Υπάρχουν παραστάσεις που φτιάχνονται για να αρέσουν, κι άλλες που γίνονται για να αντέχουν.
Ο «Εχθρός του Λαού» του Ίψεν, όπως τον φέρνει στην Αθήνα ο Τόμας Όστερμάιερ, ανήκει στην δεύτερη κατηγορία: δεν προσφέρεται εύκολα, δεν γλυκαίνει. Σε σπρώχνει. Σε τραβά έξω από την ασφάλεια του θεατή και σε τοποθετεί μέσα στο ερώτημα — τι σημαίνει αλήθεια όταν όλα γύρω σου λειτουργούν σαν μηχανισμός συμβιβασμού;
Η πρόβα, μέρα με τη μέρα, έμοιαζε με εργαστήριο ηθικής κόπωσης.
Όχι γιατί ο Ίψεν είναι δύσκολος — αλλά γιατί ο καθένας μας έπρεπε να περάσει από το εσωτερικό φίλτρο αυτής της σύγκρουσης. Πόσο μακριά αντέχεις να πας με την αλήθεια σου όταν το τίμημα είναι ο αποκλεισμός;
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Η σκηνοθεσία του Όστερμάιερ μάς ανάγκασε να το βιώσουμε αυτό πραγματικά, όχι απλώς να το παίξουμε. Δεν υπάρχει ρόλος που να προστατεύει. Δεν υπάρχει τέταρτος τοίχος· υπάρχει μόνο ο χώρος ανάμεσα στα σώματα, που πυκνώνει όταν η λέξη “αλήθεια” ειπωθεί δυνατά.
Το έργο του, ήδη από την πρώτη εκδοχή στη Σαουμπίνε, αντιμετωπίζει την αλήθεια όχι ως αφηρημένο ιδανικό, αλλά ως πράξη που έχει κόστος. Η σκηνοθεσία χτίζει αυτό το κόστος στην ύπαρξη του ηθοποιού και στο βλέμμα του θεατή.
Στο ελληνικό ανέβασμα, αυτό το κόστος βαραίνει διαφορετικά. Ζούμε σε μια χώρα που έχει μάθει να συμβιώνει με τη διαφθορά, με τα μικρά ψέματα, με τις «ισορροπίες». Κι έτσι, όταν ο γιατρός Στόκμαν αποκαλύπτει ότι το νερό της πόλης είναι δηλητηριασμένο, το θέμα δεν είναι το νερό — είναι η συνείδηση.
Η πρόβα ως καθρέφτης
Για όσους βρεθήκαμε μέσα στη διαδικασία, το θέατρο έγινε πεδίο αναμέτρησης με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Οι ρόλοι δεν “παίζονταν”· ζούσαν δίπλα μας, στα διαλείμματα, στις σιωπές, στις κουβέντες για το τι αξίζει να ειπωθεί δημόσια. Ο Όστερμάιερ μάς ζητούσε να πούμε τις φράσεις όχι “σωστά”, αλλά αληθινά.
Η γοητεία της σκληρότητας
Αυτό που κάνει τη δουλειά του Όστερμάιερ γοητευτική δεν είναι η πρόκληση, αλλά η ακρίβεια.
Η σκηνή δεν έχει τίποτα “πιασάρικο”. Κι όμως, κάθε παύση, κάθε χαμηλωμένη φωνή, κουβαλά την ένταση μιας κοινωνίας που αρνείται να κοιτάξει τον εαυτό της.
Δεν χρειάζεται να «επικαιροποιήσεις» τον Ίψεν για να τον καταλάβεις σήμερα.
Η εποχή το κάνει από μόνη της.
Ο «Εχθρός του Λαού» είναι το έργο του ανθρώπου που ξέρει κάτι τρομερά απλό: ότι το κοινό καλό μπορεί να γίνει πρόσχημα για κάθε συμβιβασμό.
Στην Ελλάδα του 2025, με το περιβάλλον υπό πίεση, τη δημόσια ζωή κουρασμένη, και την κοινωνία διχασμένη από ψευδο-βεβαιότητες, το έργο δεν χρειάζεται μετάφραση· είναι καθρέφτης.
Δεν είναι εύκολο θέατρο. Δεν είναι “θεατρική έξοδος”.
Είναι ένα σωματικό και ηθικό ταξίδι που σου υπενθυμίζει ότι η τέχνη υπάρχει για να μας ταράζει — όχι να μας παρηγορεί.
Διαβάστε επίσης:
Εχθρός του λαού, του Χένρικ Ίψεν από τον Τόμας Όστερμάιερ στο Θέατρο Κνωσός
Θέατρο του Νέου Κόσμου: Οι Παραστάσεις για τη σεζόν 2024 – 2025
