Τάσος Ρωσόπουλος: Η σύγχρονη όπερα απαιτεί έναν τολμηρό τρόπο σκέψης

Διαβάζοντας κάποιος με προσοχή την Κερένια Κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, εκτός του ότι πλάθει στο νου του τη γοητευτική τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής, πλημμυρίζεται επίσης από ένα αίσθημα χαρμολύπης. Και αυτό γιατί μέσα στις υπέροχες εικόνες του ανοιξιάτικου οργασμού της φύσης και του ξέφρενου αθηναϊκού καρναβαλιού, οι κεντρικοί ήρωες βιώνουν μια μεγάλη θλίψη, που σφραγίζεται με ένα θάνατο.

Αυτό το μυθιστόρημα και όλες του οι προεκτάσεις φαίνεται πως κέντρισαν το ενδιαφέρον του διακεκριμένου συνθέτη Τάσου Ρωσόπουλου, ο οποίος το μετέτρεψε σε όπερα έπειτα από παραγγελία της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής. Πολύτιμος συνεργάτης στο εγχείρημα, στάθηκε ο έμπειρος Γιάννης Σβώλος που επιμελήθηκε το λιμπρέτο, ενώ ο Σίμος Κακάλας ανέλαβε το σκηνοθετικό κομμάτι.

Έχοντας στο ενεργητικό του ένα εντυπωσιακό βιογραφικό με ορχηστρικές συνθέσεις, τραγούδια, μουσικές δημιουργίες για παιδιά, μουσική για τον κινηματογράφο, το θέατρο και τη διαφήμιση, ο Τάσος Ρωσόπουλος στρέφεται στην σύνθεση για όπερα, μια “απαιτητική διεργασία”, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει.

Στην συνέντευξη που ακολουθεί, ο ξεχωριστός δημιουργός μιλά για τον τρόπο που δούλεψε πάνω στην Κερένια Κούκλα, τα όσα τον γοητεύουν ή τον… απογοητεύουν, ενώ αναφερόμενος στην ιδιαίτερη σχέση μεταξύ όπερας και λογοτεχνίας, αποκαλύπτει πως σκοπεύει να καταπιαστεί σύντομα και με άλλα λογοτεχνικά κείμενα.

– Ας ξεκινήσουμε συζητώντας για το πώς προέκυψε αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα παραγωγή της Εναλλακτικής. Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με το βιβλίο του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου;

Πολύ συχνά έντονες έλξεις ή απωθήσεις δεν εξηγούνται από την λογική. Έτσι και στην περίπτωση μας, η Κερένια Κούκλα, μου άσκησε μια έντονη και συνεχή έλξη από την πρώτη ανάγνωση, που κράτησε κοντά τριάντα χρόνια. Το ενδιαφέρον στο βιβλίο το βρίσκω κυρίως στο πώς το κοινότοπο αστικό δράμα ταπεινών και καταφρονεμένων, μετατρέπεται σε έναν καμβά σκέψεων και ανησυχιών για την ζωή.

– Ως αναγνώστη, ποια στοιχεία σάς είχαν κερδίσει περισσότερο στο έργο και με ποιον τρόπο τα συμπεριλάβατε στην όπερα;

Το πρώτο στοιχείο που ξεχώρισα ως βασικό άξονα στην ανάγνωση του έργου είναι το δίπολο Ζωής και Θανάτου. Όλα περιστρέφονται ανάμεσα στην συνεχή και αστραπιαία εναλλαγή Ζωής και Θανάτου σε μια ταυτόχρονη συνύπαρξη, καθιστώντας τους ανθρώπους αδύναμους να τα διαχωρίσουν τα όρια. Στην Κερένια Κούκλα υπάρχουν μουσικά γεγονότα που με μικρο-μεταβολές λειτουργούν ταυτόχρονα υπέρ της μιας αλλά και υπέρ της άλλης πλευράς.

Παραδείγματος χάριν, το υλικό του Χορού στην θανατερή κάμαρα της Βεργινίας σε μετασχηματισμό εμφανίζεται και στην ερωτική σκηνή της Λιόλιας και του Νίκου στους ανοιξιάτικους κάμπους της Καλλιθέας. Ένα δεύτερο σημαντικό στοιχείο είναι ο χρόνος, ένας ασταμάτητος χρόνος, ένα βασανιστικό μέτρημα στιγμών, ένας χρόνος ενιαίος για όλους είτε χαίρονται τη ζωή είτε τη χάνουν. Είναι επίμονος, επαναληπτικός, σταθερός όπως ο ρυθμός της μουσικής. Τέλος, τρίτος βασικός άξονας είναι η Φύση και η αγάπη προς αυτή. Ο συγγραφέας, με τα σχόλια του, μας προτρέπει να ερμηνεύσουμε την ανεξήγητη Μοίρα μέσα από την δύναμη και την γαλήνη της Φύσης.

– Πώς διαχειρίζεστε μουσικά τα «έτοιμα» έργα, δηλαδή αυτά που προϋπάρχουν και δίνουν ούτως ή άλλως μια κατεύθυνση; Αισθάνεστε μεγαλύτερη ελευθερία με τα νέα έργα που δεν έχουν ξαναπαρουσιαστεί ή δεν είναι γνωστά;

Η κάθε περίπτωση έχει τις ελευθερίες της, αλλά και τις δεσμεύσεις της. Η χρήση μιας γνωστής ιστορίας για μια νέα διήγηση καθιερώθηκε από τους μεγάλους τραγικούς ποιητές και χρησιμοποιήθηκε πολύ σε όλες τις εποχές. Έτσι, με διαφορετικό σκοπό, ο κύκλος των Ατρειδών μεταπλάσθηκε στα χέρια των τραγικών παράγοντας πάμπολλα έργα και δίνοντας την ευκαιρία στους ποιητές να μιλήσουν για θέματα και αξίες μέσα από κάτι κοινά γνωστό.

– Και ως προς την Κερένια Κούκλα συγκεκριμένα, πώς λειτουργήσατε συνθετικά σε αυτήν την αντίστιξη του βιβλίου μεταξύ ανθρώπινης λύπης και οργιαστικής χαράς της φύσης;

Όπως ήδη ανέφερα, βασικό στοιχείο του έργου είναι το δίπολο ζωής και Θανάτου και η συνεχής εναλλαγή του. Με τον Γιάννη Σβώλο, που έγραψε το λιμπρέτο, ενοποιήσαμε δύο κεφάλαια του βιβλίου σε μια σύνθετη σκηνή όπου η ασθενική Βεργινία βασανίζεται από την γειτόνισσα Ευρυδίκη την στιγμή του καρναβαλιού, του ξεφαντώματος. Όλα συμβαίνουν την ίδια στιγμή και ίσως και στον ίδιο χώρο. Ο Σίμος Κακάλας ενοποίησε κι αυτός οπτικά, πολύ έξυπνα, τα δυσδιάκριτα όρια λύπης και χαράς. Ίσως αυτή η σκηνή κρύβει και την ουσία της συζήτησης που μπορεί να προκαλέσει ένα τέτοιο έργο.

– Κάτι που συναντάμε αρκετά τα τελευταία χρόνια, είναι η μετατροπή μυθιστορημάτων και θεατρικών σε όπερες. Πού οφείλεται κατά την γνώμη σας η αναζήτηση υλικού μέσα από τη λογοτεχνία και το θέατρο ως προς τη δημιουργία νέων λυρικών έργων;

Η όπερα είχε συχνά Αχίλλειο πτέρνα το λιμπρέτο. Ειδικά την εποχή της μεγάλης δημοτικότητάς της, πολλές φορές συναντάμε ιστορίες και κείμενα κατά πολύ υποδεέστερα της μουσικής που μεγάλοι συνθέτες συνέθεσαν. Η λογοτεχνία και το θέατρο είναι ένας ασφαλής δρόμος να βασιστεί ένα λιμπρέτο, δίνοντας του συγκεκριμένο αρχικό σχήμα και δομή. Πολλές φορές βέβαια, δημιουργούνται προβλήματα που δεν υπάρχουν στα βιβλία, όπως στην περίπτωση της Κερένιας Κούκλας η εκτενής αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο και τα σχόλια του συγγραφέα.

– Έργα σας έχουν παρουσιαστεί σε δημοφιλείς σκηνές και αξιόλογες διοργανώσεις. Χωρίς την σφραγίδα κάποιου μεγάλου ιδρύματος ή θεσμού, μπορεί ένας μουσικός στην Ελλάδα σήμερα να παρουσιάσει τη δουλειά του με τις συνθήκες που πραγματικά επιθυμεί και να λάβει αναγνώριση; Πόσο σημαντική είναι η εμπιστοσύνη και η στήριξη των πολιτιστικών οργανισμών στους δημιουργούς;

Κάποια είδη μουσικής είναι αδύνατο να παρουσιαστούν χωρίς την υποστήριξη ενός μεγάλου ιδρύματος ή ενός θεσμού. Μεταξύ αυτών η όπερα, που είναι μια ιδιαίτερα σύνθετη και οικονομικά απαιτητική παραγωγή. Έτσι, ενώ ένας συνθέτης θα μπορούσε να αυτοχρηματοδοτήσει έναν κύκλο τραγουδιών του, δεν θα μπορούσε ποτέ από μόνος του να παρουσιάσει ένα συμφωνικό έργο ή μια όπερα. Με δεδομένη την έλλειψη κάποιας συγκεκριμένης πολιτικής για την τέχνη, από όλα ανεξαιρέτως το κόμματα που διακυβέρνησαν, τα ιδρύματα και οι πολιτιστικοί οργανισμοί, όσο μπορούν, υποστηρίζουν την δημιουργία δίνοντας αναθέσεις και υλοποιώντας σύνθετες παραγωγές.

– Πώς βλέπετε την σύγχρονη μουσική παραγωγή στην Ελλάδα εν γένει; Τι σας γοητεύει ή… απογοητεύει περισσότερο;

Το βασικό στοιχείο που λείπει από την μουσική παραγωγή στην σημερινή Ελλάδα είναι η έλλειψη συνέχειας. Δηλαδή, τα πάντα παρουσιάζονται αυτόνομα και ανεξάρτητα και όχι ως μια προσπάθεια ενός συνόλου ανθρώπων ή συντονισμένων ενεργειών. Με τον τρόπο αυτό δυσκολεύεται και εμποδίζεται η όποια εξέλιξη. Παράλληλα η υπερπληθώρα δράσεων δημιουργεί μια αίσθηση ταχεία κατανάλωσης μη αφήνοντας χώρο στην επίγευση μιας δημιουργίας.

– Ως προς την επαγγελματική σας δραστηριότητα, ποια είναι τα σχέδια, οι επιθυμίες και τα όνειρά σας;

Η όπερα είναι μια πολύ απαιτητική διεργασία τόσο για την συγκέντρωση όσο και για την διαχείριση του χρόνου. Έτσι τώρα με την ολοκλήρωσή της, θέλω να ασχοληθώ πολύ με πράγματα που έχω αμελήσει, όπως η έκδοση ενός κύκλου τραγουδιών και ενός ορχηστρικού δίσκου. Παράλληλα, γράφω μουσική για μια έκθεση σχετική με τον Ελ Γκρέκο, πράγμα που με έχει ενθουσιάσει.

– Τι σας συγκινεί και τι σας παρακινεί καλλιτεχνικά;

Τον τελευταίο καιρό, αντλώ ερεθίσματα από εικαστικές και γλωσσικές αφορμές. Προσπαθώ να αναζητώ λύσεις και ιδέες από άλλες τέχνες και αυτό μου έχει δώσει νέα πεδία μελέτης και ενδιαφέροντος.

– Για το τέλος, θα θέλατε να μας πείτε ποιο λογοτεχνικό, θεατρικό ή ποιητικό έργο αγαπάτε ιδιαίτερα και θα θέλατε ιδανικά να μετατρέψετε σε όπερα το άμεσο μέλλον;

Δυστυχώς και ευτυχώς η όπερα από την στιγμή που εγκαθίσταται στο μυαλό σου είναι ένας τρόπος σκέψης πολύ έντονος και ελκυστικός. Έτσι, μετά την Κερένια Κούκλα έχουν ήδη σχεδιαστεί δύο μεγάλες ιδέες πάνω σε λογοτεχνικά κείμενα. Ελπίζω στην επόμενη συζήτησή μας να είμαι σε θέση να σας ανακοινώσω κάτι  για κάποιο από τα δύο.

Διαβάστε επίσης:

Η Κερένια κούκλα, από τον Τάσο Ρωσόπουλο στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής