Το «Μπέρδεμα στο Χάρλεμ» του ξεχωριστού Κόλσον Γουάιτχεντ καθηλώνει τον αναγνώστη

Ο σπουδαίος συγγραφέας Κόλσον Γουάιτχεντ είναι για μια ακόμα φορά ισχυρότατα παρών στα κοινωνικά ζητήματα, σε φλέγοντα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την έγχρωμη κοινότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μην λησμονούμε πως ένας ευφυής Αμερικανός πρόεδρος, ο Αβραάμ Λίνκολν, από νωρίς διέβλεψε τη νοσηρότητα της λευκής φυλής προς τους έγχρωμους και θέλησε πάση θυσία να αντιμετωπίσει αυτή τη μάστιγα που προκαλούσε χίλια δύο προβλήματα στην αμερικανική κοινωνία της εποχής του. Δυστυχώς το πρόβλημα δεν λύθηκε παρά μόνο στα χαρτιά αφού η κατάργηση της δουλείας ήταν ένα γράμμα κενού περιεχομένου και η δολοφονία του ήρθε να προσθέσει ακόμα ένα μελανό στίγμα στην ιστορία της χώρας. Ο ίδιος ο πρόεδρος πλήρωσε το τίμημα των πρωτοβουλιών του και την θέση του στο ζήτημα αυτό.

Όλα αυτά τα ιστορικά στοιχεία είναι απαραίτητα γιατί ο συγγραφέας εκεί βασίζεται εμμέσως πλην σαφώς όταν αναφέρεται στα όσα αναφέρονται στο Χάρλεμ τόσες δεκαετίες αργότερα. Η ιστορία του ρατσισμού απέναντι στους έγχρωμους οδήγησε στην απομόνωσή τους και στην άνοδο της εγκληματικότητας καθώς η αποκοινωνικοποίησή τους και η περιθωριοποίησή τους από τα ίδια δικαιώματα ξύπνησε μέσα τους, όχι παράλογα, μια διάθεση για παρανομία και εκδίκηση έναντι των λευκών. Χρειάστηκε ένας ακόμα πρόεδρος να πληρώσει φόρο αίματος και να δολοφονηθεί και αυτός ήταν ο Τζον Κένεντι που είχε τη μοίρα του Λίνκολν σχεδόν έναν αιώνα μετά. Δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει την τεράστια αδυναμία της κοινωνίας να δεχτεί τους έγχρωμους στους κόλπους της, η σημερινή κατάσταση δεν έχει αλλάξει διόλου από τότε.

Μια εποχή στην κόλαση του Χάρλεμ

Η λογοτεχνία των έγχρωμων συγγραφέων, όπως ο Μπίτσερ Στόου με την Καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά, η Χάρπερ Λι με το Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια, ο Ραλφ Έλισον με τον Αόρατο άνθρωπο, ο Τζέιμς Μπάλντουιν με το Κουαρτέτο του Χάρλεμ, ο Γουίλιαμ Μέλβιν Κέλι με το βιβλίο του Ένας διαφορετικός τυμπανιστής, έχει μακραίωνη ιστορία. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πιο αντιπροσωπευτικά μυθιστορήματα που έγραψαν ιστορία και η λίστα είναι ατελείωτη όπως και ο πόνος των ανθρώπων αυτών άλλωστε. Χάρλεμ ώρα μηδέν θα μπορούσε να είναι ένας άλλος τίτλος για το σπουδαίο αυτό μυθιστόρημα του Γουάιτχεντ, ένα μυθιστόρημα βαθιά κοινωνικό και ανθρώπινο, καθώς ο συγγραφέας καταθέτει στις σελίδες αυτές όλο τον παλμό από μια ζωή δύσκολη, σκληρή και άγρια, μια ζωή ενός έγχρωμου που ρέπει προς το έγκλημα από μια νόμιμη ωστόσο αφετηρία.

Είναι η απουσία κοινωνικής πολιτικής και η αδυναμία ήπιας και φυσιολογικής ενσωμάτωσης να συνυπάρξει, είναι η μη παροχή ισότιμης συμμετοχής σε μια κοινωνία λευκών, μια κοινωνία εχθρική που συμπεριφέρεται άκρως υποτιμητικά προς τους έγχρωμους όπως ο Ρέι και ο Φρέντι. Ο πρωταγωνιστής Ρέι είναι ένας φιλήσυχος πολίτης που δυστυχώς βιώνει και αυτός όπως και πολλοί άλλοι τη δυσκολία επιβίωσης σε ένα περιβάλλον κοινωνικό χωρίς διάθεση κατανόησης. Είναι ένας περιπλανητής της ζωής, ένας περιπατητής δύο όχθεων για να θυμηθούμε και τον Γκιγιόμ Απολιναίρ. Ο Φρέντι έχει ήδη βιογραφικό στο χώρο των μικροεγκλημάτων και παίρνει μέρος σε διάφορες ανήθικες και παράνομες πράξεις καθώς βιώνει τον αποκλεισμό από μια κοινωνία δίχως ευκαιρίες. Δεν υπάρχει χειρότερη τιμωρία για ένα μέρος της κοινωνίας να βρίσκεται υπό αυτό το καθεστώς και να βλέπει το μέλλον δυσοίωνο.

Με αυτή τη φιλοσοφία στο μυαλό και με αυτό το σκεπτικό που θεωρεί μη αναστρέψιμο, ο Φρέντι όχι μόνο συνεχίζει την ίδια δράση αλλά εμπλέκει σε αυτό το πλαίσιο αβεβαιότητας και τον ξάδελφό του Ρέι, ο οποίος αμαθής και σχεδόν πρωτόβγαλτος θα δεχτεί να γίνει συνεργάτης και “συνοδοιπόρος” σε αυτό τον αλλόκοτο κόσμο διότι πολύ απλά δεν έχει γνώση του κινδύνου αλλά και επειδή δεν έχει να χάσει κάτι, όπως νομίζει ο ίδιος. Η ευπείθειά του και η ευκολία με την οποία αποδέχεται την πρόσκληση είναι εκπληκτικά αποκαλυπτική για τα όσα διαδραματίζονται στο Χάρλεμ. Μικροκλοπές, επαφή με διαφόρων κατηγοριών μέλη του υποκόσμου, με την ίδια τη διαφθορά που έχει όνομα και επίθετο, ο Ρέι “ανακαλύπτει” το άλλο πρόσωπο της κοινωνίας και μυείται μέσα σε όλα αυτά με μια έκπληξη και μια απορία για το πού αυτά θα οδηγήσουν. “Άλλο πράγμα να πιστεύεις πως ο κόσμος είναι αδιάφορος και σκληρός και άλλο να ξυπνάς με την απόδειξη αυτού ακριβώς κάθε μέρα, στις επικίνδυνες πλαγιές των βουνών, στα πεινασμένα φαράγγια και στις χαράδρες, στους μυριάδες κινδύνους της ζούγκλας”.

Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό αναδεικνύονται περίτρανα οι κοινωνικές ανισότητες και ένας κόσμος κατώτερος, μια τάξη κοινωνική στο περιθώριο, μια κατηγορία ανθρώπων δεύτερης κατηγορίας σαν ο Λίνκολν ποτέ να μην έδειξε το σωστό δρόμο, σαν ο χρόνος να έχει παγώσει για πάντα στα χρόνια της σκλαβιάς. Η λογοτεχνία ανέκαθεν υπήρξε ένας τρόπος ανάδειξης των κοινωνικών ζητημάτων και οι συγγραφείς μέσα από τα γραπτά τους και την αφήγησή τους καθρεφτίζουν με γλαφυρό και έμμεσο τρόπο όλα αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία, ανταποκριτές της οι ίδιοι μας καλούν σε συστράτευση και σε συλλογισμό. Εμείς δεν έχουμε παρά να μελετήσουμε το έργο τους και να γίνουμε κοινωνοί των πιο μύχιων σκέψεών τους αναλογιζόμενοι και τον ρόλο μας σε αυτό το κλίμα αναταραχής, η ήπια αντίδραση του καθενός μας απέναντι στο τέρας του ρατσισμού είναι κομβική και επιβεβλημένη.

Αποσπάσματα από το βιβλίο

“Κάποιοι άνθρωποι, όταν βγαίνουν από ένα μέρος στο οποίο δεν θα έπρεπε να βρίσκονται, κοιτάζουν τριγύρω μήπως τους είδε κανείς”

“Μόνο ένας τεμπέλης Θεός θα μπορούσε να κάνει πράξη την κακία των πραγμάτων τόσο δίχως στολίδια”

Διαβάστε επίσης:

Μπέρδεμα στο Χάρλεμ: Το βιβλίο του Κόλσον Γουάιτχεντ από τις εκδόσεις Ίκαρος