Στη Λισαβόνα του Πεσσόα και στο πιο παλιό βιβλιοπωλείο του κόσμου

Αν είχα να διαλέξω μια πόλη εκτός Ελλάδας για να ζήσω την υπόλοιπη ζωή μου, αυτή θα ήταν χωρίς δεύτερη σκέψη η Λισαβόνα. Μικρή, όμορφη, ανθρώπινη, ρομαντική και άκρως ποιητική.

Στην τέταρτη επίσκεψή  μου εδώ, ήξερα ήδη που έπρεπε να μείνω, τι έπρεπε να ξανά-δώ, τι έπρεπε να φάω και φυσικά τι έπρεπε να διαβάσω.

Ο έρωτας μου για τον Φερνάντο Πεσσόα κρατάει χρόνια. Σχεδόν από την ηλικία των 20, όταν τυχαία τον ανακάλυψα, και χωρίς να ξέρω γιατί, ένιωσα πως ήταν εκείνος ο ποιητής που μπορεί να μιλήσει στην καρδιά μου με όποιο προσωπείο κι’ αν ήθελε να γράφει.

Είναι φορές που διαβάζω ποιήματα του και δακρύζω, στιγμές που διαβάζω ένα στίχο του ξανά και ξανά και  νιώθω πως γράφτηκε για εμένα, είναι φορές που τον ζηλεύω για την ικανότητα του να είναι απλός και ταυτόχρονα τόσο πολύπλοκα πρωτότυπος και ευφυής.

Ένα λοιπόν από τα μέρη που επέστρεψα από την πρώτη ήδη μέρα μου στη Λισαβόνα, και το επισκέφτηκα πέντε φορές μέσα σε επτά μέρες, ήταν το Bertrand, το παλιότερο βιβλιοπωλείο του κόσμου σύμφωνα με το βιβλίο Γκίνες.  Ένα βιβλιοπωλείο που ακολουθεί την ίδια απλότητα ολόκληρης της πόλης. Το πιο διάσημο βιβλιοπωλείο της Πορτογαλίας, που από το 1732 εξυπηρετεί διακριτικά τους φανατικούς οπαδούς του βιβλίου, είναι εδώ, ακριβώς απέναντι από το άγαλμα το Πεσσόα έξω από το καφέ  Brasileira, που του άρεσε να συχνάζει.

Φυσικά δεν ήμουν μόνος σε αυτήν την επίσκεψη. Τα ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο, ενός από τα 100 και πάνω ετερώνυμα του Πεσσόα που τον χρίζουν μοναδικό παράδειγμα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ήταν μαζί μου για μια ξενάγηση στο βιβλιοπωλείο με τα περισσότερα βιβλία του. Σαν απλός αναγνώστης, δεν ξέρω τι ήταν αυτό που τον έκανε να δημιουργεί ένα τελείως διαφορετικό προσωπείο, να γράφει και να υπογράφει με αυτό και ταυτόχρονα να μη χάνει την προσωπική του ταυτότητα. Αυτή όμως είναι η μαγεία του Πεσσόα, αυτή είναι η δική του δύναμη, αυτή είναι η ευφυΐα ενός άντρα που αγάπησε αυτήν την πόλη όσο κανένας άλλος πορτογάλος λογοτέχνης.

Ο Αλμπέρτο Καέιρο λοιπόν είναι ένα από τα πιο ισχυρά πρόσωπα που δημιούργησε ο Πεσσόα, ανάμεσα στα περίπου 126 που δημιούργησε στα 47 χρόνια της ζωής του. Τον ανακάλυψα σε μια από τις αναζητήσεις μου για το έργο του, η οποία και με έφερε στο κατώφλι των εκδόσεων GUTENBERG. Και φυσικά, για εμένα, ήταν σαν την ανακάλυψη ενός θησαυρού. Ειδικά σε μία εποχή που οι εκδοτικοί οίκοι μένουν στα «ελαφριά» και τα «εύκολα», είναι παραπάνω από παρήγορο να ανακαλύπτεις τον αγαπημένο σου λογοτέχνη μεταφρασμένο με τόση φροντίδα και τέτοια ποιότητα.

Το ίδιο γοητευμένοι ένιωσαν και οι άνθρωποι του Bertrand, όταν είδαν να κρατώ στα χέρια μου το συγκεκριμένο βιβλίο και ακόμα περισσότερο όταν τους ενημέρωσα ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη μερίδα ανθρώπων στην Ελλάδα που βρίσκουν παρηγοριά και ουσία στο έργο του δικού τους εθνικού ποιητή. Για αυτό και ήταν παραπάνω από ευγενικοί μαζί μου και έτοιμοι να απαντήσουν σε οποιαδήποτε απορία για το βιβλιοπωλείο ή την πόλη τους.

Αφού λοιπόν «ξεσκόνισα» το παιδικό τους τμήμα και αγόρασα τα παραμύθια/σουβενίρ που κουβαλάω από κάθε ταξίδι μου, κατέληξα στο μικροσκοπικό καφέ στο τέλος τους διαδρόμου που έχει πάρει το όνομα του Πεσσόα και φιλοξενεί τόσο βιβλία του, όσο και φωτογραφίες του.

Καθώς παρατηρούσα το πρόσωπο του να με κοιτά από ψηλά, ταυτόχρονα έρχονταν στο μυαλό μου στίχοι από το βιβλίο που κρατούσα στα χέρια μου, μέσα από την πένα του Αλμπέρτο Καέιρο.

«Θα ήθελα να έχω αρκετό χρόνο και ηρεμία

για να μη σκέφτομαι τίποτα,

ούτε καν να με νιώθω να ζω

να με γνωρίζω μόνο στα μάτια των άλλων, σαν σε καθρέφτη…»

Στίχοι που μιλούσαν κατευθείαν στη καρδιά μου, την χάιδευαν, την νανούριζαν, την λύτρωναν… Στίχοι που με παιδεύουν τα βράδια, μου κρατούν συντροφιά, με ξυπνούν από το λήθαργο της ρουτίνας.

«Δέξου το σύμπαν

όπως στο έδωσαν οι θεοί.

Αν οι θεοί ήθελαν να σου δώσουν κάτι άλλο

θα στο είχαν δώσει…»

Στεκόμουν παρατηρητής της στιγμής και ένιωθα ευτυχισμένος.  Κρατούσα στα χέρια μου τα ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο, του κεντρικού ετερώνυμου του Φερνάντο Πεσσόα, ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές της εποχής του, σύμφωνα με τον δημιουργό του,  και ταυτόχρονα βρισκόμουν στο παλαιότερο βιβλιοπωλείο του κόσμου. Και όλα αυτά, στην αγαπημένη μου πόλη. Μια πόλη που γνώρισα μέσα από την ποίηση του Πεσσόα, που ήρθα να την ανακαλύψω προσωπικά, και επιστρέφω  πίσω κάθε φορά μόνο και μόνο για να μη χαθεί από μέσα μου εκείνη η μαγεία που ένας στίχος μπορεί να αφήσει στην ψυχή μου.

Και όχι, δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός, δεν χρειάζεται να αγαπάς την ποίηση για να χαθείς σε ένα στίχο. Μα ένας στίχος είναι ικανός να σε κάνει να αγαπήσεις την ποίηση, και ακόμα περισσότερο, ένας ποιητής να σε κάνει να αγαπήσεις μια ολόκληρη χώρα…

Αυτή είναι η μαγεία του Πεσσόα, είτε ο ίδιος επέλεξε να λέγεται Αλμπέρτο, Ρικάρντο ή Αλβάρο. Αυτή είναι και η μαγεία της ποίησης που αξίζει να έχει μια θέση στη ζωή μας, στην καρδιά και στη βιβλιοθήκη μας. Και ποιος ξέρει, ίσως καταφέρει να ταξιδέψει και εσάς στη χώρα των δικών σας ονείρων…

«Μακάρι να’ μουν η σκόνη του δρόμου

και να με πατούν τα πόδια φτωχών.

Μακάρι να΄ μουν τα ποτάμια που τρέχουν

με τις πλύστρες στην όχθη μου.

Μακάρι να’ μουν οι ιτιές στην ακροποταμιά

και πάνω μου μονάχα ο ουρανός και το νερό από κάτω μου.

Μακάρι να΄μουν ο γάιδαρος του μυλωνά

που τον χτυπάνε και τον χαϊδεύουν.

Καλύτερα αυτό, παρά κάποιος που περνάει τη ζωή του κοιτάζοντας πίσω του όλο θλίψη…»

Ευχαριστούμε τις εκδόσεις GUTENBERG (Διδότου 37, Αθήνα) για την παραχώρηση των βιβλίων και την ξενάγηση στο υπέροχο κόσμο του Πεσσόα καθώς και το βιβλιοπωλείο BERTRAND, για τη διακριτική φιλοξενία.