Ο θρίαμβος της ομορφιάς και η Προτομή του αυτοκράτορα μας θυμίζουν την λογοτεχνική ηγεμονία του Γιόζεφ Ροτ

Δεν νοείται να αναφερθεί κάποιος στη λογοτεχνία του μεσοπολέμου και να μην συμπεριλάβει σε αυτήν τον κορυφαίο και ματωμένο Γιόζεφ Ροτ. Αστείρευτος, κυνικός, πληγωμένος, άριστος αφηγητής των καιρών του, ο Γιόζεφ Ροτ καθηλώνει τόσο με τα διηγήματα όσο και τα σπουδαία του μυθιστορήματα όπως το Εμβατήριο Ραντζένσκυ που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Άγρα. Στις ιστορίες του και στις αφηγήσεις του περιγράφεται ένας κόσμος σε αποδρομή, ένας κόσμος που αλλάζει και χάνεται λόγω των συνθηκών του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, ενός πολέμου που αλλάζει τον χάρτη της Γηραιάς ηπείρου. Ο Ροτ είναι δεξιοτέχνης στην αποτύπωση των γεγονότων, στην παράθεση αυτών και των προσώπων, των γνωστών και των άγνωστων ηρώων, που συνετέλεσαν σε αυτή την μετάλλαξη. Η πάλαι ποτέ ισχυρή αυτοκρατορία των Αψβούργων θα είναι παρελθόν και θα μείνουν μόνο οι αναμνήσεις να την θυμίζουν σε όσους ήταν υπήκοοί της.

Ο Ροτ εξυφαίνει ιστορίες που ακτινογραφούν τη διαδρομή προς τον όλεθρο της ανθρώπινης υπόστασης

Ο Ροτ ανήκει σε μία ευλογημένη γενιά συγγραφέων που γέννησαν και έπλασαν τις ιστορίες τους μέσα από τις στάχτες ενός καταστροφικού Πρώτου παγκοσμίου πολέμου και χάθηκαν πρόωρα μπροστά στον φόβο της επέλασης του τσουνάμι που δεν ήταν άλλο από τον ακόμα πιο ολέθριο και επώδυνο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που ερχόταν με διαστάσεις κατακλυσμού για να παρασύρει στο διάβα του κυρίως ανθρώπους και έπειτα ολόκληρες πόλεις και μνημεία εξέχουσας σημασίας. Έναν πόλεμο που κατάπιε φυσιογνωμίες όπως αυτή του Ροτ, οι οποίοι δεν άντεξαν να ξαναζήσουν την επανάληψη του ίδιου έργου και μέσα σε μία μελαγχολία για το ματωμένο αύριο είπαν το στερνό αντίο στερώντας τις επερχόμενες γενιές από την τόσο αιχμηρή αλλά συνάμα και τρυφερά ανθρώπινη πένα τους.

Αφηγητής και εικονογράφος μίας απερίγραπτα κατά τα άλλα κατατρεγμένης κοινωνίας από τα δεινά και τις συμφορές του πολέμου που μόλις έληξε, φέρνει στο προσκήνιο την ιστορία ανθρώπων που προσπαθούν να σταθούν στα πόδια τους και να ορθοποδήσουν ανακτώντας την χαμένη τους αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση. Οι ήρωές του διαλυμένοι και κατεστραμμένοι από μια επίπλαστη ευδαιμονία, μια ουτοπία ουσιαστικά καλούνται να υπηρετήσουν μια ζωή που δεν είναι διαχειρίσιμη. Αυτό συμβαίνει στον πρωταγωνιστή στο πρώτο διήγημα όπου καλείται να υπηρετήσει έναν έρωτα που δεν είναι στα μέτρα του, μια γυναίκα που τον περιπαίζει και εκείνος αντέχει, αλλά για πόσο; Είναι κατά βάση η εικόνα ενός κόσμου που διαλύεται και με αυτόν παρασύρεται και όλο το κοινωνικό οικοδόμημα, σχέσεις, έρωτες, αγάπες, τίποτε δεν μένει όρθιο από την λαίλαπα του πολέμου, μόνο η αβεβαιότητα βασιλεύει.

Πως όμως να επανακάμψεις τόσο εύκολα όταν ο αέρας των όπλων ακόμα ηχεί και η ανασυγκρότηση κυρίως η ψυχολογική έχει καταστεί όνειρο απατηλό θερινής νυκτός; Η προτομή του αυτοκράτορα που βρίσκεται πια θαμμένη και ξεχασμένη από τον χρόνο είναι ο συμβολισμός μιας αυτοκρατορίας από την οποία μόνο στάχτες έχουν μείνει και τίποτα πια δεν θυμίζει τα παλιά μεγαλεία. Ο Ροτ είναι εκεί με τον ρόλο του ανταποκριτή και δίνει το στίγμα της νέας αβέβαιης εποχής με το βλέμμα το νοσταλγικό να έχει αντικαταστήσει όσα γνωρίζαμε έως τότε. Εμμέσως πλην σαφώς ο ήρωας του Ροτ είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας του τότε αλλά γιατί όχι και του τώρα απλά σε μία άλλη πιο σύγχρονη μορφή, είναι ο πρωταγωνιστής που βιώνει αλλαγές τεκτονικές, πλάκες ιστορίας που μετακινούνται συνεχώς και ο μεσοαστός της εποχής αδυνατεί να παρακολουθήσει εκ του σύνεγγυς.

“Της γυναίκας του φίλου μου δεν της έλειπαν οι καλοί τρόποι, κάθε άλλο! Αυτό που της έλειπε ήταν η πραγματική ευγένεια, η αριστοκρατική ευγένεια. Η οποία δεν είναι τόσο τι κάνεις, όσο τι δεν κάνεις. Και κυρίως τι νιώθεις: να νιώθεις, τι θα μπορούσε να “ταράξει” τον άλλον ͘ να το νιώθεις έγκαιρα ͘ να το νιώθεις ενστικτωδώς ͘ πριν γίνει”. Αυτά είναι τα λόγια του Ροτ που βλέπει εκτός από τα ιστορικά δρώμενα οι αλλαγές αυτές να έχουν αντίκτυπο και στην συμπεριφορά των ανθρώπων, να αγγίζουν κάθε έκφανση της ζωής και της κοινωνικοποίησης για αυτό άλλωστε και ο Ροτ είναι μέγας ψυχολόγος και γνωρίζει να ψυχογραφεί τις καταστάσεις και τις εκάστοτε συγκυρίες που λαμβάνουν χώρα.

Ο Ροτ με αλληγορική ματιά και διάθεση πραγματεύεται την απώλεια ενός κόσμου που φεύγει και ενός κόσμου που λογικά θα αναγεννηθεί γιατί αυτό ορίζει η ιστορία της ανθρωπότητας, οι κρίσεις και οι πόλεμοι είναι αναγκαία κακά για την “αποτοξίνωσή” του. Στα δύο αυτά διηγήματα υπάρχει μια κοινή συνισταμένη, είναι η φωνή του μέσου ανθρώπου που μιλάει, αυτός είναι ο άνθρωπος του Ροτ που ξεδιπλώνει το κουβάρι και αυτός είναι η κινητήρια δύναμη και το άλλο μισό του ίδιου του συγγραφέα που εκφράζει τις αγωνίες του και τις ανησυχίες του. Ο Ροτ με το μοιραίο του τέλος προδιαγράφει ουσιαστικά και το πρόβλημα με το αλκοόλ διότι μελαγχολικός και απογοητευμένος ων βυθίζεται όλο και περισσότερο σε έναν κόσμο που τον χαρακτηρίζει η μοχθηρία, ο εγωκεντρισμός, η εγωπάθεια και ο ναρκισσισμός. Είναι ένας κόσμος που τον Ροτ τον τρομάζει όσο τίποτε άλλο και ο ίδιος είναι θύμα όπως και οι ήρωές του, ξέρει να τους περιγράψει γιατί είναι ένα και το αυτό. Να σημειωθεί τέλος πως για άλλη μια φορά τα κείμενα του Ροτ έχουν την σφραγίδα της Μαρίας Αγγελίδου και του Άγγελου Αγγελίδη.

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

“Όταν ο αξιοπρεπής άνθρωπος ντρέπεται, τότε σωπαίνει, δεν λέει τίποτα, δεν λέει ούτε τα σημαντικά και τα σπουδαία – ναι, η ντροπή μπορεί να τον σπρώξει και στην πιο χυδαία απ’ όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες: στο ψέμα”

“Ήμουν πάντα ένας παράξενος – συνέχισε τη σκέψη του. Στο χωριό μου και στη γύρω περιοχή. Ένας παράξενος θα μείνω”

Διαβάστε επίσης:

Ο θρίαμβος της ομορφιάς – Η προτομή του αυτοκράτορα: Δύο νουβέλες από τον Γιόζεφ Ροτ