Ποιήματα – Αντώνης Σαμαράκης: Κριτική βιβλίου

«Οι στίχοι σας είναι πολύ καλύτεροι από αυτούς που μας είχατε ξαναστείλει. Δουλέψτε επίμονα και προσεχτικά, χωρίς να παραλείψετε να διαβάζετε πολύ. Προσέξτε να μπείτε σ’ έναν καλό δρόμο, τώρα που είσθε ακόμη τόσο νέος. Ελάτε να σας δούμε».

Αυτή την απάντηση είχε λάβει, τότε, ο Αντώνης Σαμαράκης από τη διεύθυνση του περιοδικού «Ξεκίνημα» τον Μάη του 1944, όταν σε νεαρή ηλικία είχε στείλει ποιήματά του για αξιολόγηση. Σήμερα, η ποιητική του συλλογή επανεκδόθηκε σε μια καλαίσθητη έκδοση από τις εκδ. Ψυχογιός και αποτελεί ένα σημαντικό έργο για όποιον θέλει να μελετήσει τη λογοτεχνική διάσταση ενός ανθρώπου που έχει συνδεθεί με το διήγημα και το μυθιστόρημα αλλά που σε κάθε εκφραστική του πρακτική είναι εμφανής η κοινωνική του ευαισθησία.

Τα ποιήματα κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 2008 μετά το θάνατο του συγγραφέα. Έχουν γραφτεί στις δεκαετίες του ’30 και του ’40, στη νεότητα του Αντώνη Σαμαράκη, αλλά αυτό που τα κάνει σημαντικά είναι το γεγονός πως μπορεί κανείς να διακρίνει την ωριμότητα της κοινωνικής συνείδησης του δημιουργού τους και την ευαισθησία του από τις πρώτες του λογοτεχνικές καταγραφές.

Ο αναγνώστης των ποιημάτων του Σαμαράκη θα βρει μέσα σ’ αυτά τις ίδιες ανησυχίες και τους ίδιους προβληματισμούς που καθόρισαν τη πεζογραφική του δυναμική. Ηθικά διλήμματα και ανθρώπινοι κλυδωνισμοί, φωτογραφικές απεικονίσεις ενός μικρόκοσμου που αργότερα θα γιγαντωθεί στα διηγήματά του είναι όλα όσα συνθέτουν την ποιητική φυσιογνωμία ενός συγγραφέα που εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα για να δημιουργήσει τη δική του σχολή.

Και είναι γνωστό πως ανήκει σε εκείνους τους λογοτέχνες που αντιλαμβάνονται τη λογοτεχνία ως το πρωτογενές υλικό στο χτίσιμο μιας νέας κοινωνίας, μιας κοινωνίας με αξίες, ήθος και ελευθερία πέρα από σύνορα, προκαταλήψεις, διακρίσεις. Μιας κοινωνίας που ορθώνεται με πείσμα απέναντι στην αποσύνθεση και τον εκβαρβαρισμό της. Έτσι λοιπόν, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του έργου του απαντάται και στον ποιητικό κόσμο που φτιάχνει ο Αντώνης Σαμαράκης:

«Νιώθω την ανάσα σου κομμένη/τα μάτια σου αλαφιασμένα, την καρδιά σου να σπαράζει από την αγωνία,/γιατί,/στη σιωπή της νύχτας που σκεπάζει τώρα/ τον κόσμο μας, /ακούγονται από μακριά/ αλαλάζοντα κύμβαλα».

Παλαμικές αναφορές, καρυωτακική μελαγχολία και μια πρώιμη υπερρεαλιστική διάθεση ενυπάρχουν μέσα στην ποιητική νεότητα του συγγραφέα και χαράσσονται με μια εφηβική ρώμη πάνω στις λέξεις του.

«Δεν έπρεπε να ‘ρθεις αυτήν την ώρα

που μόλις είχα κάψει τα χαρτιά μου

κι ήταν τα χέρια μου γεμάτα στάχτες

που μόλις είχα κάψει την καρδιά μου (…)

Σε μια ζωή που κύλησε στα πάθη

το πάθος έφερες το πιο μεγάλο:

να σ ‘αγαπώ, να σ ‘αγαπώ και πάλι

να σ ‘ αγαπώ κι ύστερα τίποτ ’άλλο!

Δεν έπρεπε όλα να ‘ρθουν καθώς ήρθαν

και να’ χω πει τη σκληρή λέξη: «Φτάνει»

Δεν έπρεπε να ‘ρθεις αυτήν την ώρα

που μόλις είχα κι εγώ πεθάνει».

Τα ποιήματά του όμως είναι γραμμένα με το προσωπικό ύφος του Αντώνη Σαμαράκη και διατηρούν μια πρωτοτυπία, έναν αυθόρμητο αλλά καλοζυγιασμένο τόνο, τον ίδιο τόνο που βρίσκει κανείς στα διηγήματά του ή στο Λάθος. Ο Σαμαράκης της ποίησης έχει κατασταλαγμένη μέσα του την κοινωνική εξέγερση που προτείνει σε όλο του το έργο αλλά εδώ την εκφράζει ηπιότερα.
Μπροστά στο σκοτάδι που απλώνεται στον κόσμο ο Σαμαράκης διατηρεί την αισιοδοξία του και κοιτάζει πάντα «εμπρός» σε αντίθεση με μια ανθρωπότητα που «πηγαίνει όλο πίσω». Η λύση απέναντι στη βαρβαρότητα που ξυπνά είναι μία και είναι γνωστή∙ είναι η αγάπη και ο ποιητής κάνει τη δική του έκκληση για αγάπη, συγχώρεση, συμπόνια.

«Και πες στον άγγελο που θα ’χει φτάσει / πάνω από θάλασσες, πέρ’ από δάση // με φωνή που σαν δρόσο θα με ράνει: / «Για την αγάπη έχει αυτός πεθάνει».

Η ποιητική συλλογή του Αντώνη Σαμαράκη, Ποιήματα, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.