμό και νεύρο, πυροδοτούν το έργο, κερδίζοντας την γεμάτη πλατεία.

Και οι δύο μαζί, κινούνται επιδέξια, με εκφραστικές εναλλαγές και δημιουργούν ένα δίδυμο που διακρίνεται για την σκηνική του χημεία και ετοιμότητα.

Ο Νίκος Βλασόπουλος με τους φωτισμούς του, υπογραμμίζει τον λόγο των προσώπων, οριοθετεί τη δράση τους και δίνει την δική του εικαστική συνδρομή στο παραστασιακό γεγονός.

Οι ηχητικές και μουσικές παρεμβολές του Μίνωα Μάτσα αντηχούν σαν «σουρεαλιστικές σφήνες» και συμμαχούν με το συνολικό κλίμα της παράστασης.

Ο χώρος, που διαμόρφωσε η Ελλη Παπαγεωργακοπούλου με τα απαραίτητα σκηνικά αντικείμενα (μαγνητόφωνο, τραπεζάκι και καρέκλες καφενείου, πανέρια με φυτά, ψεκαστήρι, τσιγάρα κ.τ.λ.π) είναι απόλυτα ταιριαστός με την υφολογία του έργου και με την σκηνοθετική πρόταση. Το ίδιο ισχύει και για τα κουστούμια, που φιλοτέχνησε η ίδια, με τη βοήθεια της Μαγδαληνής Αυγερίνου. Βρήκα εξαιρετική εικαστική επιλογή το ανοιχτό περιστρεφόμενο τάβλι, στην έναρξη και λήξη της παράστασης, που συμβολίζει την επιστροφή εκεί από πού ξεκινούν οι δύο ήρωες, έτοιμοι για να σκαρφιστούν νέα σχέδια και την αέναη αναζήτηση. Το σημαντικό άλλωστε δεν είναι να φτάσουν στον «προορισμό» τους αλλά το «ταξίδι» μέχρι εκεί.

Θα  ήταν ατόπημα να μην αναφερθώ στο ηχογραφημένο clip, που δημιούργησε ο Σπύρος Αλιδάκης, ο οποίος έδωσε την πολύτιμη βοήθειά του και στην σκηνοθετική προσέγγιση. Η υποφωτισμένη αίθουσα γεμίζει με τις φωνές όλων των αρχηγών της πολιτικής ηγεσίας, από την μεταπολίτευση έως σήμερα. Μία ηχητική «παρέλαση» με ψεύτικές υποσχέσεις για πλασματική ευημερία, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου, μέχρι τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Αντώνη Σαμαρά.

Άλλωστε, το νεοελληνικό μονόπρακτο του Κεχαΐδη, εκτός από μία «πικρή γελοιογραφία» της Ελλάδας του τότε είναι και πολιτικό, από την πλευρά του μηνύματος που υποφώσκει πίσω από τις λέξεις: μία τελματωμένη ελληνική κοινωνία που οδηγεί τους ανθρώπους σε αδιέξοδο και η ρίζα του κακού είναι ..η πολιτική. Το σαθρό σύστημα που υπήρχε την εποχή της δικτατορίας δυστυχώς υπάρχει και σήμερα!

Εν κατακλείδι

Οι δύο καλλιτέχνες, Κουρής και Παπαδημητρίου, επιβεβαιώνουν το εξαίρετο ταλέντο τους, εκτός από την υποκριτική και στη σκηνοθεσία, γιατί αποδεικνύουν πως κατέχουν τη λογική – ή το παράλογο- αυτού του ¨παιχνιδιού¨ . Η παράστασή τους σέβεται και αξιοποιεί το κείμενο, αναδεικνύοντας τις κοινωνικές αιχμές και τις πολιτικές του προεκτάσεις, μέσα από μία κωμική νότα.

Καταφέρνουν να εναρμονίσουν τις εσωτερικές δονήσεις που συνθέτουν το ταμπλό του έργου, στον ίδιο δυναμικό ρυθμό και διατηρούν ένα ενιαίο ύφος στην πάραστασή τους με καλοδουλεμένες τις λεπτομέρειες, παραδίδοντας ένα προϊόν δημιουργικής συνεργασίας. Η τελική συνύπαρξη των ανθρώπων και η αλληλοεξάρτησή τους, παρά τις όποιες αντιφάσεις, μένει σαν μία γλυκιά διαπίστωση.

Απ’ την άλλη όμως υπάρχει και η διαφορετική όψη του νομίσματος, μπορεί να μην υπάρχουν, εν έτει 2014, αυτές οι λαϊκές αυλές και οι ίδιοι περιθωριακοί τύποι, τέτοια κοινωνικά φαινόμενα όμως αφθονούν και η πολιτική, δυστυχώς, συνεχίζει ανενόχλητη το έργο της!

Ένα είναι σίγουρο, στην ίδια αυλή ή κάπου αλλού, θα ξανασυναντηθούν ο Φώντας και ο Κόλλιας, για την συνηθισμένη ¨παρτίδα τάβλι¨, μέχρι να συνειδητοποιήσουν αυτοί, εσύ, εγώ, όλοι μας, πως κάτι πρέπει να αλλάξει!

^{1 Από την περιοδική Έκδοση της «Νέας Σκηνής» +ΟΜΙΛίΕΣ, Περίοδος Α’, Τεύχος 1, Μάιος 2014}

Η παράσταση «Το Τάβλι», συμπαραγωγής του Θεατρικού Οργανισμού Ακροπόλ και της Εταιρείας των Φίλων της Τέχνης του Θεάτρου, παρουσιάζεται στο Θέατρο της Οδού Κυκλάδων- Λευτέρης Βογιατζής από τις 23 Απριλίου και συνεχίζεται έως 8 Ιουνίου, λόγω μεγάλης επιτυχίας.