“Οι Δούλες” είναι ένα έργο βασισμένο σε μια αληθινή ιστορία, των αδελφών Παπέν, δύο υπηρετριών στην Γαλλία του 20ου αιώνα που δολοφόνησαν την Κυρία του σπιτιού στο οποίο δούλευαν, με τρόπο τόσο άγριο που της έβγαλαν τα μάτια με τα ίδια τους τα χέρια. Αφορμή για την δολοφονία ήταν μια ηλεκτρική ασφάλεια που έπεσε. Ο φόβος για τις επιπτώσεις αυτού του μικρού, φαινομενικά ασήμαντου συμβάντος ήταν αρκετός για να οδηγήσει τις δύο γυναίκες σε μια βακχική μανία μέσα στην οποία η μόνη διέξοδος που έβλεπαν, ήταν ο φόνος.
Ο Ζενέ βασίζεται σε αυτή την ιστορία, σε αυτή την σχέση των δυο δούλων και της κυρίας, και χτίζει μια ιστορία διαφορετική, αλλά εξίσου επιδραστική.
Στο έργο του Ζενέ βλέπουμε τις Δούλες να παίζουν θέατρο. Σαν δυο παιδιά που παίζουν “οικογένεια”. Μόνο που η δική τους αναφορά προς μίμηση είναι η δυναμική εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου. Έτσι τις πολύτιμες στιγμές που η Κυρία λείπει από το σπίτι, τις περνάνε επαναλαμβάνοντας την αποπνικτική καθημερινότητα τους από την άλλη πλευρά, παριστάνοντας την Κυρία.
Ο ρόλος τον οποίο υποδύομαι, η Κλαιρ, φοράει το φόρεμα της Κυρίας και παίρνει τη μορφή του καταπιεστή της. Την μιμείται εμφατικά και γίνεται ακόμα πιο σκληρή από την Κυρία. Προσβάλλει και μειώνει την αδερφή της, την Σολάνζ, λέγοντας της “κάντε πίσω, μην με αγγίζετε, βρωμάτε σαν θηρίο”, “τα χέρια σας βρωμάνε νεροχύτη”. Περιγραφές για την μυρωδιά τους που μάλλον έχουν ακούσει από την Κυρία, την Κυρία που τους επιτρέπει να κάνουν μπάνιο μόνο “κάθε Κυριακή”. Καθώς η Κλαιρ (ως Κυρία) εκτονώνεται μιλώντας για την ομορφιά της, η Σολάνζ (ως δούλα) λέει “είμαστε δυστυχισμένες, θα με πάρουν τα κλάματα”. Η μόνη διέξοδος που μπορούν να φανταστούν είναι να αναβιώνουν την μέθη της εξουσίας και την απαθή απελπισία του εγκλωβισμένου.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Ακόμα και όταν καταφέρνουν εντέλει να ενορχηστρώσουν ένα σχέδιο πιο αποφασιστικό, την δηλητηρίαση της Κυρίας, δεν καταφέρνουν να το φέρουν εις πέρας. Και η μόνη διαφυγή τους είναι η αυτοκτονία. Μόνο έτσι μπορούν να σκοτώσουν ταυτόχρονα την “κυρία” και την “δούλα” που ζουν μέσα τους σαν δυο πλευρές το ίδιου νομίσματος.
Κάτι που συζητήσαμε στις αρχές τον προβών μας ήταν ένα πείραμα που έγινε το 1973 στο πανεπιστήμιο του Stanford, γνωστό και ως Stanford Prison Experiment. Στο πείραμα δημιουργήθηκε μια πλασματική φυλακή στον χώρο του πανεπιστημίου και ανατέθηκαν τυχαία σε κάποιους φοιτητές, είτε ο ρόλος του φύλακα, είτε ο ρόλος του φυλακισμένου. Στόχος ήταν να παρατηρηθούν οι συμπεριφορές που θα προέκυπταν ανάλογα με τον ρόλο που υποδύεται ο κάθε συμμετέχων. Παρόλο που η συνθήκη, ερευνητική και πλαστή, ήταν εν γνώσει όλων, οι “φύλακες” άρχισαν να συμπεριφέρονται κακοποιητικά και εξευτελιστικά απέναντι στους “φυλακισμένους”. Σε αντίθεση, οι “φυλακισμένοι” βίωσαν τέτοια ψυχική κατάρρευση και εγκατάλειψη, που ενώ τεχνικά θα μπορούσαν να αποχωρήσουν από το πείραμα, λίγοι κατάφεραν να το κάνουν. Έτσι το πείραμα ενώ είχε προγραμματισμένη διάρκεια δύο εβδομάδων, χρειάστηκε να διακοπεί σε έξι μόνο μέρες. Η σαδιστική αντιμετώπιση από τους “φύλακες” και η απαθής παραδοχή και αυτοθυματοποίηση από τους “φυλακισμένους” είχαν κορυφωθεί σε τέτοιο βαθμό που ελλόχευαν κίνδυνοι σωματικής και ψυχικής ασφάλειας.
Αυτό είναι το μοτίβο που επαναλαμβάνεται στις Δούλες. Όλα τα μέλη της ιστορίας υπηρετούν με ακρίβεια και πίστη τους ρόλους που τους έχουν ανατεθεί. Η Κυρία τρέφεται από την ηδονή να εξουσιάζει τις Δούλες, και οι Δούλες δεν μπορούν καν να φανταστούν μια πραγματικότητα στην οποία τα πράγματα είναι αλλιώς και έτσι συντηρούν αυτό το πλαίσιο. Ακόμα και η ονειροπόληση τους, το παιχνίδι τους, το ξέσπασμα τους, αφορά την αναπαραγωγή της καταπίεσης τους. Δεν βρίσκουν λύση για να ξεφύγουν. Τα δεσμά τους δεν είναι αληθινές αλυσίδες, αλλά είναι εξίσου βαριά.
Αυτό φαίνεται καθαρά όταν η Κλαιρ αποτυγχάνει να πείσει την Κυρία να πιεί το δηλητηριασμένο τσάι και επαναλαμβάνει παραληρηματικά την φράση “η Κυρία είναι καλή, η Κυρία είναι όμορφη, η Κυρία είναι γλυκιά”, σαν μια προσευχή, σαν μια καταδίκη. Είναι εγκλωβισμένη σε μια συνθήκη και η μόνη της διαφυγή είναι η διαιώνιση της καταπίεσης της.
Πιστεύω ότι έχουμε πολλά να πάρουμε από το συγκεκριμένο έργο. Και πιστεύω ότι και για τους συνομηλίκους μου, είναι μια παράσταση η οποία μας αφορά όσο ποτέ. Ίσως αποτελέσει κομμάτι μιας ευρύτερης συζήτησης για το πώς ανατρέπονται κατεστημένα πρότυπα και πως μπορούμε να διεκδικήσουμε το “κάτι καλύτερο” χωρίς να επαναλάβουμε τα γνώριμα μοτίβα κατάχρησης και συσσώρευσης της εξουσίας.
Διαβάστε επίσης:
Οι Δούλες, του Ζαν Ζενέ σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου ξανά στο Θέατρο Άττις
Έλλη Ιγγλίζ: Οι «Δούλες» μέσα από ένα παιχνίδι θεάτρου αναπαράγουν το πρότυπο εξουσίας που έχουν δεχτεί από την Κυρία
