Παναγιώτης Κατσώλης: Ο Δον Ζουάν σε όλες τις εκδοχές του διαπράττει ύβρη

Με τον «Δον Ζουάν» να ετοιμάζεται να ταξιδέψει ανά την Ελλάδα αυτό το καλοκαίρι, μετά από μια θερμή υποδοχή στην αθηναϊκή σκηνή, το ενδιαφέρον για την παράσταση και τους συντελεστές της κορυφώνεται. Ο Παναγιώτης Κατσώλης, ένας από τους βασικούς πρωταγωνιστές, υποδύεται τον Αποστόλη – έναν χαρακτήρα που γεννήθηκε μέσα από τις πρόβες και ξεφεύγει από κάθε κλασικό καλούπι. Λίγο πριν το πρώτο κουδούνι της περιοδείας, μιλήσαμε μαζί του για τη σύγχρονη σημασία του «δονζουανισμού», τη δυναμική της παράστασης, τις σχέσεις επί σκηνής, αλλά και για το πώς είναι τελικά να «είσαι άντρας» μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει.

***

-Τι σημαίνει για εσάς ο “Δονζουανισμός” στη σύγχρονη εποχή;

Απο το 1620 όπου ο Τίρσο ντε Μολίνα έγραψε για πρώτη φορά την ιστορία του Δον Ζουάν, έχουν ακολουθήσει αμέτρητες άλλες εκδοχές του θρυλικού ήρωα. Με μικρές ή μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, το σημαντικό είναι ότι αυτός ο χαρακτήρας κέντρισε το ενδιαφέρον τόσων και τόσων δημιουργών να τον «ξαναγράψουν» και να τον «ξαναδημιουργήσουν» από την αρχή. Αυτό από μόνο του λέει πολλά για τη σημαντικότητα της φιγούρας που δημιούργησε ο ντε Μολίνα. Φανταστική ή όχι ποτέ δεν θα το μάθουμε, ο μύθος λέει ότι ο ντε Μολίνα απλώς κατέγραψε μια ιστορία που κυκλοφορούσε από στόμα σε στόμα. Έχουμε δει, διαβάσει και ακούσει λοιπόν ανά τους αιώνες για τον Δον Ζουάν στο θέατρο, στην όπερα, σε ποιήματα, διηγήματα, τραγούδια, ταινίες, ακόμα και σε παιδικά παραμύθια. Σε όλες της εκδοχές υπάρχει κάτι κοινό που αφορά όλες τις εποχές γι’ αυτό και είναι διαχρονικός. Είτε είναι γυναικοκατακτητής, είτε δολοφόνος, είτε κακομαθημένο πλουσιόπαιδο, είτε φιλόσοφος, είτε εκκεντρικός, είτε ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο. Ο Δον Ζουάν σε όλες τις εκδοχές διαπράττει ύβρη. Μονίμως δοκιμάζει τα όρια. Είναι αιρετικός, δεν μπαίνει σε καλούπια, πάει κόντρα στο ρεύμα, έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις και του δίνει λόγο ύπαρξης η ενασχόληση του με τους άλλους ανθρώπους. Στα πρόσωπα των συνανθρώπων του βλέπει συνεχώς ευκαιρίες για να παίξει, να τζογάρει και να αποδείξει πως δεν υπάρχει τιμιότητα, πραγματική αγάπη, αφοσίωση, πίστη και με δυο κουβέντες θέλει να υπογραμμίσει πως η ηθική των ανθρώπων είναι ψεύτικη. Προσποιούνται τους ηθικούς μέχρι να τους δωθεί η κατάλληλη ευκαιρία για το αντίθετο. Γι αυτό και ο ίδιος στερείται συνειδητά από οποιαδήποτε μορφή ηθικής. Την παντρεμένη θέλει να την αποπλανήσει, τον πιστό να τον κάνει να βλαστημήσει, τον νεκρό να τον βεβηλώσει και πάει λέγοντας. Στη σύγχρονη εποχή λοιπόν ο Δονζουανισμός σημαίνει ακριβώς το ίδιο που σήμαινε και το 1600. Για να το πω αλλιώς: Αν ο Άμλετ πολλές φορές μέσα στο έργο του Σαίξπηρ ταυτίζει ευθέως τον εαυτό του με τον Χριστό, τότε ο Δον Ζουάν κάνει το ίδιο σε όλες του τις εκδοχές πλαγίως με τον αντίχριστο.

-Πιστεύετε πως η παράσταση βοηθά το κοινό να αναστοχαστεί πάνω σε ζητήματα φύλου, πατριαρχίας και σχέσεων;

Ναι, θεωρητικά η πρόθεση της παράστασης είναι αυτή. Να βάλει το κοινό σε διαδικασία αναστοχασμού και αναθεώρησης κάποιων στερεοτύπων που αναπαράγουμε καθημερινά είτε συνειδητά, είτε ασυνείδητα. Θέλω να πιστεύω και ελπίζω πως επιτυγχάνεται ο στόχος. Η δομή της παράστασης είναι τέτοια ώστε να οδηγεί την σκέψη του θεατή σε αυτά τα μονοπάτια. Ωστόσο, καταλληλότερος για να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση νομίζω πως θα ήταν ένας θεατής.

-Ποια είναι η δική σας προσέγγιση στον χαρακτήρα του Αποστόλη και πώς τον ερμηνεύετε;

Ο ρόλος που υποδύομαι στην πραγματικότητα δημιουργήθηκε μέσα από τη διαδικασία της πρόβας. Έχει μεν σαν αφετηρία τον Μολιερικό Πιερό αλλά είναι τόσο κουνημένος που ενδεχομένως να μην το σκεφτεί καν κάποιος που θα δει την παράσταση και γνωρίζει την εκδοχή του Μολιέρου. Ο ρόλος προσεγγίστηκε με προσοχή, αργό βηματισμό και πολλά μπρος πίσω. Ο Αποστόλης ετεροκαθορίζεται σε ένα βαθμό από τη σχέση του με τη Βίκη (Μελίνα Βαμπούλα) επομένως η δομή του χαρακτήρα εξαρτώταν άμεσα από τις επιλογές της συναδέλφου για τον δικό της ρόλο. Μια ενδιαφέρουσα διαδικασία κατασκευής ρόλων όπου στις δοκιμές κληθήκαμε να κάνουμε κάτι παραπάνω από μια απλή ερμηνεία. Βρεθήκαμε πολλές φορές μπροστά σε αδιέξοδα, πολλά γράψε σβήσε αλλά πάντα προσπαθώντας να βοηθήσουμε ο ένας τον άλλον και να παραμείνουμε δημιουργικοί. Τέλος, θα επιχειρήσω να απαντήσω στην ερώτηση για το πώς ερμηνεύω τον Αποστόλη με μια φράση που νιώθω πως βρίσκεται στο κέντρο των επιλογών που έκανα: «Σαν ένα παιδί που θέλει να αποδείξει ότι είναι άντρας». 

-Ποια ατάκα ή σκηνή της παράστασης απολαμβάνετε ιδιαιτέρως και γιατί;

Οι σκηνές που απολαμβάνω περισσότερο είναι αυτές που μοιραζόμαστε με τον Πάνο. Μετά τα πολλά κοινά χιλιόμετρα που γράψαμε στη σκηνή του Γκλόρια και στα ανοιχτά θέατρα της περιοδείας με τον «τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού», έχουμε αποκτήσει μια σκηνική σχέση πολύτιμη. Υπάρχει «χημεία» μεταξύ μας και μπορούμε να συννενοηθουμε με κλειστά μάτια. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να σκάβουμε κάθε μέρα και πιο βαθιά ανασύροντας πολλές φορές αποκαλυπτικά στοιχεία των ρόλων μας και της μεταξύ τους σχέσης.

-Η σκηνοθέτιδα έχει χαρακτηρίσει τον Δον Ζουάν ως “δημιουργό περιεχομένου χωρίς περιεχόμενο” – εσείς, πώς βλέπετε τη θέση του θεάτρου ως αντίβαρο σε αυτή την τάση των social media;

Το θέατρο είναι καθρέφτης της ζωής. Αναλόγως την οπτική γωνιά βλέπεις και κάτι διαφορετικό. Άλλοι κοιτούν τον ίδιο τους τον εαυτό, άλλοι τον διπλανό τους κι άλλοι κοιτάζουνε απλώς το κινητό τους. Μπορεί ο καθρέφτης να ναι απλός ή και παραμορφωτικός. Σπασμένος ή φιμέ διακριτικός. Όπως και να χει καθρέφτης είναι της ζωής. Τα social media, οι δημιουργοί περιεχομένου (με ή χωρίς περιεχόμενο) κλπ είναι μέρος της σύγχρονης ζωής. Επομένως δεν μπορεί το θέατρο να λειτουργήσει ως αντίβαρο σε κάποια κομμάτια της ζωής. Μπορεί να τα φωτίσει αλλά μέχρι εκεί. Αντίβαρο σε ένα κομμάτι ζωής μπορεί να υπάρξει μόνο από ένα άλλο κομμάτι ζωής. Κι όχι από την αντανάκλαση της ζωής.

-Πόσο δύσκολο είναι τελικά να είσαι άντρας;

Ο υπότιτλος της παράστασης μας είναι προφανώς προβοκατόρικος. Είναι ένα κλείσιμο ματιού στον θεατή για το πώς πρέπει να παρακολουθήσει την παράσταση. Σαφώς και δεν υπάρχει καμία δυσκολία στο να είσαι άντρας. Μου θυμίζει το άλλο: ξέρεις τι βάσανα έχουμε εμείς οι πλούσιοι;

-Αν ο Δον Ζουάν ήταν ο ατζέντης σας, ποια θα ήταν η επόμενη «δουλειά» που θα σας έκλεινε; Και – θα τη δεχόσασταν;

Καταρχάς αποκλείεται ο Δον Ζουάν να γινόταν ατζέντης. Η ιδιοσυγκρασία του δεν θα του επέτρεπε ποτέ κάτι τέτοιο. Μόνο ενός ανθρώπου ατζέντης θα μπορούσε να είναι: του εαυτού του. Κι αυτό γιατί δεν εμπιστεύεται κανέναν άλλον. Οσο αφορά εμένα επίσης αποκλείεται να είχα ατζέντη κάποιον σαν τον Δον Ζουάν αλλά για να απαντήσω στο ερώτημα, αν υποθέσουμε ότι έτσι τα είχε φέρει η ζωή για κάποιον λόγο, η επόμενη δουλειά που θα μου έκλεινε θα ήταν με κάποιον που ξέρει πως δεν θέλω να συνεργαστώ. Μην ξεχνάμε πως η ικανοποίηση του είναι να κερδίζει δύσκολα στοιχήματα που βάζει συνεχώς με τον εαυτό του. Δεν θα τη δεχόμουν θεωρητικά τη δουλειά αλλά ποιος ξέρει; Μπορεί και να με κατάφερνε. Δον Ζουάν είναι αυτός.

-Και στην πραγματικότητα: υπάρχει κάποιο επόμενο επαγγελματικό σας βήμα που μπορούμε να γνωστοποιήσουμε στους αναγνώστες / τριες του CultureNow.gr; Κάτι ανακοινώσιμο που έρχεται και σας ενθουσιάζει;

Προς το παρόν αυτό που έρχεται και με ενθουσιάζει είναι η καλοκαιρινή περιοδεία του Δον Ζουάν. Είμαι σε μια ηλικία που μου αρέσει να γεύομαι το τώρα. Δεν βιάζομαι για το επόμενο και προσπαθώ να μην νοσταλγώ το προηγούμενο. Το μόνο που έχουμε πραγματικά είναι το εδώ και το τώρα γι’ αυτό ας το ζήσουμε. Ραντεβού λοιπόν στις 7 Ιουλίου στο Θέατρο Βράχων.

Διαβάστε επίσης:

Δον Ζουάν, των Λητώς Τριανταφυλλίδου και Πάνου Βλάχου σε καλοκαιρινή περιοδεία