Ο Τεοντόρ Ζερικό στη Σχεδία της “Μέδουσας” ξεδιπλώνει τις σκέψεις του για τις τέχνες και για τον ρόλο του καλλιτέχνη

Ζούμε «στην εποχή των επαναστάσεων» για να θυμηθούμε τον κορυφαίο ιστορικό Έρικ Χόμπσμπαουμ. Κάθε περίοδος της πρόσφατης ιστορίας – η τέχνη ακολουθεί και αντιδρά στα γεγονότα της ιστορίας – έχει σημαδευτεί από την γέννηση ενός νέου καλλιτεχνικού κινήματος, ενός νέου φορέα που μέσω των έργων θα προσπαθήσει να κομίσει μία καινοτόμα ματιά. Αυτή η ίδια ληξιαρχική πράξη γεννήσεως προκύπτει και από την φιλοδοξία μίας ομάδας ανθρώπων να απεμπολήσουν τον ρόλο και την ιδιότητα των συνεχιστών μιας ξεπερασμένης λογικής και φιλοσοφίας που σαφώς δεν τους ταιριάζει και δεν συνάδει με το δικό τους πνεύμα την συγκεκριμένη εκείνη περίοδο. Βρισκόμαστε στο τέλος του 18ου αιώνα οπότε κυριαρχεί η βαριά κληρονομιά της βασιλικής και αριστοκρατικής παράδοσης στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, όπως είναι η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία. Χώρες όπου ο Ρομαντισμός θα βρει πρόσφορο έδαφος και θα ανθίσει μέσα από την διάθεση προσωπικοτήτων όπως είναι ο Γκαίτε, ο Ουγκώ, ο Γκόγια και ο Μπλέηκ να αντιταχθούν στον νεοκλασικισμό για να κομίσουν τον αέρα ενός νέου πρωτοποριακού ρεύματος.

Ένα τραγικό ιστορικό γεγονός που αποτέλεσε έμπνευση για την γέννηση ενός μεγαλειώδους πίνακα

Το κίνημα του ρομαντισμού γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου μέσα από την ανάγκη έκφρασης και ανάδειξης μιας διαφορετικής προσέγγισης στον τρόπο αντίληψης του κόσμου. Το κίνημα ξεκίνησε αρχικά από την λογοτεχνία και επεκτάθηκε ύστερα τόσο στην λογοτεχνία όσο και στην μουσική, δηλαδή τέχνες που παραδοσιακά έχουν αυτό το ερέθισμα να προβάλουν την πρωτοπορία, ένα χαρακτηριστικό που σε κάθε περίοδο της ιστορίας της τέχνης γίνεται ακόμα πιο έντονο, ειδικά μέσα στον 20ο αιώνα. Το κίνημα του ρομαντισμού εναντιωνόταν ως προς το καλλιτεχνικό του μέρος σε έναν στείρο ακαδημαϊσμό και αυτή την πίστη στον κλασικισμό από τον όποιο έλειπε το συναίσθημα. Γιατί ο όρος ρομαντισμός, που χρησιμοποιούμε σήμερα κατά κόρον, είναι η επιθυμία ένταξης των συναισθημάτων όχι τόσο εναντίον της λογικής, όσο εναντίον της μονόπλευρης κυριαρχίας της λογικής.

Ο Ζερικό από τους κύριους εκπροσώπους του κινήματος είναι ο ζωγράφος πίσω από έναν από τους πιο φημισμένους πίνακες που λίγα χρόνια μετά τη δημιουργία του και μετά από τον πρόωρο θάνατο του νεαρού και φέρελπι ζωγράφου βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου καθώς φίλος του στενός τον αγόρασε και τον παραχώρησε σε ευτελή τιμή για την εποχή. Είναι ένας πίνακας μεγάλων διαστάσεων, όπως ήταν και οι πίνακες του Ζακ Λουί Νταβίντ, του ζωγράφου που φιλοτέχνησε ιστορικά θέματα όπως ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες, ο θάνατος του Μαρά, η Αρπαγή των Σαβίνων και πολλά άλλα θέματα σχετικά με την Ελλάδα και τη Ρώμη. Στην έκδοση αυτή, η οποία είναι εμπλουτισμένη με πίνακες ζωγραφικής ώστε ο αναγνώστης να έχει εικόνα του τι διαβάζει, εμπεριέχονται εκτός από τις σκέψεις του Ζερικό για την τέχνη τόσο η μαρτυρία ενός εκ των επιζώντων, δηλαδή του χειρουργού της φρεγάτας Henri Savigny, όσο και τα κείμενα του Charles Clement ο οποίος μας παρέχει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τη δημιουργία της Μέδουσας, του Jules Michelet ο οποίος γράφει αναλυτικά για το πρόσωπο του ίδιου του Ζερικό. Στην πραγματικά διαφωτιστική εισαγωγή των Σταύρου Βελούδου και Γιάννη Μπαρτσώκα διαβάζουμε σχετικά με τη Μέδουσα τα εξής ενδιαφέροντα: «Ο Ζερικό με τη Σχεδία του αποκαθιστά την ιστορική αδικία · αποτυπώνοντας τα πρόσωπα του ναυαγίου τα περνάει στην αθανασία, τα αναδεικνύει σ’ αιώνιους πρωταγωνιστές μιας μάχης άνισης. Τον ενδιαφέρει κυρίως να φωτίση το αγνοημένο στοιχείο της τραγικής αυτής ιστορίας. Ό,τι οι κρατούντες θέλανε διακαώς να κάψουν, ο ζωγράφος το ανέσυρε στην επιφάνεια – υπόμνηση εσαεί της αδικίας των ισχυρών εις βάρος των αδυνάτων. Εκεί έγκειται η απόλυτα ρομαντική ιδιοσυγκρασία του».

Ο ζωγράφος Theodore Gericault (1791-1824) στα ελληνικά Ζερικώ, ο οποίος υπήρξε δάσκαλος του γνωστού σε μας Delacroix (Σφαγή της Χίου), εμπνεύστηκε αυτόν τον πίνακα από το ναυάγιο της Μέδουσας. Η Μέδουσα ήταν ένα ιστιοφόρο που έπλεε προς την Σενεγάλη μεταφέροντας τον Γάλλο κυβερνήτη Ζιλιέν Σμαλτς που θα παρελάμβανε την αποικία από τους Βρετανούς. Το πλοίο όμως λόγω κακού χειρισμού προσέκρουσε στα βράχια. Έπεσαν οι σωσίβιες λέμβοι οι οποίες έσυραν μαζί τους μία σχεδία που μετέφερε 147 επιζώντες. Όμως σε μία στιγμή πανικού το σχοινί που συνέδεε τις βάρκες με την σχεδία κόπηκε και η σχεδία έμεινε να πλέει στο έλεος του καιρού για πολλές μέρες παρασύροντας στον θάνατο σχεδόν όλους τους ναυαγούς πλην 15 εξ’αυτών οι οποίοι μετά από κακουχίες, πείνα, εξαθλίωση αλλά και απίστευτες σκηνές κανιβαλισμού κατάφεραν να διασωθούν από το συνοδευτικό του πλοίου Μέδουσα ονόματι «Άργος». Αυτά ως προς την ιστορία του πίνακα.

Ο ίδιος ο Ζερικό υπήρξε μια μοναδική μορφή των τεχνών και ο πρώιμος χαμός του κόστισε πολύ καθώς είχε τόσα πολλά να προσφέρει. Όντας πιστός στις αξίες και στις αρχές του υπηρέτησε τις τέχνες όπως μόνο εκείνος γνώριζε, ενώ εξέφρασε και τις απόψεις του τόσο για τις τέχνες όσο και για τον ρόλο του ίδιου του καλλιτέχνη στην εποχή του. Ο ίδιος έγραφε σχετικά τα ακόλουθα: «Πάντα πίστευα πως θεμέλιο για όλα τα επαγγέλματα είναι η καλή εκπαίδευση – μονάχα αυτή εξασφαλίζει αληθινή διάκριση, όποια σταδιοδρομία κι αν επιλέξη κανείς: ωριμάζει το πνεύμα, το καθιστά πιο ικανό, το φωτίζει, ώστε να συλλάβη απολύτως τον σκοπό του». Τόσο η Σχεδία όσο και τα άλλα έργα του αποδεικνύουν πως υπήρξε θεμελιώδης η συμβολή του στο κίνημα του ρομαντισμού και το γεγονός πως πολεμήθηκε από τους σύγχρονούς του ενισχύει ακόμα περισσότερο τη μοναδικότητα και την ξεχωριστή του θέση στην τέχνη της ζωγραφικής. Το έργο του παραμένει ισχυρή παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές και ο ίδιος στο πάνθεον μέσα από τις σκέψεις του.

Απόσπασμα από το βιβλίο «Η σχεδία της “Μέδουσας”»

«ΤΟ ΘΕΜΑ ΜΟΥ εύκολα θα το κατανοήσουν οι ενδιαφερόμενοι – γι’ αυτούς το δημοσιεύω. Δε θαχουν σημασία η ηλικία κ’ οι τίτλοι μου, αν καταλάβουν πώς δεν γράφω για επαίνους ή φήμη λαμπρή · με κινεί μονάχα αληθινή έγνια για τις Τέχνες – για ναμαι χρήσιμος σ’ όσους τις υπηρετούν, παρουσιάζοντάς τους κάποιες ιδέες που θαχαν ήδη συλλάβει, χωρίς να τις εκφράσουν»

Διαβάστε επίσης:

Τεοντόρ Ζερικό – Η σχεδία της “Μέδουσας”: Ένα βιβλίο για το διασημότερο ζωγραφικό ναυάγιο