«Είναι για έναν μεσήλικα που ερωτεύεται ένα μικρό κορίτσι…» είπε η φίλη μου στο τηλέφωνο όταν την ρώτησα, τρία χρόνια πριν, ποιο βιβλίο διάβαζε. Αρκετό για να με θέσει σε άμυνα, αρκετό για να μου κινήσει το ενδιαφέρον. Χρειάστηκαν μόνο τρεις παράγραφοι τηλεφωνικής αφήγησης για να της ζητήσω, κάπως επιτακτικά, να μου το δανείσει. Εκείνη γέλασε φυσικά, και μία εβδομάδα μετά το βιβλίο ήταν στα χέρια μου. Έτσι ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με το διασημότερο κείμενο του Ναμπόκοφ, το οποίο και ξαναδιάβασα αργότερα, ενώ, για να γιορτάσω τη σημερινή μέρα, αγόρασα με ενθουσιασμό την «Άντα». Και πράγματι, με πλοκές περίεργες αλλά αληθινές, αφήγηση με χιούμορ και ευαισθησία, ο Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ καταφέρνει να κερδίσει τη θέση του μεταξύ των καλύτερων στη μοντέρνα λογοτεχνία.
Ρωσία
Γεννήθηκε στις 22 Απριλίου 1899 στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας από αριστοκρατική οικογένεια. Ο πατέρας του, Ντιμίτριεβιτς Ναμπόκοφ ήταν μέλος του Συνταγματικού Δημοκρατικού Κόμματος, το κυρίαρχο πριν την Επανάσταση του 1917. Ο Βλαντίμιρ ήταν τρίγλωσσος καθώς μιλούσε με ευκολία Γαλλικά, Ρωσικά, και Αγγλικά. Με την άνοδο του κομμουνισμού η οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Ρωσία το 1919. Ο Ναμπόκοφ είχε κάνει ήδη τα πρώτα βήματα του στον χώρο της λογοτεχνίας, έχοντας δημοσιεύσει τις δύο ποιητικές συλλογές «Ποιήματα» (1916) και «Δύο Δρόμοι» (1918). Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, αρχικά ζωολογία και ύστερα Σλαβική και Λατινική λογοτεχνία. Έγραφε ποίηση στα αγγλικά και κυρίως στα ρωσικά ενώ έκανε μετάφραση το βιβλίο «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων».
Βερολίνο και μαθήματα Ρωσικών
Από το 1920 η οικογένεια του έχει μετακομίσει στο Βερολίνο και το 1922 τους ακολουθεί. Την ίδια χρονιά, ο μεγαλύτερος αδελφός του δολοφονείται από λάθος σε μία πολιτική συγκέντρωση, θέμα που θα τον απασχολήσει ιδιαίτερα στα έργα του. Εκείνη την περίοδο παντρεύεται την Βέρα Εβσγιενεβα Σλόνιμ, Ρωσίδα Εβραία με την οποία αποκτά ένα γιό. Έμεινε στο Βερολίνο έως το 1937, όταν μετακομίζει για δύο χρόνια στο Παρίσι. Με την άνοδο του Ναζισμού στην Ευρώπη, καταφεύγει στις Η.Π.Α.
Τα χρόνια του στο Βερολίνο, έγιναν αφορμή για πειραματισμό τόσο στον τρόπο όσο και στα είδη που έγραφε. Έγραψε το πρώτο μεταξύ των τριών, θεατρικό του έργο με τίτλο «Η Τραγωδία του Κυρίου Μορν» το 1923, το οποίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, ενώ το 1924 εκδίδει το πρώτο του διήγημα. Εκείνη την περίοδο γράφει και το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Μαίρη» (1926). Το δεύτερο του μυθιστόρημα «Ρήγας, Ντάμα, Βαλές» θα έρθει το 1928. Τον ενδιέφεραν ιδιαίτερα τα παιχνίδια του μυαλού αφού, για ένα χρονικό διάστημα της παραμονής του στη γερμανική πόλη, ασχολήθηκε με την σύνθεση σκακιστικών προβλημάτων και σταυρολέξων στα ρωσικά. Από εκεί εμπνέεται για το τρίτο μυθιστόρημά του «Η Άμυνα του Λουζίν» (1930). Γράφει επίσης τα μυθιστορήματα «Απόγνωση» (1934) και «Πρόσκληση για Αποκεφαλισμό» (1936), τα οποία θα συμβάλλουν στη γνωστοποίηση του ονόματός του. Παρόλα αυτά ασχολήθηκε και με διάφορα επαγγέλματα παράλληλα με τη συγγραφή καθώς, εκτός από μαθήματα Αγγλικών και Ρωσικών, έδινε μαθήματα τένις και έγινε κομπάρσος σε αρκετές ταινίες.
Αμερική και Πεταλούδες
Με την αποχώρηση του από το Βερολίνο αφήνει τη μητρική του και ξεκινά να γράφει στα αγγλικά. Τα πρώτα του δύο έργα «Η Αληθινή Ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» (1942) και «Επικίνδυνη Στροφή» (1947) δεν είναι αντάξια των ρωσικών έργων του. Εκτός από την συγγραφή, ο Ναμπόκοφ είχε μία επιφανή καριέρα στην εντομολογία και συγκεκριμένα στη μελέτη των λεπιδόπτερων. Ήταν ερευνητής και υπεύθυνος για την οργάνωση της συλλογής πεταλούδων στο Μουσείο Συγκριτικής Ζωολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ κατά τη διαμονή του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1948 γίνεται καθηγητής Ρωσικής και Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κόρνελ.
Λίγα μόνο χρόνια αργότερα θα γράψει ένα από τα πιο πολυσυζητημένα, αμφιλεγόμενα αλλά και πρωτότυπα μυθιστορήματα στην ιστορία της λογοτεχνίας. Η ιστορία του μεσήλικα Χούμπερτ Χούμπερτ που ερωτεύεται παράφορα ένα 12χρονο κορίτσι με το όνομα Λολίτα αποτελεί σκανδαλώδη ιδέα για τους Αμερικανούς αναγνώστες του 1955. Η πρώτη έκδοση έγινε στη Γαλλία το 1955 ενώ στην Αμερική τρία χρόνια αργότερα. Παρόλη την κριτική, η επιτυχία της «Λολίτας» επέτρεψε στον Ναμπόκοφ να αφήσει τη δουλειά του στο Πανεπιστήμιο του Κόρνελ και να γυρίσει στην Ευρώπη το 1959. Όσο ακόμα βρίσκεται στην Αμερική γράφει το «Ο Αξιοπρεπής Κύριος Πνιν» (1957) το οποίο αφηγείται την ιστορία ενός δασκάλου Ρωσικών, ιδιαίτερα επηρεασμένο από την δική του εμπειρία ως δάσκαλος.
Επιστροφή στην Ευρώπη
Η οικογένεια του επιστρέφει στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελβετία, ώστε να βρίσκεται κοντά στον μεγαλύτερο γιο Δημήτρη ο οποίος, εκείνη την περίοδο, σπούδαζε όπερα στο Μιλάνο. Η βασική αρχή του Ναμπόκοφ ήταν να μην δένεται με τα υλικά αντικείμενα. Σε καμία από τις χώρες που έζησε δεν απέκτησε δικό του σπίτι έτσι και στην Ελβετία διαμένει, μέχρι το τέλος της ζωής του στο ξενοδοχείο Montreux-Palace Hotel. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αρκετά πλούσιος λόγω της «Λολίτας», γράφει το «Χλωμή Φωτιά» (1962) ένα από τα πιο ανορθόδοξα, ως προς τις δομή, γραπτά του, και την αυτοβιογραφία του με τίτλο «Μίλησε, Μνήμη» (1967). Το 1969 εκδίδει το μεγαλύτερό του μυθιστόρημα «Άντα» (1969), μία ωδή στη τριγλωσσία του και παρωδία ενός οικογενειακού χρονικού. Το 1972 εκδίδονται τα «Διαφανή Αντικείμενα» και το 1974 το «Κοιτάξτε τους Αρλεκίνους!». Μεταφράζει επίσης παλαιότερα κείμενά του στα αγγλικά.
Στις 2 Ιουλίου του 1977 ο Ναμπόκοφ πεθαίνει, αφήνοντας πίσω του ένα μυστηριώδες χειρόγραφό που ζητά από τη γυναικά του να καταστρέψει. Εκείνη το φυλά και το 2008 ο γιός του επιτρέπει την έκδοσή του. Το μισοτελειωμένο μυθιστόρημα «Το Πρωτότυπο της Λόρας» αποτελεί το τελευταίο δημιούργημα του Ρώσου συγγραφέα.
Αν και τα γραπτά της περιόδου διαμονής στο Βερολίνο είναι αποκλειστικά γραμμένα στα ρωσικά, ο Ναμπόκοφ έχει δεχθεί κριτική για το ότι τα έργα του δεν προβληματίζονται με τα κοινωνικά προβλήματα της Ρωσίας. Η τέχνη για τον συγγραφέα είναι το κέντρο πολλών από τα γραπτά του. Ερωτήματα για το τι είναι καλλιτέχνης ή τι θεωρείται τέχνη, αλλά και η αξία της μνήμης εμφανίζονται διαρκώς και είναι σημαντικά για την κατανόησή των έργων του. Η γραφή του είναι γεμάτη λογοπαίγνια, παρηχήσεις και πρωτόγνωρη δομή. Οι ιστορίες του είναι περίπλοκες, πρωτότυπες, γεμάτες χιούμορ και περίεργα γεγονότα. Έγραψε 3 θεατρικά έργα, πολλές συλλογές διηγημάτων και ποιημάτων και 17 μυθιστορήματα.
Βιβλιογραφία: britannica / sites.bu.edu / libraries.psu.edu / famousauthors.org / newworldencyclopedia.org | Φωτογραφίες: thenabokovian.org
Κεντρική φωτογραφία θέματος: MARC RIBOUD / MAGNUM
