Onassis Culture: Η ελληνική συμμετοχή της Λουκίας Αλαβάνου στην Μπιενάλε της Βενετίας

Η εικονική πραγματικότητα εισβάλλει στη ζωή μας, μια τραγωδία σχεδόν 2.500 ετών μεταφέρεται στο παρόν στην 59η Διεθνή Έκθεση Τέχνης – La Biennale di Venezia, από τις 23 Απριλίου έως τις 27 Νοεμβρίου 2022, στο Ελληνικό Περίπτερο, σε ένα από τα πλέον εμβληματικά σημεία των κήπων της έκθεσης (giardinis). Η εικαστικός και υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, Λουκία Αλαβάνου, προσκαλεί το κοινό να ταξιδέψει στον χρόνο και στον χώρο, με μια δεκαπεντάλεπτη ταινία εικονικής πραγματικότητας (VR) 360 μοιρών και έναν θολωτό χώρο θέασης με ειδικά καθίσματα, βασισμένα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, με αρχιτεκτονική μελέτη και σχεδιασμό εγκατάστασης της Korres Engineering και με επιμελητή τον Heinz Peter Schwerfel.

Δουλεύοντας με ένα κινηματογραφικό συνεργείο και χρησιμοποιώντας φουτουριστικές τεχνολογίες, η Λουκία Αλαβάνου δημιούργησε μια VR ταινία που δίνει ενεργό ρόλο στους Ρομά, χρίζοντάς τους πρωταγωνιστές στο τελευταίο έργο της τριλογίας του Σοφοκλή για τον Οιδίποδα. Η ταινία, καθώς και η συνοδευτική ηχητική εγκατάσταση, παρουσιάζονται σε μια θεατρική ατμόσφαιρα, εντός του Ελληνικού Περιπτέρου, το οποίο γίνεται μια νησίδα αναστοχασμού εν μέσω μιας από τις μεγαλύτερες διεθνείς εκθέσεις τέχνης στον κόσμο: η τέχνη ως ένας αδύνατος τόπος. Ου-τοπία. Η πρώτη έκδοση της ταινίας, με τίτλο «Στον Δρόμο για τον Κολωνό», πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του Onassis Culture και ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, που αποτελεί και φέτος τον βασικό υποστηρικτή της επίσημης ελληνικής συμμετοχής.

«Με ενδιαφέρει πολύ η θεατρικότητα αυτού του μέσου. Αν δεν κάνω λάθος, ο Αντονέν Αρτώ ήταν που εισηγήθηκε τον όρο “εικονική πραγματικότητα” σε σχέση με το θέατρο της σκληρότητας. Και νομίζω πως υπάρχουν πολλές πτυχές αυτού του είδους της σκληρότητας στον τρόπο με τον οποίο δουλεύω» αναφέρει η Λουκία Αλαβάνου. Κεντρική θέση στην εγκατάσταση της Λουκίας Αλαβάνου, Αναζητώντας τον Κολωνό, έχει η 15λεπτη VR360 ταινία που μεταφέρει την τραγωδία του Σοφοκλή, Οιδίπους επί Κολωνώ, και αφηγείται την υπόθεσή της μέσα από έναν συνδυασμό ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας (docufiction), βίντεο κλιπ, φάρσας και της πιο πρόσφατης τεχνολογίας εικονικής πραγματικότητας (VR).

Όπως αναφέρει η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου: «Όταν μιλάμε για το έργο εικονικής πραγματικότητας Αναζητώντας τον Κολωνό της Λουκίας Αλαβάνου, μιλάμε περί τέχνης και όχι τεχνολογίας. Αυτό που προκύπτει με αυτά τα νέα εργαλεία, τα νέα ειρηνικά όπλα που λέγονται Virtual Reality, Augmented Reality και Extended Reality είναι ότι μας δίνουν τη δυνατότητα μιας εμπειρίας, μοναχικής ως προς τη θέασή της αλλά απογειωτικής ως προς τη δύναμή της. Στα έργα αυτά το ταξίδι έχει σημασία και εμείς τα στηρίζουμε αυτά τα ταξίδια. Στη Στέγη συνηθίζουμε να δουλεύουμε τα αρχαία δράματα με το βλέμμα στραμμένο στο σήμερα (Όρνιθες και Προμηθέας σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου, Gospel at Colonus σε λιμπρέτο και σκηνοθεσία του Lee Breuer στο Central Park της Νέας Υόρκης). Το συγκεκριμένο έργο προσεγγίζει τον Οιδίποδα επί Κολωνώ, μέσα από τη σύγχρονη δύναμή του. Για εμάς, στο Ίδρυμα Ωνάση, έχει μεγάλη σημασία ότι το έργο της Λουκίας Αλαβάνου διαδραματίζεται στη Νέα Ζωή στον Ασπρόπυργο και μας βοηθά να αντιληφθούμε τι συμβαίνει με την κοινότητα των Ρομά. Στην ταινία δεν αποτελούν αντικείμενο έρευνας ή εξωτικής ηδονοβλεψίας, αλλά είναι πρωταγωνιστές μιας τραγωδίας. Είτε κάνει κάποιος τέχνη, είτε ασχολείται με την τεχνολογία, δεν μπορεί να είναι ουδέτερος. Αυτό τον καθιστά πολίτη, αυτό τον εμπλέκει με την πολιτική, η απόσταση από την ουδετερότητα. Ζούμε σε καιρούς πολύ σκληρούς, βίαιους, όλοι έχουμε ένα τέρας μέσα μας που το μόνο που μπορεί να το “σκοτώσει” είναι η παιδεία».

Διαβόητος για τις φριχτές του πράξεις, ο Οιδίπους προς το τέλος της ζωής του εξορίζεται από τη Θήβα και έρχεται στον Κολωνό για να πεθάνει. Για πρώτη φορά στην τραγική ζωή του, πάει ενάντια στη βούληση των θεών. Παρά την αντίδρασή τους, επιλέγει τον Κολωνό ως τόπο ανάπαυσής του, έναν ιερό χώρο καθαγιασμένο από τους θεούς. Στην εκδοχή της Αλαβάνου, που γυρίστηκε σε έναν καταυλισμό Ρομά, ένας Χορός εκτός οθόνης αφηγείται την υπόθεση. Όλοι οι ρόλοι παίζονται από Ρομά ερασιτέχνες ηθοποιούς που προσδίδουν στην αφήγηση μια γκροτέσκα ποιότητα λόγω της υπερβολικής ερμηνείας τους. Το μεγαλύτερο πρόβλημά τους είναι ταυτόσημο με αυτό του γερασμένου Οιδίποδα. Όπως κι εκείνος, οι Ρομά που ζουν σήμερα στη Δυτική Αττική, σε μια περιοχή όχι πολύ μακριά από τον Κολωνό, παλεύουν κι αυτοί απέναντι στη μοίρα τους. Οι νομάδες αυτοί, που συχνά δεν έχουν καν ιθαγένεια, προσκρούουν στην άρνηση των ελληνικών Αρχών να τους επιτρέψουν να επιλέξουν έναν χώρο ταφής κοντά στον τελευταίο τόπο διαμονής τους.

Η κινηματογραφική εγκατάσταση, με τίτλο Αναζητώντας τον Κολωνό, συνδέει την πολιτιστική κληρονομιά της κλασικής Ελλάδας –πιο συγκεκριμένα, το έργο του δραματουργού Σοφοκλή– με τη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα, δείχνοντας την απελπιστική κατάσταση στην οποία ζουν οι κοινότητες Ρομά στη Νέα Ζωή Ασπροπύργου, στη Δυτική Αττική. Αναζητώντας τον Κολωνό είναι η πρώτη VR ταινία που γυρίζεται στην Ελλάδα και αφηγείται μια συνεκτική ιστορία. Γυρίστηκε με τη χρήση περίπλοκης τεχνολογίας 360 μοιρών, η οποία επιτρέπει στους θεατές όχι μόνο να δουν, αλλά επί της ουσίας να βιώσουν μέσω των κινήσεων του κεφαλιού τους όλα τα πλάνα εσωτερικών χώρων και πτήσεων drone πάνω από τον καταυλισμό. Επιπλέον, ο σχεδιασμός του ήχου είναι κατευθυντικός και έτσι, όπως και η εικόνα, ανταποκρίνεται επίσης στις κινήσεις των θεατών.

Εντός της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του Ελληνικού Περιπτέρου, η Λουκία Αλαβάνου χτίζει ημισφαιρικούς θόλους διαφόρων διαστάσεων, μέσα στους οποίους υπάρχει χώρος για τρία έως πέντε «ανατομικά καθίσματα» που βασίζονται στα σχέδια του ουτοπιστή Έλληνα αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου, ο οποίος αποβίωσε το 1970. Ολόκληρο το Περίπτερο είναι στο μισοσκόταδο, έτσι ώστε να δημιουργείται μια θεατρική και συγχρόνως μυστηριακή ατμόσφαιρα, την οποία επιτείνει μια ηχητική εγκατάσταση που ακούγεται από αθέατα ηχεία. Το ηχητικό έργο περιλαμβάνει αποσπάσματα της αφήγησης της ταινίας καθώς και μουσική από Ρομά. Το προσωπικό της έκθεσης οδηγεί τους επισκέπτες στα μεμονωμένα καθίσματα για να παρακολουθήσουν την ταινία. Μάθετε περισσότερα στο website της ελληνικής συμμετοχής: https://greekpavilion2022.gr.

Στο πλαίσιο της υποστήριξης του Onassis Culture, θα υπάρχουν 30 headsets εικονικής πραγματικότητας για την προβολή του έργου στο Ελληνικό Περίπτερο στη Βενετία.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Καλλιτέχνις
Λουκία Αλαβάνου
Επιμελητής
Heinz Peter Schwerfel
Βοηθός Επιμελητής
Φαίδωνας Γιαλής
Ερευνητικός Σύμβουλος
Γιώργος Τζιρτζιλάκης
Συνεργάτης Επιμελητής
Γιάννης Αρβανίτης
Αρχιτεκτονική Σύλληψη
AREA – Architecture Research Athens
Αρχιτεκτονική Μελέτη και Σχεδιασμός Εγκατάστασης
Korres Engineering
Ηχητικός Σχεδιασμός
Μανώλης Μανουσάκης
Σύμβουλος Παραγωγής
Χριστίνα Πηγάκη
Εκτελεστική Παραγωγός
Δέσποινα Μουζάκη
Οργάνωση Παραγωγής
Όλγα Χατζηδάκη

Επίτροπος
Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (εκπροσωπούμενη από τη Διευθύντρια, Καθηγήτρια Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα)

Η έκθεση διοργανώνεται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με φορέα υλοποίησης την Εθνική Πινακοθήκη. Η πρώτη έκδοση της ταινίας «Στον Δρόμο για τον Κολωνό» πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του Onassis Culture και ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.

Ο ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΩΝΑΣΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ META-VERSE

Η εικονική, επαυξημένη και εκτεταμένη πραγματικότητα (Virtual Reality/ Augmented Reality/ Extended Reality) αυξάνουν διαρκώς σε χρήση και σημασία. Όχι μόνο στον χώρο των πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών, αλλά και συνολικά ως τεχνολογίες που επηρεάζουν ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούμε, αναπτύσσουμε κοινωνικές σχέσεις, συναλλασσόμαστε, παράγουμε και επιχειρούμε.
Το Ίδρυμα Ωνάση έχοντας ως σταθερή του κατεύθυνση την ενίσχυση της ριζοσπαστικής καινοτομίας (disruptive innovation), μέσα από το σύνολο των προγραμμάτων του στηρίζει τη δημιουργία καινοτόμων και κριτικών έργων που σχετίζονται με την εκτεταμένη πραγματικότητα και το meta-verse εν γένει. Υποστηρίζοντας την έρευνα που σχετίζεται με την εικονική, επαυξημένη και εκτεταμένη πραγματικότητα μέσα από το πρόγραμμα των υποτροφιών του και ενθαρρύνοντας αντίστοιχα ερευνητικά θέματα, το Ίδρυμα Ωνάση έχει δώσει περισσότερες από 80 υποτροφίες σε συναφή θέματα τα τελευταία 5 χρόνια στα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου.

ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΟΝ ΕΠΙΤΑΧΥΝΤΗ ONX STUDIO

Από τον Ιανουάριο του 2020 το Ίδρυμα Ωνάση έχει δημιουργήσει στην Πέμπτη Λεωφόρο στη Νέα Υόρκη, σε συνεργασία με το New Museum και το New Inc., το ΟΝΧ Studio, με συγκεκριμένη στόχευση στην υποστήριξη ομάδων που ασχολούνται με θέματα εκτεταμένης πραγματικότητας. Ο επιταχυντής ONX Studio έχει φιλοξενήσει 18 ομάδες δημιουργών οι οποίες έχουν παράξει έργα που έχουν παρουσιαστεί στο Sundance, στο Tribeca, στην Ars Electronica, στο φεστιβάλ VR της Βενετίας, καθώς και σε πολλά άλλα φεστιβάλ και εκθέσεις, ενώ έργα από το ΟΝΧ παρουσιάζονται τα τελευταία χρόνια στην ετήσια ψηφιακή έκθεση που πραγματοποιεί το Ίδρυμα Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως, στην καρδιά της Αθήνας.

Από τον Ιανουάριο του 2023 θα ξεκινήσει και στην Αθήνα η λειτουργία της θερμοκοιτίδας ONX, το ONX Lab, το οποίο θα στηρίζει δημιουργούς από όλο τον κόσμο που θέλουν να εργαστούν στην Αθήνα και να δημιουργήσουν έργα παγκόσμιου βεληνεκούς στους τομείς των τεχνολογιών ριζοσπαστικής καινοτομίας (disruptive technologies) με έμφαση στην εκτεταμένη πραγματικότητα και τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης στο έργο τους.

Το ΟΝΧ Lab θα βρίσκεται σε άμεσο διάλογο με το ONX Studio της Νέας Υόρκης, αλλά και με τις άλλες δραστηριότητες του Ιδρύματος Ωνάση: τόσο στο καλλιτεχνικό και εκπαιδευτικό του πρόγραμμα, όσο και με το Onassis AiR, το πρόγραμμα διεθνούς καλλιτεχνικής έρευνας και φιλοξενίας με έδρα την Αθήνα, αλλά και με τις ερευνητικές και καινοτόμες δραστηριότητες του ψηφιακού νοσοκομείου που αναπτύσσει, σε συνεργασία με το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (ΩΚΚ) και το υπό κατασκευή Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο (ΩΕΜΕΚ).
Ο διατομεακός και διατλαντικός αυτός χαρακτήρας του προγράμματος ΟΝΧ αντανακλά και την ευρύτερη κριτική και πληθυντική προσέγγιση του Ιδρύματος Ωνάση σε σχέση με το θέμα της εκτεταμένης πραγματικότητας.

Η Λουκία Αλαβάνου είναι καλλιτέχνις που το Ίδρυμα Ωνάση έχει υποστηρίξει μέσα από τις δράσεις του σε διαφορετικά σημεία της ανάπτυξής της και ένα εξαιρετικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο μπορεί να ενισχυθεί η δημιουργία που αφορά την εκτεταμένη πραγματικότητα. Η Αλαβάνου έχει υπάρξει υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ ο οργανισμός υπήρξε ο βασικός παραγωγός της 360 VR ταινίας της, Αναζητώντας τον Κολωνό, και υποστηρίζει την παρουσία της ως εκπροσώπου της Ελλάδας στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2022. Επίσης, για το 2021 και 2022, η Αλαβάνου είναι fellow artist στο ONX Studio, τη διεθνή πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση και του New Museum στη Νέα Υόρκη για την τεχνητή νοημοσύνη και την εκτεταμένη πραγματικότητα.

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΣΤΗΝ ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

Η κατασκευή των εθνικών Περιπτέρων στους Κήπους (ιταλ. giardinis) ξεκίνησε το 1907, όταν η Μπιενάλε έδωσε στις χώρες την άδεια να παρουσιάζουν ανεξάρτητα εθνικές καλλιτεχνικές προτάσεις. Το Ελληνικό Περίπτερο χτίστηκε το 1934 από τους αρχιτέκτονες Μ. Παπανδρέου και Brenno Del Giudice. Ο ρυθμός του κτίσματος είναι νεοβυζαντινός και λειτούργησε ως υπενθύμιση της «ελληνικότητας» του Βυζαντίου, ένα κρίσιμο ζήτημα τότε, σε περίοδο εθνικών ανταγωνισμών στα Βαλκάνια. Σε πρόσφατες διοργανώσεις, έχουν εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας καλλιτέχνες όπως η Διοχάντη (2011), ο Στέφανος Τσιβόπουλος (2013), η Μαρία Παπαδημητρίου (2015), ο Γιώργος Δρίβας (2017), ο Πάνος Χαραλάμπους, η Εύα Στεφανή και ο Ζάφος Ξαγοράρης (2019). Οι εκθέσεις στο Ελληνικό Περίπτερο γίνονται μετά από ανάθεση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Credits: Still From “on The Way To Colonus”, Vr360, Loukia Alavanou, 2021 Produced By VRS, The First Edition Of The Film Was Powered By Onassis Culture And Is Part Of The Onassis Collection