Στη Neue Nationalgalerie παρουσιάζονται ως τις 14 Σεπτεμβρίου τα έργα της πρωτοποριακής καριέρας της Γιόκο Όνο (Yoko Ono), που στοχεύουν στην επίτευξη της ειρήνης από κοινού. Η έκθεση προσκαλεί τους θεατές να προχωρήσουν πέρα από την παθητική παρατήρηση και να συμμετάσχουν ενεργά – τόσο σωματικά όσο και νοητικά. Ξεκινώντας συχνά σε ατομικό επίπεδο, οι δράσεις αυτές εξελίσσονται σε ευρύτερες συλλογικές προσπάθειες, καταδεικνύοντας τη μεταμορφωτική δύναμη των δράσεων που έχουν στόχο την ειρήνη και τον οραματισμό για ένα διαφορετικό κόσμο. Τα έργα της πραγματεύονται τις διαδικασίες της επούλωσης, του καθαρμού, της αποκατάστασης, της ευχής, της φαντασίας. Η έκθεση παρουσιάζεται σε συνδυασμό με την έκθεση-έρευνα YOKO ONO: MUSIC OF THE MIND, στο Martin Gropius Bau ως τις 31 Αυγούστου 2025. Ταυτόχρονα στους χώρους του Neue Berliner Kunstverein (n.b.k.) παρουσιάζεται το έργο της TOUCH.
Πριν από την είσοδο στην έκθεση, οι επισκέπτες καλούνται να συμμετάσχουν σε μια στιγμή αυτο-αναστοχασμού μέσω του Cleaning Piece (1996). Σωροί από πέτρες κείτονται μπροστά τους, προτρέποντας τους να αναλογιστούν τις χαρές και τις λύπες τους. Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, η Όνο δημιούργησε πολλαπλές εκδοχές του Cleaning Piece. Στο Cleaning Piece III (1966), έδινε οδηγίες στους συμμετέχοντες να γυαλίσουν ένα κομμάτι από ορείχαλκο- μια πρώιμη εξερεύνηση της ιδέας του μετασχηματισμού μέσω της δράσης. Αυτά τα έργα καταδεικνύουν την πεποίθησή της ότι μικρές, σκόπιμες πράξεις μπορούν να οδηγήσουν σε πραγματική αλλαγή, προωθώντας την ευαισθητοποίηση, την εκτίμηση και τη σύνδεση με τον κόσμο γύρω μας. Οι επισκέπτες καλούνται κατόπιν να ακολουθήσουν οδηγίες για τη δημιουργία χάρτινων γερανών για την ειρήνη, γεμίζοντας σταδιακά τον εκθεσιακό χώρο. Στην Ιαπωνία, υπάρχει μια παράδοση χαρτοδιπλωτικής χιλίων χάρτινων γερανών που ονομάζεται senbazuru που δημιουργούνται για να εκφράσουν μια ευχή, συχνά για ειρήνη, θεραπεία ή ελπίδα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και αρχές της δεκαετίας του 1960, η Όνο παρουσίασε ενεργά το οριγκάμι και δίδαξε αυτή την παραδοσιακή μορφή ιαπωνικής τέχνης σε πανεπιστήμια, δημόσια σχολεία και πολιτιστικά ιδρύματα της Νέας Υόρκης όπως η Japan Society.
Στο Mend Piece οι επισκέπτες συμμετέχουν σε μια πράξη ‘επισκευής’, ενώνοντας σπασμένα κεραμικά φλιτζάνια και «επιδιορθώνοντας με σοφία και αγάπη». Παρουσιάστηκε αρχικά ως Mending Piece I στην έκθεση της Όνο το 1966 στην Indica Gallery στο Λονδίνο. Το έργο αποτελεί παράδειγμα της έννοιας της ημιτελούς τέχνης, όπου έργα ολοκληρώνονται μόνο μέσω της συμμετοχής των θεατών. Ως βασική φιγούρα της εννοιολογικής τέχνης και του Fluxus, η Όνο χρησιμοποιεί έργα που βασίζονται σε οδηγίες για να ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση, τη συνεργασία και την ενδοσκόπηση. Το Mend Piece αντλεί από την ιαπωνική παράδοση του kintsugi, την πρακτική της επιδιόρθωσης σπασμένων κεραμικών με λάκα αναμεμειγμένη με χρυσό ή ασήμι, ‘αγκαλιάζοντας’ τις ρωγμές ως μέρος της ιστορίας ενός αντικειμένου αντί να τις σβήνει. Εδώ, η επιδιόρθωση γίνεται μια μεταφορά: μια σιωπηλή αλλά ισχυρή χειρονομία θεραπείας, τόσο προσωπική όσο και συλλογική.
Η κεντρική εγκατάσταση της έκθεσης, Play It By Trust (1966/1991), περιλαμβάνει ένα μεγάλο τραπέζι σκακιού, όπου μέχρι και 20 παίκτες μπορούν να συμμετέχουν ταυτόχρονα στην σχεδόν αδύνατη πράξη του να παίξουν με όλα τα λευκά πιόνια του σκακιού, προκαλώντας τους να «παίξουν όσο θυμούνται πού βρίσκονται όλα τα πιόνια τους». Αφαιρώντας τις οπτικές διακρίσεις μεταξύ των αντιπάλων, το έργο διαλύει τον ανταγωνισμό, προωθώντας το διάλογο, τη συνεργασία και τη δημιουργική αντιμετώπιση προβλημάτων. Αυτή η ανεπαίσθητη αλλά ισχυρή αλλαγή ενσωματώνει το αντιπολεμικό μήνυμα της καλλιτέχνιδας.
ΜΗΝ ΧΑΣΕΙΣ!
Αντί να ενισχύει τη διαίρεση, η επανασχεδιασμένη παρτίδα σκακιού προκαλεί τους παίκτες να βρουν το δρόμο τους προς μια κοινή, ειρηνική λύση.
Στο SKY / WATER (1999) οι θεατές καλούνται να πάρουν ένα κομμάτι από ένα παζλ που παρουσιάζει τον ουρανό, οδηγώντας τους στο επόμενο τμήμα της έκθεσης που αναδεικνύει έργα αφιερωμένα στην αναζήτηση της ειρήνης. Ο ουρανός εμφανίζεται σε όλο το έργο της καλλιτέχνιδας και έχει βαθιά προσωπική σημασία. Έχοντας γίνει μάρτυρας της καταστροφής του πολέμου ως παιδί στο Τόκιο, βρήκε παρηγοριά στην απεραντοσύνη του, αναπολώντας: «Ακόμα και όταν όλα κατέρρεαν γύρω μου, ο ουρανός ήταν πάντα εκεί για μένα […] Δεν μπορώ ποτέ να παραιτηθώ από τη ζωή όσο ο ο ουρανός είναι εκεί». Στα έργα που αναδεικνύουν την αναζήτηση της ειρήνης ανήκει το περίφημο Bed-In for Peace στο Άμστερνταμ, που καταγράφηκε στην ταινία Mr. & Mrs Lennon’s Honeymoon (1969). Η Όνο και ο Λένον κάλεσαν δημοσιογράφους στη σουίτα τους στο ξενοδοχείο Χίλτον του Άμστερνταμ, όπου παρέμειναν στο κρεβάτι για μια εβδομάδα. Περιμένοντας σκάνδαλο, οι δημοσιογράφοι βρέθηκαν να ασχολούνται με τη μουσική, το χιούμορ και μια συζήτηση για τη μη βίαιη αντίσταση στον πόλεμο του Βιετνάμ. Το έργο έδειξε τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης και της διασημότητας ως ακτιβισμού. Αυτή ήταν μία από τις πολλές καλλιτεχνικές δράσεις που ανέλαβαν στον κοινό τους αγώνα για
κοινωνική δικαιοσύνη.
Το άλλο έργο της Όνο που αναζητά τη σημασία της ειρήνης είναι το εν εξελίξει έργο με τις διαφημίσεις στις εφημερίδες που ξεκίνησαν με το War is Over! If you want it (1969). Διάφορες πρωτότυπες εφημερίδες αντικατοπτρίζουν το συλλογικό κάλεσμα των καλλιτεχνών για ειρήνη, ενώ παράλληλα αποτυπώνουν την κατάσταση που επικρατούσε στον κόσμο εκείνες τις συγκεκριμένες ημέρες. Το 1969, μαζί με τον Τζον Λένον ξεκίνησε την παγκόσμια εκστρατεία War is Over! If you want it, χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να διαδώσουν ένα ισχυρό μήνυμα ειρήνης. Η καμπάνια εμφανίστηκε σε δώδεκα πόλεις σε όλο τον κόσμο, φτάνοντας σε εκατομμύρια ανθρώπους μέσω αφισών, διαφημιστικών πινακίδων, διαφημίσεων σε εφημερίδες και φυλλάδια. Αντί να βασίζονται σε παραδοσιακές μεθόδους διαμαρτυρίας, η Όνο και ο Λένον χρησιμοποίησαν τη γλώσσα της διαφήμισης – τολμηρή, άμεση και ευρέως προσβάσιμη, για να αμφισβητήσουν την αντίληψη του κοινού για τον πόλεμο και την ειρήνη. Παρεμβαίνοντας στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, η Όνο ήταν σε θέση να έρθει σε επαφή με ένα τεράστιο κοινό σχετικά με σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, καλώντας τα άτομα να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του κόσμου γύρω τους. Το έργο της καταδεικνύει τις δυνατότητες της εννοιολογικής τέχνης στη δημόσια σφαίρα και υπογραμμίζει τη δυνατότητα των μέσων ενημέρωσης να εμπνέουν την ευαισθητοποίηση, τη δράση και την αλλαγή.
Στην έκθεση ακούγεται το τραγούδι της Όνο Hiroshima Sky Is Always Blue (1995), που ηχογραφήθηκε εις ανάμνησιν των 50 χρόνων από την καταστροφή του αμερικανικού βομβαρδισμού της Χιροσίμα. Η καλλιτέχνης, η οποία ήταν τότε 12 ετών και ζούσε στην Ιαπωνία, επηρεάστηκε βαθύτατα από την εμπειρία – ένα γεγονός που σφράγισε την ισόβια δέσμευσή της για την παγκόσμια ειρήνη. Μπροστά από το εμβληματικό κτίριο της Neue Nationalgalerie που σχεδίασε ο Mies van der Rohe, ένα και μοναδικό Wish Tree (1996), προσφέρει μια σύνδεση με την ταυτόχρονη έκθεση της στο Martin Gropius Bau. Η καλλιτέχνης εγκατέστησε το πρώτο Δέντρο των Ευχών το 1996, καλώντας τους επισκέπτες να γράψουν τις δικές τους ευχές και να τις κρεμάσουν στο καθορισμένο δέντρο. Οι ευχές συλλέγονται και μεταφέρονται στο Imagine Peace Tower (2007) στο νησί Viðey στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας, ένα έργο τέχνης αφιερωμένο στον εκλιπόντα σύζυγό της Τζον Λένον (1940-1980), συμβολίζοντας το έργο τους για την παγκόσμια ειρήνη.
Πληροφορίες για την Γιόκο Όνο
Η Γιόκο Όνο (γενν. 1933, Τόκιο) είναι καλλιτέχνης της οποίας το έργο αμφισβητεί την αντίληψή μας για την τέχνη και τον κόσμο γύρω μας.
Έχει διακριθεί σε πολλούς κλάδους, από τον κινηματογράφο και τις εικαστικές τέχνες μέχρι τη μουσική και τη συγγραφή. Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στο πρόγραμμα φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Gakushuin στο Τόκιο πριν μετακομίσει στη Νέα Υόρκη το 1953 για να φοιτήσει στο Sarah Lawrence College. Το 1956 η Όνο εγκαταστάθηκε στο Μανχάταν και άρχισε να αναπτύσσει τη δική της τέχνη, συχνά με τη μορφή οδηγιών που καλούσαν τη συμμετοχή του θεατή. Το 1960, νοίκιασε μια σοφίτα στην οδό Chambers Street στο Lower Manhattan, μετατρέποντάς την σε ένα δυναμικό κέντρο για πειραματικές δραστηριότητες, παραστάσεις και εκδηλώσεις, οι οποίες αποτέλεσαν ακρογωνιαίο λίθο της πρωτοποριακής καλλιτεχνικής και μουσικής σκηνής της Νέας Υόρκης.
Το 1962 επέστρεψε στο Τόκιο, όπου παρουσίασε για πρώτη φορά την παράσταση Cut Piece (1964) και δημοσίευσε το βιβλίο Grapefruit (1964), μια συλλογή εννοιολογικών οδηγιών. Τον Σεπτέμβριο του 1966, η Όνο προσκλήθηκε στο Λονδίνο για να κάνει performance και διαλέξεις στο συμπόσιο «The Destruction in Art» (Η καταστροφή στην τέχνη). Στο Λονδίνο, συνάντησε επίσης τον Τζον Λένον στην έκθεσή της στην Indica Gallery το 1966, και μέχρι το 1969, δημιούργησαν εννοιολογικές εκστρατείες ειρήνης που κέρδισαν παγκόσμια αναγνώριση. Έμεινε στο Λονδίνο μέχρι το1971 και στη συνέχεια επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, όπου συνεχίζει να ζει και να εργάζεται ως σήμερα.
Το έργο της Όνο είναι άκρως συμμετοχικό, καθώς καλεί το κοινό να ολοκληρώσει τα έργα της μέσω των ενεργειών και των σκέψεών τους. Όλα αυτά τα χρόνια, η πρακτική της παρέμεινε τόσο πολιτικά εμπλεκόμενη όσο και βαθιά ποιητική, ευαισθητοποιώντας το κοινό για θέματα πολέμου, θεραπείας κοινωνικών τραυμάτων και συλλογικών ονείρων.
Πηγή: Κείμενα της έκθεσης “YOKO ONO: DREAM TOGETHER”
Φωτογραφίες: www.smb.museum
