Στην εποχή της τεχνολογίας και της μη παραγωγής σκέψης στην οποία ζούμε έχουμε ανάγκη από πεφωτισμένους ανθρώπους του παρελθόντος για να παίρνουμε ανάσες και να νιώθουμε πως δεν είναι όλα αλλοτριωμένα. Πρόσωπα δηλαδή που με την σοφία τους και τον λόγο τους άφησαν σε αυτόν τον κόσμο κληρονομιά κείμενα γεμάτα από σημασία και ουσία, βιβλία που κοσμούν τις βιβλιοθήκες, όχι σαν ένα μουσειακό κειμήλιο, μα ως μία παρακαταθήκη για τον καθέναν και την καθεμία που επιθυμεί να στοχαστεί για τα γενόμενα και τα μελλούμενα. Στοχαστές σαν τον Μάρκο Αυρήλιο χάραξαν δρόμους και άνοιξαν διάπλατα τους ορίζοντες για καλύτερες μέρες, τόσο για την εποχή τους όσο και για τις επόμενες. Δεν δίστασαν να αναμετρηθούν με το «εγώ» τους και να χτυπήσουν τα αδύνατα σημεία τους, εγείροντας ερωτήματα για να προσπαθήσουν να απαντήσουν σε αυτά με θάρρος και τόλμη.
Ένας πεφωτισμένος στοχαστής που άφησε κληρονομιά ένα κείμενο γεμάτο σοφία
Πολλές φορές θεωρούμε τη φιλοσοφία ως ένα στοιχείο πολυτέλειας, κάτι όχι και τόσο άμεσα αναγκαίο στην καθημερινότητά μας, χανόμαστε στα πιο απλά πράγματα και αναζητούμε λύσεις υλικές που θα μας βγάλουν από το αδιέξοδο ενός συναισθηματικού κενού ή μιας αποτυχίας. Έχουμε κατά νου τη φιλοσοφία ως κάτι παντελώς θεωρητικό που το προσπερνάμε, γιατί η ουσία βρίσκεται αλλού, στα πιο άμεσα και απτά. «Η φιλοσοφία μου χάρισε την ετοιμότητα να αντιμετωπίσω οποιαδήποτε στροφή της μοίρας» θα μας πει ο Διογένης ο Κυνικός και πόσο δίκιο έχει. Διαβάζοντας κλασικούς φιλοσόφους δεν κερδίζουμε απλά την επαφή με ένα βιβλίο, ερχόμαστε σε επαφή με μια ολόκληρη κοσμοθεωρία για το πώς κινούμαστε, τι σκεφτόμαστε, πώς αντιδρούμε σε δυσκολίες και προβλήματα που εμφανίζονται.
Ο Μάρκος Αυρήλιος ανήκε στην περίφημη σχολή των Στωικών, εκείνων δηλαδή που γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες της ζωής με έναν άλλο τρόπο, με υπομονή και με στωικότητα όπως συνηθίζουμε να λέμε σήμερα για να περιγράψουμε μια ανάλογη κατάσταση. Ο Μάρκος Αυρήλιος περιγράφει τις ανθρώπινες αδυναμίες, την τρωτότητα και τα πάθη του ανθρώπου της εποχής του, πάθη που απασχολούν σε ίσως διαφορετική μορφή και τον σύγχρονο άνθρωπο. Εξάλλου, μπορεί οι εποχές να αλλάζουν, αλλά οι άνθρωποι δεν αλλάζουν, διαπράττουν τα ίδια λάθη και οδηγούνται σε παρόμοιες συμπεριφορές. Ο Μάρκος Αυρήλιος με πνεύμα διδακτικό και με την σοφία που τον διακρίνει γράφει κατά τα διαλείμματα ανάμεσα στις μάχες, είναι ένας στρατηλάτης που φιλοσοφεί τη ζωή και συλλογιέται ελεύθερος. Καταγράφει της ψυχής του τις φωνές, τις αγωνίες και τις ανησυχίες έχοντας το βλέμμα στους θεούς, είναι ένας πρώιμος Χριστός και τα λόγια του είναι βάλσαμο.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Οι στωικοί φιλόσοφοι αποτέλεσαν μία σχολή πολύ δημοφιλή στην Αρχαιότητα και σήμερα έχουν το αποτύπωμά τους σε σύγχρονες φιλοσοφικές τάσεις, καθώς αυτό που αναζητούμε όλοι στη ζωή μας είναι μια κάποια ισορροπία και διαχείριση προβλημάτων που θα μας προσφέρουν μικρές σανίδες σωτηρίας απέναντι σε όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας. Είναι οι λεγόμενες μικρές χαρές όπως συνηθίζουμε να τις αποκαλούμε. Οι Στωικοί φιλόσοφοι, όπως άλλωστε αποδεικνύεται και από την εκτενή αφήγηση του συγγραφέα, καταπιάνονται με διάφορα θέματα που αφορούν σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, σε ζητήματα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε και εκεί έγκειται η παρέμβασή τους. Φιλόσοφοι όπως ο Ζήνωνας, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος Στωικός, έχοντας περάσει μέσα από το μονοπάτι των Κυνικών που του άνοιξαν τον δρόμο για τις δικές του θεωρίες.
Το ζήτημα των Στωικών φιλοσόφων, οι οποίοι πήραν την σκυτάλη από σύγχρονούς τους φιλοσόφους και έβαλαν και εκείνοι το δικό τους λιθαράκι στο χτίσιμο αυτού που σήμερα γνωρίζουμε ως φιλοσοφία, είναι η τακτική να εστιάσουν περισσότερο στο θεωρητικό κομμάτι και να γίνουν πιο προσιτοί και πιο ανθρώπινοι. Έτσι κατάφεραν σιγά σιγά να καλλιεργήσουν το έδαφος για να χτιστεί αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως Στωικισμός, που πήρε το όνομά του ως σχολή από την Ποικίλη Στοά. Οι Αρχαίοι Έλληνες στωικοί φιλόσοφοι υπήρξαν ο οδηγός και αναδύθηκαν έτσι νέες αντιλήψεις, νέες φιλοσοφικές απόψεις που διαμόρφωσαν την δυτική σκέψη έτσι όπως την γνωρίζουμε σήμερα.
Ο ρόλος του Μάρκου Αυρηλίου υπήρξε κομβικός και θεμελιώδης και χάρη στη μετάφραση και στα σχόλια του Γιώργου Προεστού έχουμε τη δυνατότητα να εντρυφήσουμε στον τρόπο σκέψης του. Ο τελευταίος μάλιστα αναφέρει χαρακτηριστικά στην τόσο διαφωτιστική εισαγωγή του βιβλίου: «…στα Εις Εαυτόν εκτίθενται – όχι όμως ως συστηματική καταγραφή – οι αρχές του Στωικισμού, τις οποίες, άλλοτε με ελεγχόμενη έξαρση και άλλοτε με μελαγχολικούς τόνους, ο συγγραφέας σφραγίζει με τον προσωπικό χαρακτήρα των σκέψεών του». Ο Μάρκος Αυρήλιος πήρε την έννοια του στωικού και την έφερε στα δικά του μέτρα συλλογιζόμενος ο ίδιος με προσωπική και ενδελεχή ενδοσκόπηση στα μηνύματα της ζωής που οφείλει ο άνθρωπος να διαχειριστεί.
Ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν αδιαμφισβήτητα ένας σπουδαίος στρατηλάτης, ένας σπουδαίος ηγέτης μα πάνω από όλα ένας σπουδαίος άνθρωπος και στοχαστής, από τους πολύ λίγους που πέρασαν από την ρωμαϊκή και την παγκόσμια ιστορία αν δει κανείς τι πρόσωπα παρέλασαν από τη θέση του αυτοκράτορα. Ο Μάρκος Αυρήλιος έλαμψε τόσο με την προσωπικότητά του όσο και με τις αρετές του και τις σκέψεις του, σκέψεις που μετέφερε στο χαρτί στα αρχαία ελληνικά. Είμαστε τυχεροί σήμερα εμείς οι αναγνώστες που έχουμε τη μοναδική δυνατότητα να διαβάζουμε τα απομνημονεύματά του ή καλύτερα την φιλοσοφία ζωής που πρέσβευε καθ’ όλη τη διάρκεια της πολυτάραχης ζωής του. Μελετητής των Αρχαίων Ελλήνων και των φιλοσόφων, ασπάστηκε πολλές από τις ιδέες εκείνες που τον εδραίωσαν ως έναν εκ των πιο εμβληματικών ιστορικών προσώπων όλων των αιώνων.
Απόσπασμα από το βιβλίο
“Αυτός που αδικεί ασεβεί· γιατί, ενώ η φύση των όλων έχει κατασκευάσει τα λογικά ζώα το ένα για το άλλο, ώστε να αλληλοβοηθούνται ανάλογα με την αξία τους και καθόλου να μη βλάπτονται, όπως παραβαίνει τη βουλή της σημαίνει ότι ασεβεί απέναντι στην πιο σεβάσμια από τους θεούς”.
