Το μυθιστόρημα Οδυσσέας του Τζαίημς Τζοϋς κυκλοφόρησε σε επετειακή έκδοση, με αφορμή τη συμπλήρωση ενενήντα χρόνων από την πρώτη έκδοση..
Ο Τζόυς άρχισε να δουλεύει τον Οδυσσέα γύρω στο 1914. Το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε αρχικά σε συνέχειες (Μάρτιος 1918 – Δεκέμβριος 1920) στην επιθεώρηση The Little Revue, την οποία συνδιηύθυνε ο μεγάλος ποιητής Έζρα Πάουντ, φίλος του Τζόυς και θερμός υποστηρικτής του. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι εκδότες της εποχής δίσταζαν να αναλάβουν την έκδοσή του σε βιβλίο, αποθαρρυμένοι από την τολμηρή γλώσσα και την ασυνήθιστη δομή τού κειμένου. Τελικά, χάρη στην οξυδέρκεια και την αποφασιστικότατα της Σύλβια Μπητς, εκδότριας του οίκου Shakespeare and Company και ιδιοκτήτριας του ομώνυμου παρισινού βιβλιοπωλείου, ο Οδυσσέας εκδόθηκε για πρώτη φορά σε βιβλίο στις 2 Φεβρουαρίου του 1922, ημέρα κατά την οποία ο Τζόυς συμπλήρωνε το τεσσαρακοστό έτος της ζωής του.
Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1990 από τον Κέδρο, σε εξαιρετική μετάφραση του Σωκράτη Καψάσκη, που αφιέρωσε πολλά χρόνια για να φέρει σε πέρας αυτό το επίπονο και τόσο απαιτητικό έργο.
Ο Οδυσσέας αφηγείται ένα 24ωρο στη ζωή του κεντρικού ήρωα Λεοπόλδου Μπλουμ. Εκτυλίσσεται στο Δουβλίνο, τη γενέθλια πόλη του συγγραφέα, στις 16 Ιουνίου του 1904, ημερομηνία που έκτοτε έμεινε στην ιστορία ως Bloomsday∙ πρόκειται για την ημέρα που ο Τζόυς γνώρισε τη μετέπειτα σύζυγό του, Νόρα Μπάρνακλ.
Η δομή του βιβλίου παραπέμπει στη Οδύσσεια του Ομήρου, εξ ου και ο χωρισμός του σε 18 κεφάλαια που φέρουν τίτλους όπως Τηλεμάχεια, Κίρκη, Τα βόδια του ήλιου, Ναυσικά, Πηνελόπη κ.ο.κ.
Η δράση είναι ελάχιστη, όμως οι τεχνικές του εσωτερικού μονόλογου και της συνειδησιακής ροής (stream of consciousness) που επινοεί ο συγγραφέας για την έκθεση της αφήγησής του, του παρέχουν την δυνατότητα να σχολιάσει με ακρίβεια και με λεπτομέρειες όλο το πλέγμα των σχέσεων των προσώπων που λαμβάνουν μέρος σ\’ αυτό το σε μικρογραφία έπος. Ο μεσήλικας κύριος Μπλουμ, καθώς και ο νεαρός Στήβεν Ντένταλους (που παίζει τον ρόλο του ομηρικού Τηλέμαχου), ανασυνθέτουν και επανεξετάζουν μέσα στους συλλογισμούς τους όλα τα προβλήματα που θίγει και ο αρχαίος ποιητής. Το ενδιαφέρον του σύγχρονου αναγνώστη εστιάζεται τόσο στις ομοιότητες του μύθου όσο και στις διαφορές και στις ανατροπές του, οι οποίες τον βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων κατ\’ αρχήν για μια σύγκριση του κόσμου μας με τον κλασικό κόσμο και δεύτερον για την ανίχνευση της ηθικής και πνευματικής πορείας του σύγχρονου κόσμου στον οποίο ζούμε.
Ο Οδυσσέας, «έργο μπροστά από την εποχή του, αλλά και από κάθε άλλη εποχή», έφερε επανάσταση στην τεχνική της αφήγησης. Ο Τζόυς δεν δίστασε να πειραματιστεί, ανά κεφάλαιο, με όλες σχεδόν τις γνωστές αφηγηματικές φόρμες και τα είδη της λογοτεχνίας (πρόζα, ποίηση, θέατρο, φάρσα, ρομάντζο κ.λπ.). Σήμερα χαιρετίζεται από την κριτική ως το έργο που καθόρισε την περίοδο του μοντερνισμού και ως το απόλυτο λογοτεχνικό αριστούργημα του 20ού αιώνα∙ ως ένα «υπερκείμενο που ακυρώνει κάθε άλλο μυθιστόρημα».
Ο James Augustine Aloysious Joyce (1882-1941) γεννήθηκε στο Δουβλίνο όπου έζησε ως τα φοιτητικά του χρόνια. Μετά από ένα πρώτο ταξίδι στο Παρίσι το 1902, εγκατέλειψε οριστικά την Ιρλανδία για να εγκατασταθεί στη Ζυρίχη, στην Τεργέστη και τελικά στο Παρίσι. Με δυσκολία και χάρη στην υποστήριξη του Έζρα Πάουντ κατόρθωσε να εκδώσει τα πρώτα του έργα, την ποιητική συλλογή Chamber Music το 1907 και τους Δουβλινέζους το 1914. Ακολούθησαν το Πορτραίτο του καλλιτέχνη το 1916 και το θεατρικό Exiles. Η έκδοση του Οδυσσέα το 1922 τον καθιέρωσε ως τον συγγραφέα που έφερε επαναστατικές αλλαγές στη μορφή και τη δομή του μυθιστορήματος. Πλεγμένο γύρω από μια πολλαπλότητα συμβολισμών, το έργο του, με αποκορύφωμα το τελευταίο του μυθιστόρημα, Finnegan΄s Wake (1939), έχει ως κεντρικό ήρωα την ίδια τη γλώσσα, εξωθώντας το γλωσσικό πείραμα ως τα ακραία όρια της επικοινωνίας και τοποθετώντας τον Τζόυς στην πρωτοπορία των αναζητήσεων της μοντέρνας λογοτεχνίας.
