«Ο Πόλεμος των κουμπιών» του Λουί Περγκό είναι μια σοκαριστική μύηση σε έναν κόσμο συγκρούσεων

Αναμφίβολα πρόκειται για ένα από τα πιο εμβληματικά νεανικά μας αναγνώσματα, ένα βιβλίο που έχει έντονη την εφηβική ορμή να το συνοδεύει, ένα βιβλίο πρόωρης ενηλικίωσης όμως που προσφέρει στους εφηβικούς αναγνώστες μία γεύση από τον κόσμο των ενηλίκων. Αυτή η γεύση είναι δοσμένη από τον Louis Pergaud (Λουί Περγκό) με αλληγορικό τρόπο και με συμβολισμούς, διότι ήδη από τον τίτλο που ενέχει τη λέξη πόλεμος τα πράγματα δείχνουν να μην κινούνται προς την θετική κατεύθυνση, κάτι κακό δηλαδή προμηνύεται και η ιστορία δεν έχει καν ακόμα ξεκινήσει. Η σειρά των εκδόσεων Μεταίχμιο, όπου θα βρούμε πληθώρα τίτλων όπως Το νησί των θησαυρών, Το κάλεσμα της άγριας φύσης και άλλους πολλούς που είναι συνυφασμένοι με τα εφηβικά μας καλοκαίρια, είναι ένα άνοιγμα σε έναν κόσμο λογοτεχνικό που εκπέμπει μηνύματα διαχρονικά για ό,τι συμβαίνει στον σημερινό κόσμο.

Μια ιστορία διδακτική, μια ιστορία πρόωρης ένταξης σε έναν κόσμο σύγκρουσης

Ο Λουί Περγκό γράφει αυτό το βιβλίο στις αρχές του 20ου αιώνα έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του τα όσα τραγικά συνέβησαν στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο, τις ανθρώπινες απώλειες, το κακό που συντελέστηκε εκεί και καθρεφτίζει με έναν τρόπο ιδιαίτερα αινιγματικό αλλά και υπόγειο τα όσα συμβαίνουν σε ένα σχολείο μεταξύ δύο αντίπαλων στρατοπέδων. Τα όσα εκτυλίσσονται εδώ μόνο ειρηνικά δεν είναι καθώς ξεδιπλώνεται ένας χείμαρρος μίσους, υπάρχουν αίματα, διακρίνονται συνθήκες σύρραξης που μόνο αθώες δεν είναι. Τα κουμπιά που θα είναι το λάφυρο είναι μόνο μια μικρή παγίδα στο ένοχο παιχνίδι που θα λάβει χώρα και από αυτό το παιχνίδι κανείς δεν βγαίνει αλώβητος, οι στρατοί έχουν ήδη διαμορφωθεί και είναι έτοιμοι να αναλάβουν δράση και με τη δράση τους αυτή να εξολοθρεύσουν, να εξοντώσουν τους αντιπάλους τους, τους εχθρούς τους.

Η έννοια του πολέμου είναι ένα ορόσημο, είναι μια πραγματικότητα που ενέχει μόνο κινδύνους, απώλειες, εντάσεις, συγκρούσεις, θολό τοπίο και τίποτε άλλο. Είναι μια συγκυρία επικίνδυνη για όσους εμπλέκονται αλλά και σε όσους δεν εμπλέκονται αλλά παρακολουθούν αμέτοχοι χωρίς όμως να είναι άμοιροι ευθυνών. Οι μόνοι που είναι τα κύρια θύματα είναι αυτοί που δεν προκάλεσαν τον πόλεμο αλλά υφίστανται με θλιβερό τρόπο τις συνέπειές του. Ο σπουδαίος Πολ Βαλερύ είχε δώσει κάποτε έναν εξαιρετικό ορισμό πίσω από την έννοια πόλεμος λέγοντας πως πόλεμος είναι όταν αλληλοσκοτώνονται άνθρωποι που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, επειδή κάποιοι άλλοι, που γνωρίζονται καλά μεταξύ τους, δεν κατάφεραν να συνεννοηθούν.

Στην ιστορία αυτή δεν πρωταγωνιστούν ενήλικες, δεν βρίσκονται σε πρώτο πλάνο κάποιοι άνθρωποι με ολοκληρωμένη προσωπικότητα αλλά παιδιά που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα τους, ζυμώνονται μέσα τους και χτίζουν το μέλλον τους. Παιδιά που θα επιθυμούσαμε να είναι αγνά, αμόλυντα και μακριά από εγγενείς δυσλειτουργίες της ενήλικης ψυχής, παιδιά που ο αναγνώστης μπορεί να ονειρεύεται και να αφήνεται να πιστέψει πως με την αθωότητά τους μπορούν και καταφέρνουν να ξεχωρίσουν από την αγριότητα και την αντιπαλότητα που επιδεικνύουν οι “μεγάλοι”. Πόσο μάταια και ουτοπικά είναι όλα αυτά κατά τον Περγκό, πόσο φαύλες συμπεριφορές και κακοήθεις ενέργειες θα εκτυλιχθούν στο σχολείο και θα αποδείξουν το ακριβώς αντίθετο προς έκπληξη όλων;

Όλοι μας θυμόμαστε τις όμορφες ιστορίες που ναι μεν παρουσιάζουν έναν κόσμο, όχι αγγελικά πλασμένο, αλλά τουλάχιστον αφήνουν το παιδί ανέγγιχτο από τις αθλιότητες των θεωρητικά σοφών. Ιστορίες όπως ο Μόγλης, ο Όλιβερ Τουίστ ή ακόμα και το νησί των θησαυρών του Στήβενσον παρουσιάζουν το παιδί να διδάσκει με την καλόκαρδη ματιά του και την αγνότητά του και να μένει ανέγγιχτο και ανέπαφο από μίση και συγκρούσεις παρά μόνο στα πλαίσια του παιχνιδιού. Εδώ ο Περγκό πρωτοτυπεί καθώς επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στο παιδί-εγκληματία, στο παιδί που βρίσκεται μόνο του ενώπιον άλλων παιδιών σε ένα σχολείο και αποφασίζει μακριά από τα βλέμματα των ενηλίκων για το μέλλον του δίχως παρεμβάσεις και παρεμβολές, είναι το ίδιο το παιδί ρυθμιστής και άρχοντας. Είναι ένα παιδί παραβατικό, ένα παιδί που δεν δίνει σημασία σε όλα λέει ο δάσκαλος ή η οικογένεια, ένα παιδί εκτός ορίων που ορκίζεται νίκη με κάθε τίμημα.

Μπορεί ο Λουί Περγκό να έχασε πρόωρα τη ζωή του πρόλαβε όμως να αφήσει πίσω του ένα βιβλίο με πολλαπλές αναγνώσεις, ένα βιβλίο πολυδιάστατο και πολυεπίπεδο που επιδέχεται πολλαπλών ερμηνειών και δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η ιστορία αυτή έχει πολλαπλώς επηρεαστεί από το κολοσσιαίο κείμενο του Ραμπελαί, Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ καθώς και εδώ όπως και σε εκείνη τη σειρά ιστοριών διαπιστώνουμε σκατολογικά στοιχεία, βίαιες σκηνές αλλά και καυστικά σχόλια για την εποχή. Ο Περγκό, συνεχιστής του Ραμπελαί και σε απόλυτη σύμπνοια με ένα περιβάλλον πολεμικό που αναβιώνει γράφει ένα βιβλίο σχεδόν προφητικό καθώς δύο χρόνια μετά τη δημοσίευσή του ένας άλλος πόλεμος, αιματηρός, ανελέητος και αδυσώπητος θα ξεκινήσει στα σπλάχνα της ευρωπαϊκής ηπείρου κάνοντας τον Πόλεμο των κουμπιών να μοιάζει με ένα παραμυθάκι. Στην πραγματική πραγματικότητα όμως μόνο παραμυθάκι δεν είναι, είναι αντίθετα μια γροθιά στο στομάχι σε όσα θα συμβούν ακόμα και όταν ο Περγκό θα έχει φύγει από τη ζωή. Να σημειώσουμε την εξαιρετική εικονογράφηση του Βασίλη Γρίβα και την επίσης άρτια μετάφραση της Τατιάνας Μιχαλά.

Απόσπασμα από το βιβλίο «Ο Πόλεμος των κουμπιών»:

«Ήταν μια όμορφη φθινοπωρινή μέρα. Τα σύννεφα που προστάτευαν τη γη από τον παγετό είχαν σκορπιστεί με το γλυκοχάραμα. Ο καιρός ήταν ήπιος: η ομίχλη στο ρέμα του Βερνουά εξαφανίστηκε με τις πρώτες ακτίνες του ήλιου και, πίσω από τους θάμνους της Σοτ, πέρα ως κάτω στο δάσος του εχθρού, θρόιζαν τόπους τόπους κιτρινωπά καλάμια και δέντρα ξεγυμνωμένα από τα φύλλα τους»

Διαβάστε επίσης: 

Λουί Περγκό – Ο πόλεμος των κουμπιών: Ένα βιβλίο κλασικής νεανικής λογοτεχνίας