Την πρώτη φορά που διάβασα το «Υπόγειο» (σημειώσεις από το Υπόγειο) του Φ.Μ. Ντοστογιέφσκι, για να είμαι ειλικρινής εξοργίστηκα. Όχι για τον αλλόκοτο χαρακτήρα του (αντι)ήρωα του, μα πιο πολύ για την έλλειψη ανθρωπιάς που υπάρχει, στον δήθεν πολιτισμένο κόσμο που τον περιτριγυρίζει. Όταν αποφάσισα να κάνω την διασκευή ήμουν στην τρίτη ανάγνωση. Τότε ήταν που με ακούμπησε βαθιά.
Ο Ντοστογιέφσκι είχε επιληψία, και στον «Άνθρωπο» του Υπογείου, αυτό γίνεται πιο καθαρό από οποιοδήποτε άλλο έργο. Αυτό με πόνεσε και με έκανε να καταλάβω επιτέλους αυτόν τον παράξενο αντιήρωα.
Όχι από ενσυναίσθηση, όχι από συμπόνια, ούτε από λύπηση. Από κατανόηση. Και γι’ αυτό στην παράσταση «Παντβάλ* [μια λοξή ματιά στο Υπόγειο]» κινηθήκαμε πολύ γύρω από το ζήτημα της επιληψίας.
Της αποξένωσης που έχει ο Άνθρωπος από τον κόσμο, λόγω της αποστροφής και της φοβίας όσων των βλέπουν. Την ανάγκη που έχει, κι ας τον χλευάζουν, να συνεχίσει να μιλάει ειλικρινά, χωρίς να στρογγυλεύει τον λόγο του. Προσπαθώντας να βρει κάποιον που δεν φοβάται να ακούσει την αλήθεια της ζωής. Κι αυτό έχει σημασία.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Άνθρωποι που έχουν φτάσει στα όρια του θανάτου, δεν έχουν πια φόβο να μιλήσουν.
Το «Παντβάλ» το έγραψα όλο, μέσα στο νοσοκομείο, με ορό και ενδοφλέβια φάρμακα στο αριστερό χέρι, χαρτί και μολύβι στο δεξί. Έχοντας αποδεχτεί την πιθανότητα του θανάτου. Ο «Άνθρωπος» του Ντοστογιέφσκι μου έδωσε το θάρρος να μην κρυφτώ ποτέ, να μην ντραπώ για μια ασθένεια. Δεν ευθυνόμαστε για τις ασθένειες του σώματος μας. Γι’ αυτό, δεν φοβηθήκαμε και στην παράσταση, . Συνήθως το κρύβουν, το περνάνε από κάτω, δεν το λένε καθαρά. Εμείς σταθήκαμε στην ντροπή που φέρνει στον ήρωα, μια κρίση στην μέση του δρόμου.
Πώς αλλάζει ύστερα η ροή του λόγου του, η διάθεση του, ακόμα και η ικανότητα του να μιλήσει, να κινηθεί.
Χορογραφούσαμε κάποιους σπασμούς και μου φαινόταν τόσο παράξενο να το βλέπω. Κοιτούσα τον Κώστα Βασαρδάνη (που υποδύεται τον «Άνθρωπο») και σκεφτόμουν τον εαυτό μου. Έτσι είναι άραγε όταν με βλέπουν να παθαίνω κρίση;
Έπειτα από μια μεγάλη επιληπτική κρίση, δεν ήξερα αν θα τα καταφέρω. Αν θα μπορώ ξανά να δουλέψω, ή ακόμα κι αν θα μπορέσω να ζήσω. Αν οι κρίσεις θα σταματήσουν, ή έστω θα ελαττωθούν. Μετά από 7 ατελείωτους μήνες στο νοσοκομείο, γράφοντας καθημερινά, όσο άντεχα, το πήρα πλέον απόφαση. Ήταν η ώρα ο πόνος να γίνει δημιουργία. Και έτσι ξεκινήσαμε πρόβες για το «Παντβάλ».
Και δεν ήθελα να είναι απλώς ένας μονόλογος. Γιατί όσα συμβαίνουν στον «Άνθρωπο» του Υπογείου δεν είναι μόνο εσωτερικά. Κόσμος τον ακουμπά, τον επηρεάζει. Και δεν μιλάω μόνο για την Λίζα. Θέλησα να είναι, όλοι όσοι στο κείμενο, φαίνεται πως κάπως μεταβάλλουν την ψυχική του κατάσταση.
Όσοι βέβαια, στην αρχή, είδαν πως το κείμενο έχει 23 ρόλους, γέλασαν. Και όσοι είδαν πως θα ανέβει το γνωστό «Υπόγειο» με 8 ηθοποιούς παραξενεύτηκαν. Μα αν δεν υπάρχουν οι γύρω, τι είναι ο Άνθρωπος; Πώς μπορεί κανείς να κατανοήσει βαθιά ένα όν, μη γνωρίζοντας τον περίγυρο του; Ήταν ανάγκη -για εμένα- να ζωντανέψουν οι χαρακτήρες, που περιγραφικά αναφέρονται στο κείμενο.
Να δω τι κάνουν, να συμφωνήσω, να διαφωνήσω, να ταυτιστώ και μαζί τους.
Κι έπειτα έμεινε ο Απόλλων. Ο «Υπηρέτης». Τι αστείο όνομα διάλεξε ο Ντοστογιέφσκι. Και πώς αυτός, ο Άνθρωπος του Υπογείου, που ζει στην πενία έχει υπηρέτη; Πολύς προβληματισμός. Μα για εμένα ήταν καθαρό. Ο Θεός Απόλλων, ο λόξιος, αυτός που καταλάμβανε τα σώματα ανθρώπων, κατά την μυθολογία, τόσο έντονα που είχαν σπασμούς. Αυτός από τον οποίο γεννήθηκε το όνομα «επιληψία». Ήταν σαν να σου κλείνει το μάτι, ονομάζοντας τον υπηρέτη του «Απόλλων». Τόση κάθαρση, να κάνεις την ασθένεια σου, υπηρέτη σου. Αυτό το παράξενο, απόκοσμο πλάσμα, που περιπαίζει και διασκεδάζει τον «Άνθρωπο». Η ίδια του η επιληψία που παίρνει σάρκα και οστά.
Και στο «Παντβάλ*» εννοείται πως δεν μπορούσε να λείπει ο Απόλλων!
Συναντηθήκαμε με την Λίλλυ Μελεμέ που σκηνοθετεί το έργο και κατευθείαν είπαμε «Η Ηλέκτρα θα κάνει τον Απόλλωνα.» Τραγελαφικό. Όπως και όλο το έργο άλλωστε.
Κι έτσι, μέσα από ένα ταξίδι βαρύ και δύσκολο, αγκαλιά με την επιληψία, καταλήξαμε στο σήμερα. Εγώ να υποδύομαι την επιληψία, κεκαλυμμένη ως Υπηρέτη. Τον Απόλλωνα.
Το «Παντβάλ*» το αγαπώ με όλο μου το είναι, γιατί μου έδωσε την δύναμη να συνεχίσω να ζω. Και όχι μεταφορικά. Η Λίλλυ Μελεμέ με την τολμηρή της σκηνοθεσία, έβγαλε από το κείμενο όλα όσα εγώ ίσως προσπάθησα να κρύψω. Και η Χριστίνα Βασιλοπούλου ήταν εκεί, με μεγάλη ευαισθησία και προσήλωση, να χορογραφήσει τις επιληπτικές κρίσεις τόσο προσεκτικά, σαν κέντημα.
Κι εγώ έζησα, και ζω, και θα δω το «Παντβάλ*» να ζωντανεύει και αυτό μπροστά μου. Έχοντας μέσα μου μόνο συγκίνηση και αγάπη.
***
Η Ηλέκτρα Θεολόγη παίζει στην παράσταση «Παντβάλ* – Μια λοξή ματιά στο Υπόγειο», της οποίας υπογράφει και το διασκευασμένο κείμενο.
Στο Θέατρο Art63 Δευτέρα & Τρίτη στις 21.00 από 10 Φεβρουαρίου.
*Παντβάλ: Υπόγειο στα ρωσικά
Photo credit: Λίνα Οικονόμου
