Το «Περί πολέμου» του Θουκυδίδη είναι ένα πολύτιμο γραπτό κειμήλιο

Αναρωτιέται κανείς πως είναι δυνατόν κείμενα που γράφτηκαν πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια να είναι τόσο σημερινά και τόσο επίκαιρα, τόσο ζωντανά, τόσο ιστορικά άρτια και να αφορούν κάθε εποχή. Η απάντηση έρχεται δια χειρός και στόματος Θουκυδίδη που μπορεί και καταφέρνει να μας περάσει τα δικά του μηνύματα μέσω των συμπερασμάτων που προκύπτουν από σκέψεις και συλλογισμούς σχετικά με το θέμα του πολέμου μέσω δημηγοριών ανθρώπων όπως ο Περικλής, ο Νικίας. Σήμερα που νομίζαμε πως ο πόλεμος ήταν μια ξεχασμένη ιστορία, ειδικά για την Γηραιά ήπειρο, να που τελικά γινόμαστε θεατές ενός ακόμα πολεμικού σκηνικού όμοιο με αυτό που περιγράφεται σε αυτές τις σελίδες. Τα κείμενα αυτά που είναι συγκεντρωμένα εδώ προέρχονται από δημηγορίες έτσι όπως ο Θουκυδίδης τις καταγράφει και τις αφηγείται στην Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου και είναι τόσο πολύτιμες γιατί οι εποχές μπορεί να αλλάζουν αλλά ουδόλως οι άνθρωποι.

Ένας μοναδικός ιστορικός που είναι ικανός να μιλάει στο σήμερα

Είναι τόσο ισχυρά τα μηνύματα των δημηγοριών, είναι τέτοιος ο παλμός των λόγων των δημηγορούντων, είναι τέτοια η δύναμη του λόγου που κάθε αναγνώστης εκτός από ότι συμπεραίνει κατά το δοκούν, έρχεται σε επαφή και με φιλοσοφία σκέψης που επικρατούσε εκείνη την εποχή όπου οι συνθήκες και οι ισορροπίες είναι εντελώς διαφορετικές από το σήμερα. Ο Θουκυδίδης όπως αναφέρεται στην εισαγωγή του βιβλίου έχει τεράστια σημασία στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου συχνά μνημονεύεται και πολλοί πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών τον συμβουλεύονται για την κρίση του στα πολεμικά πράγματα. Αναφέρεται επίσης και αυτό επίσης είναι εξαιρετικά σημαντικό πως το ΝΑΤΟ που όλοι σήμερα γνωρίζουμε ως την Ατλαντική συμμαχία είναι μια συμμαχία που έχει τις βάσεις της στη Δηλιακή συμμαχία και ιδρύθηκε με βάση εκείνο το σχέδιο.

Κατά την εποχή του Θουκυδίδη, δηλαδή κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., Αθήνα και Σπάρτη ήταν οι δύο πόλεις κράτη, οι δύο υπερδυνάμεις που μάχονταν για την κυριαρχία της ευρύτερης περιοχής, δύο δυνάμεις που τελικά συγκρούστηκαν κατά τον αιματηρό και διαρκή Πελοποννησιακό πόλεμο, έναν ολέθριο πόλεμο για την Ελλάδα. Στα κείμενα αυτά καταγράφεται έκδηλα η αντιδικία υπέρ και κατά του πολέμου, η πανίσχυρη θέση της Αθήνας υπό τον Περικλή αλλά και η παρακμή της ύστερα από τον θάνατό του και την ήττα της Αθήνας στον πόλεμο. Ωστόσο, αυτό που επίσης γίνεται σαφές μέσα και από άλλες δημηγορίες είναι η τρομοκρατία της Αθήνας έναντι των συμμάχων της αλλά και των αντιπάλων της. Η Αθήνα της εποχής του Περικλή κυρίως αλλά και λίγο αργότερα ήταν μία ισχυρή απειλή και όλοι έβρισκαν αφορμή για να την αμφισβητήσουν και να την ανατρέψουν με κάθε τρόπο.

Είναι όμως θαυμαστό, πέρα από την θεματική γύρω από τον πόλεμο που παρατίθεται στα κείμενα, η αγάπη και ο σεβασμός, το πάθος και η πίστη στην πατρίδα και την προσφορά για την πόλη στην οποία αναφέρεται ο Περικλής κατά τον εμπνευσμένο λόγο του προς τους Αθηναίους με μια εκφορά λόγου που δεν μπορεί να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που υπό την ηγεσία του Περικλή συνέβησαν όλα αυτά τα θαυμαστά στην Αθήνα και η πόλη είδε την υπέρτατη ακμή της και την κορύφωση της ισχύος της. Ο ίδιος επισημαίνει χαρακτηριστικά: “πρέπει στα αλήθεια να θαυμάζετε καθημερινά τη δύναμη της πόλης και να γίνετε οι εραστές της. Κι όταν εκείνη φαντάζει σπουδαία στα μάτια σας, πρέπει να σκέφτεστε πως όλα αυτά τα κέρδισαν άνθρωποι που τόλμησαν, άνθρωποι που κατανόησαν τις υποχρεώσεις τους και εξέφρασαν έμπρακτα την τιμή τους και που, αν ποτέ ηττήθηκαν, ούτε μια φορά δεν σκέφτηκαν να στερήσουν από την πόλη την αρετή τους…”.

Ως προς το προηγούμενο απόσπασμα φανταστείτε τι τιμή και τι υπερηφάνεια θα ένιωθε ο Αθηναίος της εποχής να ακούει έναν τόσο παθιασμένο λόγο, μια δημηγορία που ξεπερνάει την τυπική αποστολή ενός άρχοντα της πόλης αλλά είναι αποτέλεσμα στοχασμού ενός πραγματικού ηγέτη και αρχηγού, ενός ανθρώπου που πίστευε σε αξίες και σε αρχές. Και μιας και έγινε αναφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα όσα εξέφρασε ο Περικλής σε αυτόν του το λόγο έρχονται χρόνια αργότερα να επιβεβαιωθούν από τον Τζον Κένεντι όταν ο ίδιος με τα δικά του λόγια έλεγε πως πριν ρωτήσεις τι κάνει η χώρα σου για σένα αναρωτήσου τι κάνεις εσύ για τη χώρα σου. Ο Περικλής δυστυχώς πέθανε στο λοιμό της Αθήνας και δεν μπόρεσε να συνεχίσει το έργο του ενώ ο Κένεντι δολοφονήθηκε από έναν παρανοϊκό.

Η προτελευταία δημηγορία έχει και αυτή τεράστια σημασία γιατί έχει να κάνει με τον πόλεμο των Αθηναίων εναντίον των Μηλίων για την αποστασία τους και για το γεγονός πως εναντιώθηκαν στην Αθήνα και ήταν έτοιμοι να συμμαχήσουν και να ζητήσουν τη βοήθεια των Σπαρτιατών για να αντιμετωπίσουν την μήνι των Αθηναίων. Ο διάλογος μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων εκπροσώπων είναι μια συνομιλία μεταξύ δύο στρατοπέδων, ενός αδύναμου και ενός ισχυρού αλλά είναι και μια απόδειξη αξιοπρέπειας και όχι υποταγής με κάθε κόστος. Και αυτό συνεχίζεται και στην τελευταία δημηγορία ανάμεσα στους Αθηναίους όταν οι μεν αντιτίθενται στους δε σχετικά με τα επιχειρήματα υπέρ της ειρήνης από τη μία και υπέρ του πολέμου από την άλλη. Τα όσα διαμηνύονται και από τις δύο πλευρές είναι η απόδειξη πως αν μη τι άλλο ο διάλογος και η κατάθεση επιχειρημάτων ήταν ένα σοβαρό και αδιαμφισβήτητο κεκτημένο της δημοκρατίας που είχε πια εδραιωθεί. Ο πλούτος και η διαχρονικότητα τέτοιων κειμένων είναι μια πολύτιμη παρακαταθήκη για εμάς που σήμερα έχουμε την τύχη να τα διαβάζουμε και να διδασκόμαστε από αυτά.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

“Σε επικίνδυνους καιρούς η ελπίδα δεν είναι παρά ένα παραμύθι για παρηγοριά. Όταν οι άνθρωποι που διαθέτουν τα μέσα καταφεύγουν στην ελπίδα, αυτή μπορεί να είναι επιζήμια, αν όχι μοιραία”

“Όσοι βρίσκονται σε θέση ισχύος κάνουν ό,τι τους επιτρέπει η εξουσία τους, ενώ η μοναδική επιλογή των αδύναμων είναι να το αποδεχτούν”