Σύγχρονες Προσεγγίσεις στην Εικονογραφία του Έρωτα: έκθεση στον Αστρολάβο – δεξαμενή

Την Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου στις 20:30, εγκαινιάζεται στην Αίθουσα Τέχνης ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ – δεξαμενή η ομαδική έκθεση ζωγραφικής και γλυπτικής με τίτλο Σύγχρονες Προσεγγίσεις στην Εικονογραφία του Έρωτα.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 30 Απριλίου 2016.

Ο 20ος και 21ος αιώνας, υπήρξε αδιαμφισβήτητα μια εποχή μεγάλης ελευθερίας αλλά και ακραίας ελευθεριότητας συγχρόνως, στη σχέση μας με το ερωτικό κομμάτι της ύπαρξης και τη σεξουαλική μας συμπεριφορά. Παρά τον μεγάλο συντηρητισμό των ηθών κυρίως στα μεσαία στρώματα της αστικής τάξης, τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, η κάστα των καλλιτεχνών και λογίων και οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων, απενοχοποίησαν ήθη και συμπεριφορές σε σχέση με την ερωτική πράξη, που παλαιότερα ήταν κατακριτέα. Παράλληλα όμως αυτή η άκρατη ελευθερία έφερε και μία σύγχυση σε σχέση με το ρόλο των δύο φύλων και μεγάλη μοναξιά στο σύγχρονο άνθρωπο, καθώς τόσο η ουσιαστική ερωτική συνεύρεση όσο και η σύναψη ερωτικών σχέσεων έγινε όλο και πιο δύσκολη. Παρατηρήθηκε ένας έντονος διαχωρισμός αυτού που αντιπροσώπευαν έως τότε ο ρομαντικός έρωτας και η αγάπη, απ’ την καθαυτή σεξουαλική πράξη. Παράλληλα με τις δυσκολίες στην έκφραση της ερωτικής συμπεριφοράς ανάμεσα στους νέους κυρίως ανθρώπους, υπάρχει και μια μεγάλη έξαρση του ομοφυλοφιλικού κινήματος και της θεσμικής πλέον νομιμοποίησης αυτού του είδους σχέσεων. Από τα παραπάνω γίνεται ίσως κατανοητό ότι ο τελευταίος αιώνας ήταν ένας αιώνας μεγάλων αλλαγών και σε ό,τι αφορά τον Έρωτα στις ανθρώπινες σχέσεις.

H έκθεση “Σύγχρονες Προσεγγίσεις στην Εικονογραφία του Έρωτα” προέκυψε στην ανάγκη ν’ απαντηθεί το ερώτημα: Και η Τέχνη πως προσεγγίζει το θέμα αυτό σήμερα? Θέτοντας συγχρόνως το ερώτημα: Ποιο ρόλο διαδραματίζει η Τέχνη σε όλη αυτή τη διαδικασία αλλαγής νοοτροπιών και ηθών ? Προηγείται, εκφράζει, στιγματίζει, ωραιοποιεί, καταγράφει, συμβολίζει, προβληματίζει, εξάρει σκέψεις και συναισθήματα, φανερώνει διαφορετικές οπτικές, έχει προσωπικό ή καθολικό χαρακτήρα;

Θεωρώντας ότι υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το πώς είδαν, βλέπουν και αναπαριστούν στα έργα τους οι σύγχρονοι Έλληνες καλλιτέχνες το ζωογόνο αυτό θέμα του Έρωτα, οργανώθηκε η ομαδική αυτή έκθεση όπου σημαντικοί καλλιτέχνες διαφορετικών γενιών και εποχών δίνουν ο καθένας το δικό του στίγμα. Έχει ενδιαφέρον η διαφορετικότητα των προσεγγίσεων, τόσο θεματογραφικά όσο και τεχνοτροπικά και η ποικιλομορφία των έργων σε σχέση με το θέμα. Ο θεατής καλείται να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα και να πραγματοποιήσει τις δικές του αναγνώσεις και συνειρμούς σε σχέση με τα έργα και το θέμα.

Στην έκθεση συμμετέχουν με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής οι καλλιτέχνες:

Νάνος Βαλαωρίτης, Κάτια Βαρβάκη, Aριάδνη Βιτάσταλη. Χριστίνα Δουζένη, Άρτεμις Κατσαμπάνη, Mαρία Κελαιδή, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Γιώργος Λαζόγκας, Γιάννης Λασηθιωτάκης, Μάγδα Λεβεντάκου, Μιχάλης Μανουσάκης, Θεόδωρος Μανωλίδης, Μαρία Μαρουδή, Νικόλας Μπλιάτκας, Χρόνης Μπότσογλου, Αλεξάνδρα Νασιούλα, Mίλτος Παντελιάς, Έλενα Παπαδημητρίου, Τριαντάφυλλος Πατρασκίδης, Φαίδων Πατρικαλάκις, Γιώργος Τσόλης, Αλέκος Φασιανός, Μανώλης Χάρος.

Σύντομη ιστορική αναφορά στην εικονογραφία του Έρωτα από την Αρχαιότητα ως τον 20ο αιώνα στην παγκόσμια εικαστική σκηνή

Ο Έρως για τους αρχαίους Έλληνες, ήταν ο θεός που ευθυνόταν για τον πόθο, την αγάπη και τη σεξουαλική δραστηριότητα. Αντίστοιχα στις μέρες μας όταν αναφερόμαστε στον Έρωτα οι σημειολογικές έννοιες που του αποδίδουμε είναι ποικίλες, από τον σαρκικό έρωτα και την ίδια την ερωτική πράξη, έως τον ρομαντικό έρωτα, τον πλατωνικό έρωτα, την επιθυμία ή ακόμη και την αγάπη.

Στην Ιστορία την Τέχνης απ’ την αρχαιότητα ως τις μέρες μας οι καλλιτέχνες δημιούργησαν ενδιαφέροντα έργα με κεντρικό θεματογραφικό άξονα τον Έρωτα, την Αγάπη ή αναπαραστάσεις μυθοπλασιών σε σχέση με αυτά. Ανάλογα την εποχή και την ηθική της εκάστοτε κοινωνίας παρατηρούμε να ποικίλουν οι τρόποι που οι καλλιτέχνες απεικονίζουν τον Έρωτα.

Η παλαιότερη απεικόνιση της σεξουαλικής επαφής στην Τέχνη, που έχει βγει στο φως έως τώρα, είναι το γλυπτό Ain Sahkri Εραστές, που χρονολογείται γύρω στο 10.000 π.Χ. δημιουργήθηκε στη χαραυγή της εποχής της γεωργικής και αγροτικής καλλιέργειας και βρέθηκε σε μια σπηλιά κοντά στη Βηθλεέμ (τώρα βρίσκεται στη συλλογή του Βρετανικού Μουσείου).

Στην ελληνική μυθολογία ο Έρως ήταν ο φτερωτός θεός της αγάπης. Συχνά σχετίζονταν με τη θεά Αφροδίτη. Οι γνωστές σ’ εμάς απεικονίσεις του θέματος, είτε του Έρωτα ως φτερωτού θεού – παιδιού με φαρέτρα και βέλη, είτε ερωτικών σκηνών μεταξύ ανθρώπων ή θεών, ξεκινούν στον Ελλαδικό χώρο από τον 6ο π.Χ. αιώνα.

Οι παραστάσεις με ερωτικό περιεχόμενο στην αρχαία Ελληνική αγγειογραφία αποτελούν ένα σημαντικό και ενδιαφέρον corpus, μέχρι σχετικά πρόσφατα άγνωστο ή οικείο μόνο σε περιορισμένο κοινό όχι γιατί είναι χαμηλότερης αισθητικής αξίας από τις απεικονίσεις άλλων θεμάτων, αλλά γιατί έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο που η δική μας κοινωνία αντιλαμβάνεται τον έρωτα και την ερωτική πράξη. Θέματα όπως η φυσική και απενοχοποιημένη υπόσταση της ερωτικής έκφρασης, η πολυγαμικότητα, η παιδεραστία, η ομοφυλοφιλία ή τα ομαδικά όργια αποτελούν για τον αρχαίο Ελληνικό κόσμο αποδεκτούς και συνήθεις θεσμούς ενός κώδικα ηθικής τελείως διαφορετικού από τον τρόπο με τον οποίο η δική μας κοινωνία θεσμοθετεί την ερωτική συμπεριφορά. Η γνώση του διαφορετικού θεσμικού πλαισίου μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η ερωτική επιθυμία και εκφράζεται η ερωτική ορμή είναι απαραίτητη για την κατανόηση και απόλαυση αυτών των παραστάσεων.

Τα κλασσικά αρχαιοελληνικά αγγεία συχνά απεικόνιζαν φιλιά αλλά ιδιαίτερα σπάνια μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ενώ η δημόσια έκθεση του ετεροφυλικού έρωτα μπορούσε να θεωρηθεί ηθικά παρεξηγήσιμη, η στοργική αγάπη μεταξύ γηραιότερων και νεότερων ανδρών, θεωρούταν ηθικά αποδεκτή. Παρ’ όλ’ αυτά πολλοί απ’ τους σύγχρονους καλλιτέχνες του 20ου και 21ου αιώνα έχουν σημαντικές επιρροές στη δουλειά τους από τις ερωτικές αυτές παραστάσεις των ερυθρόμορφων αγγείων.

Στην αρχαία Ρωμαϊκή Τέχνη και Πολιτισμό απαντώνται επίσης πλήθος έργων ζωγραφικής (κυρίως φρέσκα) και γλυπτικής, με αναπαραστάσεις ερωτικών σκηνών και σαφείς σεξουαλικές αναφορές, αρκετά από τα οποία έχουν βρεθεί στα ερήπεια Ρωμαϊκών οικοδομημάτων στην Πομπηία.

Επίσης μακρά παράδοση ζωγραφικής με ερωτική θεματογραφία υπάρχει στους αρχαίους πολιτισμούς του Περού και της Ανατολής, της Ινδίας, της Ιαπωνίας, της Κίνας και της Περσίας, με ζωγραφικές αναπαραστάσεις σε ευρήματα όπως ξυλόγλυπτα, χαρακτικά κ.α.

Στην Ευρώπη αν και ήδη από το Μεσαίωνα υπήρχαν χειρόγραφα εικονογραφημένα με ερωτικές σκηνές, η μεγάλη διάδοση σε ένα ευρύτερο κοινό αυτών των εικόνων ήρθε με την ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον 15ο αιώνα με το Γουτεμβέργιο.

Οι αναπαραστάσεις ερωτικών σκηνών σε πρωτότυπα έργα στην Αναγέννηση και στο Μπαρόκ γίνεται κυρίως μέσα απ’ την απεικόνιση μυθολογικών σκηνών. Η θεά Αφροδίτη που από την αρχαιότητα πρέσβευε τη θεά προστάτιδα των ερωτευμένων, ο θεός Ερμής επίσης θεός του Έρωτα, αλλά και ο Δίας, ο Ήφαιστος και άλλοι θεοί και ημίθεοι εμψύχωναν έργα με εικονογραφία κατά βάση ερωτική, καθώς η εποχή επέτρεπε την εμφάνιση της ερωτικής επιθυμίας και πράξης μέσω συμβολισμών και όχι άμεσα ανάμεσα σε υπαρκτά πρόσωπα της κοινωνίας της εποχής.

Ανατρέχοντας σε κάποια από τα χαρακτηριστικότερα έργα με ερωτικό περιεχόμενο των διαφορετικών εποχών από την Αναγέννηση έως και τον 20ο αιώνα, παίρνουμε μια αρκετά σαφή εικόνα για την εξέλιξη της εικονογραφίας του Έρωτα από εποχή σε εποχή. 


Hieronymus Bosch -The Garden of Earthly Delights (περίπου 1490 – 1510) Σ’ έναν εξωτικό παραμυθένιο κήπο ανάμεσα σε λίμνες και εξωτικά πουλιά εικονίζονται πλήθος γυμνών ανδρικών και γυναικείων μορφών που αλλού συνωστισμένες και αλλού σε ζεύγη μοιάζει να παίζουν συχνά με ερωτικού περιεχομένου πράξεις. Η μικρογραφική απόδοση των μορφών και το όλο φαντασιακό σκηνικό του έργου, συμβάλλουν στο να μειωθεί κάπως ο ερωτισμός κάποιων συγκεκριμένων σκηνών με αυτούς τους συνειρμούς.

Correggio – Jupiter and Io (περίπου 1530) Επηρεασμένος από την αρχαία Ελληνική Μυθολογία, ο Correggio έχει απεικονίσει τον θεό Ερμή με τη μορφή μωβ νέφους-ομίχλης, να τυλίγει στην αγκαλιά του την Ιώ και να τη φιλά με πάθος, καθώς σύμφωνα με το μύθο είχε λάβει τη μορφή του νέφους για να ξεφύγει των υποψιών της συζύγου του, ενώ η Ιώ φαίνεται να υποκύπτει γεμάτη έκσταση στο αγκάλιασμα του. Πρόκειται για ένα άκρως φαντασιακό έργο που εξυμνεί τον Έρωτα.

Τitian – Danae (1544) H γυναίκα – Δανάη, ετοιμάζεται να κάνει έρωτα με ένα θεό τον Ερμή, τον οποίο ο Τισιανός έχει αναπαραστήσει με ένα σύννεφο χρυσής σκόνης. Το έργο έχει μία μυσταγωγική ατμόσφαιρα, καθώς ο καλλιτέχνης εδώ ανάγει την ερωτική πράξη σε κάτι σχεδόν θρησκευτικό.  

Peter Paul Rubens- Leda and the Swan (1601-1602) Αντίγραφο από ένα χαμένο σχέδιο του Michelangelo, βασίζεται στον μύθο σύμφωνα με τον οποίο ο Δίας έχει πάρει τη μορφή κύκνου για να σαγηνέψει τη Λήδα. Στην εικονογραφία της εποχής ήταν πολύ πιο αποδεκτό να απεικονίζεται η γυναικεία μορφή αγκαλιά με ένα πουλί παρά με μία πραγματική ανθρώπινη φιγούρα άνδρα σε ερωτική συνεύρεση.  

Antonio Canova – Έρως και Ψυχή (1787-93) Η απόλυτη δύναμη του Έρωτα, καθώς με το φιλί του ο Έρωτας, τον οποίο ο καλλιτέχνης έχει απεικονίσει με τη μορφή νεαρού αγοριού με φτερά, αναστέλλει το θάνατο και ανασταίνει την Ψυχή. Ένα από τα πιο ερωτικά γλυπτά στην Ιστορία της Τέχνης.

Francisco de Goya – The Nude Maja (γύρω στα 1800) Πρόκειται για το πρώτο Γυναικείο γυμνό στην Ιστορία της Τέχνης στις κανονικές διαστάσεις του ανθρώπινου σώματος, στο οποίο έχει απεικονιστεί με απόλυτα προφανή και ορατό στον θεατή τρόπο η γυναικεία ήβη. Φιλοτεχνήθηκε σε μια εποχή όπου η Καθολική εκκλησία απαγόρευε την απεικόνιση του γυμνού και για το λόγο αυτό δεν εκτέθηκε ποτέ δημόσια σε όλη τη διάρκεια του βίου του καλλιτέχνη.

Katsushika Hokusai – The Dream of the Fisherman’s Wife (1814) Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της Ιαπωνικής ερωτικής Τέχνης, στο οποίο με τη μυθοπλασία του καλλιτέχνη, απεικονίζεται μια γυναικεία μορφή γυμνή να ικανοποιείται από δύο γιγάντια χταπόδια, το ένα εκ των οποίων πραγματοποιεί αιδοιολειξία.

Édouard Manet – Olympia (1863) Ο πίνακας αυτός του Manet που εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Paris Salon το 1865, προκάλεσε σοκ στην εικαστική σκηνή της εποχής του για δύο κυρίως λόγους, ο πρώτος ήταν το βλέμμα της γυμνής γυναικείας μορφής, το οποίο κοιτάζει απ’ ευθείας τα μάτια του θεατή και ο δεύτερος, κάποιες λεπτομέρειες όπως η ορχιδέα στα μαλλιά, το βραχιόλι και τα σκουλαρίκια της, το ανατολίτικο σάλι, το δεμένο κορδόνι στο λαιμό της καθώς και η στάση του αριστερού της χεριού, που μαρτυρούν ότι η γυναίκα αυτή είναι μια πόρνη της εποχής με απελευθερωμένα ήθη και σεξουαλικότητα.

Gustave Courbet – L’Origine du monde (1866) Ένα έργο νατουραλιστικής τέχνης, που εικονίζει το σώμα μιας γυμνής γυναίκας ξαπλωμένης σε ύπτια στάση με ανασηκωμένο το πέπλο και ανοιχτά τα πόδια. Η έμφαση δίνεται με ένα close-up στην περιοχή της ήβης και του αιδοίου και με τα έντονα χρωματικά κοντράστ ανάμεσα στη λευκόχρωμη απόδοση του δέρματος και την σκούρα απόχρωση της περιοχής της ήβης. Η οπτική γωνία που έχει επιλεγεί δεν κάνει ορατό το πρόσωπο της γυναίκας, αφού η εικόνα τελειώνει στο δεξί μαστό με προεξέχουσα τη θηλή επιτείνοντας τον ερωτισμό και το μυστήριο του έργου. Η «Προέλευση του κόσμου» αναφέρεται στη διπλή φύση του γυναικείου σώματος: από τη μία πλευρά, το αντικείμενο της σεξουαλικής επιθυμίας και το σημείο εισόδου για ζευγάρωμα, από την άλλη πλευρά, στην έξοδο κατά τη γέννηση, το σημείο από το οποίο ένα παιδί βλέπει για πρώτη φορά ένα κόσμο στον οποίο ανήκει. Σε μια μεταφορική έννοια, η εικόνα συμβολίζει την προέλευση της ύπαρξης, την εικόνα και την αντίληψη του ανθρώπινου κόσμου. Πρόκειται για ένα από τα πιο έντονα ερωτικά έργα στην Ιστορία της Τέχνης.
 
Auguste Rodin –  The Kiss (1889) Επηρεασμένο απ την Κόλαση του Δάντη αυτό το μαρμάρινο γλυπτό θεωρείται απ’ τα ελάχιστα έργα που απηχούν σε όλη τους τη διάσταση τα συναισθήματα των ερωτευμένων. Είναι μία από τις πιο παραστατικές απεικονίσεις της ρομαντικής αγάπης στη Δυτική τέχνη: ένας άνδρας και μια γυναίκα ο ένας στα χέρια του άλλου και κλειδωμένοι μέσα σε μία αγκαλιά, σκαλισμένοι από ένα μόνο κομμάτι μαρμάρου. Η συνέχεια, όμως, υπήρξε πολύ σκληρή. Το αγκαλιασμένο ζευγάρι είναι η Francescada Rimini και ο ερωμένος της και οι δυο τους καταδικάζονται σε αιώνιο θάνατο, όπως αποκαλύπτει ο Δάντης στην Κόλαση. Ο Rodin αρχικά σκόπευε να χρησιμοποιήσει το ζευγάρι στη δημιουργία του έργου: Οι Πύλες της Κολάσεως, αλλά τελικά είχε τέτοια απήχηση που το έκανε αυτόνομο έργο.

Edvard Munch – The Kiss (1902 ) Η απεικόνιση της ρομαντικής αυτής σκηνής απ’ τον καλλιτέχνη έγινε σε δύο εκδοχές. Το αρχικό σχέδιο όπου οι δύο μορφές των εραστών απεικονίζονται γυμνές, έχει αποδοθεί με περισσότερη αδρότητα και ειλικρίνεια σε σχέση με το θέμα απ’ ότι ο πίνακας, ενώ οι δύο μορφές έχουν συγχωνευτεί σε μία. Πρόκειται για την απόλυτη αναπαράσταση του Έρωτα με το δραματικό σκοτεινό ύφος του Munch.

Egon Schiele – Woman with Black Stockings (1913) Πρόκειται για έναν απ’ τους πιο ερωτικούς καλλιτέχνες όλων των εποχών, που αναπαρέστησε γυναικείες φιγούρες με έναν ωμότατο ακραιφνή ερωτισμό και ο οποίος συνελήφθη για τον τρόπο που απεικόνιζε με απίστευτη ειλικρίνεια τα ερωτικά του οράματα.

Andy Warhol –  Kiss (1963) Πρόκειται για ένα 50 λεπτο φιλμ χωρίς ήχο που ο καλλιτέχνης δείχνει ζευγάρια να φιλιούνται για 3 λεπτά το κάθε ένα.

Helmut Newton – Office Love (1977) Η φωτογραφική Τέχνη του Helmut Newton εξυμνεί τον Ερωτισμό, με έναν τρόπο θεατρικό και σοφιστικέ συγχρόνως απόλυτα σύγχρονο σαν να πρόκειται για ωμές σκηνές καθημερινότητας έξυπνα και προσεγμένα σκηνοθετημένες από κάθε άποψη, φωτισμού, χρωμάτων, σύνθεσης. Τίποτα δεν είναι τυχαίο στις φωτογραφίες του και η παραμικρή λεπτομέρεια μελετημένη, ένας ύμνος στον Έρωτα στη σύγχρονη εποχή καθώς ο φωτογράφος υπήρξε απ’ τους πιο ακραιφνείς θαυμαστές του γυναικείου φύλου και της σεξουαλικότητας.

Jeff Koons – Made in Heaven (1990 ) Πρόκειται για ένα έργο με πολλές διαφορετικές εκδοχές που απεικονίζει τον ίδιο και τη σύζυγο του Ilona Staller ( Cicciolina) σε οριζόντια ερωτική στάση και τα κείμενα: Made in Heaven και Starring: Jeff Koons Cicciolina γραμμένα δεξιά και αριστερά τους. Σαν αφίσα ερωτικής ταινίας όπου η ερωτική ζωή του ίδιου του καλλιτέχνη γίνεται πλέον το αντικείμενο της Τέχνης του. Η σειρά των έργων αυτών αποτελείται από πλήθος ζωγραφικών και γλυπτικών κατασκευών του καλλιτέχνη, με πρωταγωνιστές πάντα τον ίδιο και τη σύζυγο του σε ερωτικές στάσεις.

Tracey Emin – Those Who Suffer Love ( 2009) Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά της βίντεο, στο οποίο η καλλιτέχνης έχει δημιουργήσει ένα animation με σύνολο σχεδίων της όπου μία γυναίκα αυνανίζεται. Πρόκειται για ένα έργο που πετυχαίνει να είναι συγχρόνως ποιητικό ως μια καλλιτεχνική προσέγγιση της μοναξιάς και συγχρόνως ερεθιστικό ως μια απεικόνιση της ερωτικής απόλαυσης.

Έργο: Μάγδα Λεβεντάκου