Ειρήνη Βοκοτοπούλου: Ο μακροπρόθεσμος στόχος του σχεδιασμού είναι οι βιβλιοθήκες να γίνουν χώροι καλλιέργειας της κριτικής σκέψης

Ο Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων στο πλαίσιο της Καλοκαιρινής Εκστρατείας Ανάγνωσης και Δημιουργικότητας 2015, που πραγματοποιείται σε πανελλαδικό επίπεδο, διοργανώνει σε συνεργασία με την Εθνική Βιβλιοθήκη  και το Future Library, στην Κεντρική Δημοτική και την Ιωάννειο Βιβλιοθήκη καλοκαιρινές δράσεις για τους μικρούς μας φίλους με στόχο την προώθηση της φιλαναγνωσίας και την ενίσχυση της δημιουργικότητας. Η συμμετοχή στις δράσεις είναι δωρεάν, ενώ είναι απαραίτητη η προεγγραφή με υποβολή αίτησης στον χώρο της Βιβλιοθήκης. Η κυρία Ειρήνη Βοκοτοπούλου, κοινωνιολόγος – ειδική σε θέματα ανάγνωσης και σχεδιάστρια των καλοκαιρινών εκστρατειών ανάγνωσης στις βιβλιοθήκες απαντά στις ερωτήσεις του Culturenow.gr για το πρόγραμμα «Εδώ δεν είναι βιβλιοθήκη…» αλλά και τους στόχους της φιλαναγνωσίας που είναι αλληλένδετοι με την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των παιδιών.

Συνέντευξη: Μαριάννα Παπάκη

Culturenow.gr: Εδώ δεν είναι βιβλιοθήκη… Πείτε μας λίγα λόγια για την «Καλοκαιρινή Εκστρατεία Ανάγνωσης & Δημιουργικότητας 2015». Πώς γεννήθηκε η ιδέα, σε ποιες ηλικίες παιδιών απευθύνεται;
Ειρήνη Βοκοτοπούλου*: Η ιδέα της φετινής καλοκαιρινής εκστρατείας γεννήθηκε από την άποψη πως η σημερινή λειτουργία μιας βιβλιοθήκης καλύπτει ταυτόχρονα πολλές και διαφορετικές κατευθύνσεις και αυτό γίνεται πολύ πιο σημαντικό όταν αναφερόμαστε στις παιδικές υπηρεσίες μιας βιβλιοθήκης. Ο Μπόρχες έγραφε πως η βιβλιοθήκη είναι η εικόνα του σύμπαντος. Αυτό είναι μια εικόνα που προφανώς ο ίδιος είχε στο μυαλό του για την ταξινόμηση της γνώσης και της ανθρώπινης εμπειρίας έτσι όπως η καταγραφή της αντιπροσωπεύεται στο υλικό των βιβλιοθηκών.

Στις παιδικές υπηρεσίες μιας βιβλιοθήκης, όταν επεξεργαζόμαστε τον ρόλο που θέλουμε να παίζει μια βιβλιοθήκη στην κοινότητα, συμπληρώνοντας το δεύτερο συνθετικό της φράσης «Εδώ δεν είναι βιβλιοθήκη… » βάζουμε όλες αυτές τις λειτουργίες που θα θέλαμε η βιβλιοθήκη να επιτελεί προκειμένου να είναι φορέας παιδείας και καλλιέργειας της δημιουργικότητας των παιδιών. Έτσι θέλουμε οι βιβλιοθήκες να είναι χώροι αφήγησης και ανάγνωσης ιστοριών (είναι μια κουφάλα δέντρου), χώροι ανάδειξης ομάδων και κατηγοριών γνώσης (είναι ένα καταφύγιο φανταστικών φίλων – βιβλία με πρωταγωνιστές φανταστικούς φίλους -, είναι μια χώρα των ζώων – βιβλία με ήρωες ζώα – κ.ο.κ.), χώροι συνδυασμού διαφορετικών κατηγοριών γνώσης (η βιβλιοθήκη είναι μια γέφυρα όπου ενώνει την τέχνη με τα μαθηματικά, την Ιστορία με τις ιστορίες, τα παραμύθια με τα μαθηματικά, τις ιστορίες με τις φυσικές επιστήμες), ένας χώρος ταυτόχρονα ψυχαγωγίας και άτυπης εκπαίδευσης.

Τα περισσότερα εργαστήρια απευθύνονται σε παιδιά όλων των ηλικιών μέχρι 12 – 13 χρονών. Υπάρχουν εργαστήρια προσχολικής ηλικίας όπως και εργαστήρια για εφήβους. Αυτό όμως που επίσης αποτελεί μόνιμο στόχο της καλοκαιρινής εκστρατείας όλα τα χρόνια που αυτή οργανώνεται, είναι η πρόταση στους ενήλικους να ονειρευτούν κι αυτοί μέσα από τις υπηρεσίες της λειτουργίας της βιβλιοθήκης.  

Cul.N.: Με βάση ποια κριτήρια διαμορφώθηκε το πρόγραμμα και ποιος είναι ο στόχος;E.B.: Ειδικότερα στο σχεδιασμό των δράσεων κριτήριο αποτελεί πάντοτε η ανάδειξη ομάδων βιβλίων ή κατηγοριών βιβλίων έτσι όπως αυτές προκύπτουν από την ταξινόμηση της βιβλιοθήκης ή τα θέματα των βιβλίων. Υπάρχει εργαστήριο για την κατηγορία βιβλίων που αφορούν τις βιογραφίες ανθρώπων ή υπάρχει εργαστήριο που αφορά μια ομάδα βιβλίων (μυθοπλασίας αλλά και γνώσεων) που πραγματεύονται τις πτήσεις των ανθρώπων από τον Ίκαρο μέχρι σήμερα. Είναι σημαντικό να αναδεικνύονται βιβλία κι όχι να παρουσιάζεται ένα βιβλίο, όπως έχουμε συνηθίσει σήμερα να ορίζουμε τις φιλαναγνωστικές δράσεις γιατί η σημαντικότερη ιδιότητα μιας βιβλιοθήκης είναι πως πάντα δίπλα σ’ ένα βιβλίο μπορείς να βάλεις ένα άλλο και να τα διαβάσεις μαζί. Είναι μια λειτουργία που ενισχύει την κριτική ανάγνωση ακόμα και από την προσχολική ηλικία και μόνο μέσα από τη σύγκριση διαφορετικών εικόνων ενός ζώου.

Ένα άλλο κριτήριο είναι η διεύρυνση των αναγνωστικών ενδιαφερόντων των παιδιών μέσα από την ανάδειξη βιβλίων ή τομέων γνώσης που τα παιδιά είτε αγνοούν είτε μέσα από τη σχολική διαδικασία έχουν απορρίψει. Η βιβλιοθήκη είναι ένας χώρος που μπορείς να ανακαλύψεις τη γοητεία των μαθηματικών, των φυσικών επιστημών, της φιλοσοφίας.

Ο μακροπρόθεσμος στόχος του σχεδιασμού είναι οι βιβλιοθήκες να γίνουν χώροι καλλιέργειας της κριτικής σκέψης, της ανάγνωσης, της αυτοπεποίθησης των παιδιών στις δημιουργικές ικανότητές τους, της ερευνητικής τους διάθεσης που σ’ αυτήν την ηλικία είναι μεγάλη και συχνά ευνουχίζεται.

Cul.N.: Πιστεύετε πως το σχολείο ή ακόμα και το Πανεπιστήμιο αντιμετωπίζουν τις βιβλιοθήκες περισσότερο σαν ένα “μουσειακό χώρο” παρά σαν ένα ζωντανό σημείο ανταλλαγής γνώσεων, απόψεων και ιδεών; E.B.: Δεν θα ήθελα να εκφέρω γνώμη για τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες γιατί είναι εκτός του τομέα δραστηριοποίησής μου. Τα σχολεία όμως από τον ίδιο τον τρόπο οργάνωσης της εκπαιδευτικής πράξης δεν ενθαρρύνουν τη χρήση της βιβλιοθήκης κι όλα όσα η λειτουργία της σημαίνει για την ανάπτυξη της παιδείας. Η εκπαιδευτική διαδικασία με το σχολικό εγχειρίδιο, σήμερα, μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς την ύπαρξη βιβλιοθήκης, αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί οι οποίοι προσπαθούν να εντάξουν την έννοια της βιβλιοθήκης στην τάξη τους.

Η έννοια της βιβλιοθήκης και της ανάγνωσης περιβάλλεται με την έννοια του απόλυτου αγαθού, του εξ’ ορισμού σωστού προσανατολισμού της εκπαίδευσης, χωρίς όμως επί της ουσίας να έχουμε συζητήσει σοβαρά, πώς αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία της βιβλιοθήκης, με ποιο τρόπο θέλουμε να διαβάζουν τα παιδιά ή γιατί θέλουμε να διαβάζουν. Η απάντηση αυτών των ερωτημάτων θα οδηγήσει και σε καλύτερο τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των παιδικών τμημάτων των βιβλιοθηκών. Και σ’ αυτή τη συζήτηση δεν πρέπει να πάρουν μέρος μόνο εκπαιδευτικοί και παιδαγωγοί αλλά και ειδικοί του βιβλίου, δηλαδή οι βιβλιοθηκονόμοι.

Cul.N.: Πώς είναι μέχρι τώρα η ανταπόκριση των παιδιών στις δράσεις του προγράμματος;E.B.: Η ανταπόκριση των παιδιών στις καλοκαιρινές δράσεις των βιβλιοθηκών είναι πολύ μεγάλη και οι προηγούμενες χρονιές έχουν δείξει μέσα από την αξιολόγηση των στατιστικών στοιχείων πως οι επισκέψεις των παιδιών στη βιβλιοθήκη αυξάνονται κατά πολύ, όπως επίσης και ο δανεισμός των βιβλίων. Επίσης, το υλικό των δράσεων αποτελεί ένα υλικό που οι βιβλιοθήκες χρησιμοποιούν σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς και κυρίως για να εμπλουτίζουν τις σχολικές επισκέψεις στη βιβλιοθήκη. Μ’ αυτό θέλω να πω πως η ανταπόκριση εκτείνεται και πέρα από τους καλοκαιρινούς μήνες που διαρκεί η καλοκαιρινή εκστρατεία.

Cul.N.: Πόσο σημαντικό είναι κατά τη γνώμη σας εκτός από την προώθηση της φιλαναγνωσίας στα παιδιά και η προώθηση της ποιοτικής ανάγνωσης; Πώς τονίζεται το θέμα της ποιότητας των βιβλίων που διαβάζουμε στις δράσεις του project «Εδώ δεν είναι βιβλιοθήκη…»;

E.B.: Κατ’ αρχάς πιστεύω πως δε νοείται προώθηση της φιλαναγνωσίας (μια λέξη που πρόσφατα προστέθηκε στο λεξιλόγιό μας κι έχει περιβληθεί διάφορες ασαφείς ως λανθασμένες λειτουργίες) χωρίς την προώθηση της ποιοτικής ανάγνωσης. Κι όταν λέμε ποιοτική ανάγνωση δεν εννοούμε την ανάγνωση καλών ποιοτικών βιβλίων αλλά την κριτική ανάγνωση, αυτή που καλλιεργεί την κριτική σκέψη, αυτή που με βοηθάει να αποκτήσω αναγνωστικές συνήθειες, αυτή που μου δίνει τα εφόδια να αναγνωρίζω το πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετείται ένα βιβλίο και να αναγνωρίζω τα χαρακτηριστικά εκείνα που το κατατάσσουν σε ένα «είδος».

Οι δράσεις που σχεδιάζονται και υλοποιούνται στις βιβλιοθήκες κεντρικά (οι βιβλιοθήκες έχουν την ευχέρεια να πραγματοποιούν και δικές τους εκδηλώσεις που εντάσσονται μέσα στο πρόγραμμα της καλοκαιρινής εκστρατείας) στηρίζονται σε επιλεγμένη βιβλιογραφία. Τα τρία προηγούμενα χρόνια και χάρη στη γενναιόδωρη προσφορά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος οι βιβλιοθήκες εμπλουτίστηκαν με 300 περίπου καινούργια επιλεγμένα βιβλία και φέτος έχουν στη διάθεσή τους βιβλιογραφία 100 βιβλίων που συνοδεύει τις προτάσεις των δράσεων. Η ύπαρξη κοινής βιβλιογραφίας σε όλες τις βιβλιοθήκες που συμμετέχουν είναι το πρώτο σκαλί για να οργανωθεί σε στερεές βάσεις το δίκτυο των περιφερειακών βιβλιοθηκών με την κεντρική υποστήριξη της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Τα κριτήρια για την επιλογή των βιβλίων είναι η πρωτότυπη γραφή και η εικονογράφηση που επιτρέπει παράλληλες αναγνώσεις και αφηγήσεις καθώς και η πρωτοτυπία του θέματός τους και η δυνατότητα ένταξής τους σε κάποιες από τις δράσεις.

*Η Ειρήνη Βοκοτοπούλου είναι κοινωνιολόγος – ειδική σε θέματα ανάγνωσης, σχεδιάστρια των καλοκαιρινών εκστρατειών ανάγνωσης στις βιβλιοθήκες.

Οι δράσεις του project “Εδώ δεν είναι βιβλιοθήκη…” θα συνεχιστούν μέχρι τις 3 Σεπτεμβρίου 2015