Βιβλίο: Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία – Σίγκμουντ Φρόυντ

Ένας σοφός ψυχαναλυτής, ο Φρόυντ, έρχεται με αυτά που κομίζει εδώ να παραδεχτεί πως συγγραφείς όπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Σαίξπηρ, ο Ίψεν και ο Γκαίτε ήρθαν πριν από αυτόν να πραγματευτούν τον άνθρωπο και τα πάθη του μέσα από βιβλία όπως οι Αδελφοί Καραμαζόφ, ο Μάκμπεθ, ο Άμλετ, το Ρόσμεροχολμ.

Αυτό που στην ουσία κάνει ο Φρόυντ είναι να τους τιμήσει και να τους βάλει εικονικά στο ντιβάνι για να τους αποσπάσει συνεδρία. Γιατί αυτοί μίλησαν πριν από αυτόν για αυτόν και νιώθει την υποχρέωση και το καθήκον να τους αποθεώσει. Έχει όμως και το μεγαλείο να τους τοποθετήσει στο πάνθεον των πρώτων ψυχαναλυτών σαν να ήταν οι “πατέρες” του. Τα βιβλία αυτά του εκμυστηρεύονται την συνταγή την οποία ο ίδιος αργότερα θα χρησιμοποιήσει για να στηρίξει τις ιδέες του και να χτίσει τις θεωρίες του, εμείς γινόμαστε κοινωνοί αυτής της γενναιοδωρίας του.

Αυτή η άποψη ενισχύεται αν αναλογιστεί κανείς πως οι Αδελφοί Καραμάζοφ γράφτηκαν πολύ πριν ο Φρόυντ μπει στην διαδικασία να εντρυφήσει σε πρόσωπα και πράγματα για να επιβεβαιώσει τις δικές του θεωρίες. Ο ίδιος εξάλλου ήταν πολύ θερμός αναγνώστης και είναι αυτή η ανάγνωση που πολύ πιθανόν του άνοιξε τον δρόμο της ψυχανάλυσης, η λογοτεχνία ήταν για αυτόν μία κιβωτός γεμάτη θησαυρούς ανεκτίμητης ψυχαναλυτικής αξίας.

Με πολύ εμπεριστατωμένη μελέτη πάνω σε πρόσωπα συγγραφέων, όπως αυτό του Ντοστογιέφσκι θέλει να αναδείξει επίσης πόσο πολύ οι ζωές των εξαίρετων αυτών δημιουργών έρχονται να χτυπήσουν την πόρτα της ψυχανάλυσης όταν οι ίδιοι στα έργα τους κρύβουν τις αλήθειες για το ποιόν τους. Πόσο βασανίστηκε στον βίο του ο Ντοστογιέφσκι και ποιες πτυχές του εαυτού του ανακαλύπτει ο αναγνώστης μέσα από τους Αδελφούς Καραμαζόφ σε μία εποχή δύσκολη και δύσμοιρη για εκείνον, ποια είναι η δική του Οδύσσεια; Δεν είναι δυνατόν να είχε γραφτεί αυτό το έργο αν ο Ντοστογιέφσκι δεν είχε ταλαιπωρηθεί από την σκέψη πως ο ίδιος μπορεί και να ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο του πατέρα του. Ο Φρόυντ εγείρει ερωτήματα και προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε φλέγοντα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ψυχοσύνθεση του συγγραφέα, την διαλεκτική του μυαλού του και γιατί όχι την ανάγκη να εξωτερικεύσει και να απενοχοποιηθεί καταγράφοντας σε χαρτί όλα αυτά που τον κατέτρεχαν.

Περιδιαβαίνοντας αυτό το μικρό εγχειρίδιο ανθρώπινης ακτινογραφίας ο Φρόυντ αποδεικνύει περίτρανα πως ο κάθε συγγραφέας με τον οποίο καταπιάνεται έχει και την δική του σφραγίδα στα έργα του. Προσωπικές οικογενειακές εμπειρίες και ιστορικά γεγονότα της εποχής ήταν αυτά που έδωσαν λαβή στον Σαίξπηρ να εμπνευστεί τον Ριχάρδο τον Γ’ σε μία εποχή που οι συνωμοσίες, οι διαπλοκές και οι οικογενειακές συρράξεις για την εξασφάλιση διαδόχου για τον θρόνο ήταν κυρίαρχα ζητήματα της καθημερινής ζωής. Πως θα ήταν δυνατόν να μην ξυπνήσουν και να μην αναπηδήσουν μέσα από μία τέτοια συγκυρία ανθρώπινες φιγούρες που ουσιαστικά αντικατόπτριζαν το status quo της κρίσιμης εκείνης περιόδου; Ο Φρόυντ μπαίνει βαθιά στον ψυχισμό των χαρακτήρων, ξεκοκαλίζει κάθε ίχνος ανισορροπίας, ασταθούς συμπεριφοράς και εσώψυχου προβληματισμού. Με μέθοδο καθαρά ψυχαναλυτική θέτει στον εαυτό του ερωτήματα, ποιεί και ο ίδιος λογοτεχνία μιας και οι ιστορίες του μοιάζουν με παραμύθι για μεγάλους που όμως έχουν διδακτικό χαρακτήρα. Αυτά που αφηγείται δεν είναι κάτι ξένο σε μας, είναι αποτελέσματα και συμπεράσματα από την καθημερινότητα που και σήμερα μπορεί και γεννά προβληματισμούς. Εμμέσως βγάζει στην επιφάνεια αυτά που απασχολούσαν τους ασθενείς του χρησιμοποιώντας πρόσωπα θεατρικά όπως την Ρεβέκκα από το Ρόσμερχολμ του Ίψεν για να διδάξει όλους εμάς πως πρέπει να προσεγγίζουμε την λογοτεχνική τέχνη και τις ιδιαιτερότητές της. Η ψυχανάλυση είναι το φαρμακείο και η ανάρρωση της λογοτεχνίας και η ψυχανάλυση μπορεί να αντλεί τα θέματα της από την πηγή που λέγεται λογοτεχνία υπό προϋποθέσεις.

Όλα αυτά τα πορίσματα είναι η απάντηση του στους σύγχρονούς του συγγραφείς που τον θεωρούσαν μέγα και τρανό, ειδικό στο να πιάνει τον σφυγμό της ανθρώπινης ψυχής και να την κάνει χίλια κομμάτια για να βρει αυτό που τον ενδιαφέρει. Η ψυχή είναι ο αγωγός πάνω στον οποίο εργάστηκε σκληρά για να μεταδώσει με ζήλο και πάθος πληροφορίες πολύ απαραίτητες που αλλιώς δεν θα είχαμε αποκομίσει. Εξάλλου όπως είπα και στην αρχή ο ίδιος διάβαζε πολύ, ήταν γνώστης της λογοτεχνίας και αν και είχε πολλούς πολέμιους και ανταγωνιστές η δύναμή του για αλήθεια δεν άφηνε σε κανέναν περιθώρια να τον παρακάμψει ή να μην του ασκήσει κριτική. Γιατί όπως λέει και ο Όσκαρ Ουάιλντ: “Καλύτερα να μιλάνε για σένα αρνητικά παρά να μην μιλάνε καθόλου”.

Ο Φρόυντ τάραξε τα νερά της ψυχανάλυσης όσο και αυτά της λογοτεχνίας και την έθεσε σε ένα άλλο επίπεδο πολυδιάστατο και οι εισηγήσεις του έχουν μείνει χαραγμένες στις συνειδήσεις όλων.

“Όσο περιορίζεται η δυνατότητα της απόλαυσης τόσο αυξάνεται η αξία της”

Το βιβλίο του Σίγκμουντ Φρόυντ, Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Διαβάστε πληροφορίες για το βιβλίο, εδώ.